LA DIVINA COMÈDIA

By di Dante Alighieri

Tradusiòn furlana di Ermes Culòs

2006

CONTENTS

DANTE’S COMEDY IN FRIULIAN

Translator’s note

(Ermes Culòs, Ashcroft, June [2006])Preàmbul

PURGATORI

Cjànt Prin

Cjànt Secònt

Cjànt Ters

Cjànt Cuàrt

Cjànt Cuìnt

Cjànt Sest

Cjànt Siètim

Cjànt Otàf

Cjànt Nonu

Cjànt Dècim

Cjànt Undicèšin

Cjànt Dodicèšin

Cjànt Tredicèšin

Cjànt Cuatordicèšin

Cjànt Cuindicèšin

Cjànt Sedicèšin

Cjànt Dišisietèšin

Cjànt Dicjotèšin

Cjànt Dicjanovèšin

Cjànt Vincjèšin

Cjànt Vincjunèsin

Cjànt Vincjaduèšin

Cjànt Vincjatreèšin

Cjànt Vincjacuatrèšin

Cjànt Vincjasincuèšin

Cjànt Vincjasejèšin

Cjànt Vincjasietèšin

Cjànt Vincjotèšin

Cjànt Vincjanovèsin

Cjànt Trentèšin

Cjànt Trentunèšin

Cjànt Trentaduèšin

Cjànt Trentatreèšin

FOOTNOTES

DANTE’S COMEDY IN FRIULIAN

Translator’s note

Friulian is the language of my childhood, the language I spoke with my parents and brothers and friends in my hometown in the northeastern region of Italy known as Friuli. It is still my preferred language of conversation with my brothers and Friulian-speaking with friends. What’s Friulian? Maybe the best way to describe it is by imagining what England was like, say, a hundred years or so after the Normans invaded it & settled in for the long haul. In doing so they pretty much changed the cultural and linguisticic landscape of England. In pre-Norman times, the English were quite contènt to do their rough & tumble business in the old “Saxon” language; but with the coming of the Normans, the old Saxon was just not good enough for the conquering overlords. It needed something more to enable them to take care of their educational, religious, social and commercial needs. And so you had a situation where the ruling classes spoke a sort of Frenchified Saxon (which was to become the English of today), while the workers, the peasants—you know, the lower sort—went on speaking Saxon. And so those rude folks kept on raising and butchering pigs and cattle for their masters; but they never ever served pig or cow steak for them. No—their masters insisted on being treated with luscious chunks of pork or beef (boef). That, in more ways than one, has been the case in Friuli. Italian has been—and continues to be—the educational, commercial and administrative language of the region, while Friulian has traditionally been the language spoken by the common folk, mainly in the rural areas. Time was when speaking Friulan in a public, “polite” setting, would give away your “peasant” origin, and that wouldn’t do. But let’s not think that this sort of linguistic snobbery is a peculiarity of Italian only. Every language has its Professor Higgins & Eliza Doolittle. Friulian itself is not squeaky clean when it comes to that. My Dante itself may, by some purists, be seen as a Friulian aberration, since it does not conform to what is generally regarded as the “classical” Friulian, the Friulian spoken in such strongholds as Udine or San Daniele del Friuli.

My Friulian translation of Dante, then, is, in part at least, a reaction to that sort of thing. Could Friulian—the lowly, peasant Friulian, particularly the Friulian used in the fields and alleys and bars of Pasolini’s Casarsa—cope with the supreme sophistication of Dante’s language and concepts? The readers will, of course, judge for themselves. Certainly they will get at least a sense of what would have happened if Dante’s muse had been weaned on the banks of the Tagliamento instead of the Arno.

(Ermes Culòs, Ashcroft, June 2006)Preàmbul

Chista tradusiòn a è stada fata par divièrsis rašòns. Ta li mès ùltimis vìšitis a San Zuan i’ai notàt che i zòvins a no ùšin cuaši maj il furlàn cuant ca discòrin fra di lòu. Cuaši sempri a si esprìmin in taliàn—encja cuant ca cjacarèjn cuj so genitòus. Che chistu al sedi in ducju i sens un ben o un mal a è roba discutìbil. A somèa, però, che sta ušansa daj zòvins a stà segnalànt un mandi a la lenga furlàna. Cuant che scju zòvins a saràn encja lòu pàris e màris, cuaši sensaltri a ghi parlaràn taliàn ai so fioj, cul rišultàt che paj fioj di che generasiòn lì il furlàn al sarà na curiošitàt e basta; sensaltri a nol sarà pì che lenga viva ca ušàvin i so nònus. Cussì chista tradusiòn a è un me pìsul contribùt a la prešervasiòn da la lenga daj nustri vècjus.

I me fioj, nasùs in Canada, a cognòsin amondi puc il furlàn. Una dì, forsi, a saràn tentàs di parlà il furlàn si no altri par capì sè cal à scrìt so pari. A pòl dasi encja che il me lavoru a ju incuriošarà a leši Dante—ca no sarès tant na bruta roba.

A mi par di capì che La Divina Comèdia a è stada zà tradušuda in furlàn, però in tal furlàn clásic, di Ùdin, di San Danèj. Da sé ch’i saj jò, li òperis di Dante a no sòn maj stàdis tradušùdis (par complèt) tal furlàn di San Zuan di Cjašarsa—cal sarès il me furlàn, la lenga daj me vècjus, daj me fràdis, da li me memòris da frut. Par traduši Dante a no mi ocorarès altra rašòn che chista.

Pasolini, in ta un daj so scrìs, al à sugerìt che par tant valòu culturàl cal vèdi, il furlàn al resta pur sempri la lenga dal contadìn; a me mòut di capìlu, na lenga che, encja se coma spièli a fà ben jodi se cal è un furlàn, a resta pur sempri na lenga semplicjòta, adatada a la vita da paešùt, cu la so parlada daj cjamps, da li stàlis, da la plasa, dal bar, da la marìnda e sèna, da li nòsis, daj funeraj, e daj odòus e rumòus da li sèris di estàt. Una lenga, duncja, sensa nisuna pretèša di podej tirasi sù da la cjera e rivà a esprìmi valòus culturaj pì als e astràs.

E che lì, che di jodi se Dante al varès podùt ušà il furlàn coma il so “dolce stil novo” invensi dal toscàn—che lì a è stada na roba ca mi’a incuriošìt tant e ca mi a pocàt un bièl puc a fà stu còmpit.Guida a la pronuncja dai vocàbuj ušàs in ta chista tradusiòn

Vocàls:

Li vocals a vàn pronuncjàdis coma chès dal taliàn. Il acènt vièrt ( ` ) al è ušàt par indicà la sìlaba ca risèif ’l acènt naturàl da la peràula o pur par indicà significàs diferèns da la peràula, coma par ešempli “nòta” e “notà.” Par rašòns di semplicitàt a no sòn ušàs altri acèns (coma chèl sieràt o chèl dopli). Coma tal cašu di “nòta” e “notà,” la distinsiòn di significàt a è rinduda asaj ben dal acènt vièrt.

Consonàntis:

1. La i-lùngja ( j ) a è ušada par indicà il sun da la “j” in peràulis coma “jò” e “cjàša.” 2. La “z” a è sempri dolsa, coma ta li peràulis “zìn” e “zìmul.” 3. La “s” a è cuaši sempri dura, coma in ta li peràulis “stala,” “strapàs” e “mestri.” Ogni tant a ritèn il sun dols, coma tal taliàn; par ešempli “sdrondenà, “sbati,” e “slungjà.” Cuant che la “s” in miès di dos vocàls a è dolsa, a vèn indicada cul sen diacrìtic “?”, coma in ta scju ešèmplis chì: “cauša,” “mulišìn,” “Cjašarsa.” 4. La “c” o la “g” seguida da la i-lùngja a ghi conferìs a la “c” o a la “g” il sun mol coma ta li peràulis “dincj” e “grancj” o pùr “dongja” e “stangja.” 5. La tradusiòn a no fà distinsiòn fra la “c” dura e la “q.”Ešigènsis di rima:

La tradusiòn a mantèn il pì pusìbul la tersa rima dal originàl, encja se ogni tant a rìmin doma li ùltimis dos lèteris di na riga (o adiritùra l’ùltima e basta), càšus ca susèdin raramìnt in Dante.

La tradusiòn a si atèn pur a la endecasìlaba dal originàl. Purtròp, rìghis di dèis o dòdis sìlabis, na volta chì, na volta lì, a sbrìsin jù. A è da notà, però, che encja Dante ogni tant al uša cualchi sìlaba in pì o in mancu.Riconosimìnt:

Ta la me tradusiòn a mi’a tant asistìt La Divina Commedia, Testo Critico della Società Dantesca Italiana, riveduto, col commento Scartazziniano rifatto da Giuseppe Vandelli. A mi’a pur judàt la version eletrònica Mediasoft da La Divina Commedia. Par mancjànsa di un vocabolari dal furlàn di San Zuan di Cjašarsa, i’ai ušàt il Vocabolario della Lingua Friulana di Maria Tore Barbina, ca mi è stàt amondi ùtil, coma che ogni tant a mi è stàt ùtil pur Il Nuovo Pirona. A standardišà la me ortografìa a mi à pur judàt tant me fradi Tony. Edizione riveduta aprile 2019

PURGATORI

Cjànt Prin

          Par zì’n tà miej àghis sù’a vàn li vèlis
          uchì’n ta la navuta dal me inzèn,
          che’n davòu’a lasa òndis tant crudèlis.

          I vuej adès cjantà di chel secònt règn
          indulà ca si purga’l spìrit umàn
          e di zì sù’n tal cjèl al doventa dègn.

          Ma uchì, santi Mùšis, dèimi na man:
          vustri i soj; elevàit la me cansòn;
          e Calliope a no mi scoltarà invàn,

          ma ghi darà al me cjantà chel sun bon
          che li puòri Chèchis, cuant ca lu vèvin sintùt,
          a vèvin disperàt pròpit a colp dal perdòn.

          Com’d’un presiòus zefìr il colòu dolsùt
          ca s’jodeva in ta chel serèn aspièt
          dal aria, pùr, visìn e lontàn, par dut,

          ai me vuj a ghi veva di nòuf donàt dilèt
          apena vegnùt fòu da l’aria muarta
          che urtàt a veva tant i vuj mes e’l pèt.

          Il bièl planeta ch’a volej ben ni parta
          dut al feva ridi là’n tal orient,
          e’l velava i Pes ca ghi fèvin scorta.

          A destra il me vuli voltàt si veva, lent,
          vièrs ’l altri polo, ’ndà che cuatri stèlis
          a èrin, jodùdis prin dom’da la prima zènt.

          Godi al pareva’l cjèl da li so flàmis:
          oh vèdul mont lasù’n tal nort, puarèt tant
          da no podej mirà sti ròbis bièlis!

          Straviàt chì ch’i vevi i vuj par un istànt,
          par dàighi al altri polo na ocjada,
          indulà che zà sparìt al era’l cjàr grant,

          jodùt i vevi un vecju besòu, in banda,
          dal aspièt degnu di vignì tant onoràt,
          com’che tant rispièt il fì al pari a’i dà.

          Na barba lungja d’un blanc misturàt
          coma la so cjavielada al veva,
          e chista e chè al veva’n tal pèt ’nsembràt.

          Da li cuatri lus sàntis al ornava
          ogni raj la so muša di tal lustri
          che’l soreli di vej’n front mi pareva.

          “Cuj sèišu vuàltris che par chel flun neri
          i sèis scjampàs da la prešòn eterna?”
          al veva tacàt, dut luminòus, stu pari.

          “Cuj vi’aja guidàt, o fàt da lanterna,
          in tal vignì fòu da la profonda nòt
          che la val infernàl sempri a’mbruna?

          In ta la lès dal abìs a eše dut rot?
          o cambiàdis sònu’n cjèl li  règulis
          che’n ta li me crètis, danàs, i vi jòt?”

          Il duca alòr mi veva tiràt pa li mànis,
          e cun peràulis e cun mans e cun mòtus
          par rispièt mi veva fàt sbasà cjàf e gjàmbis.

          E a luj ghi vevi dìt: “Besoj no sìn vegnùs:
          dal cjèl vegnuda, na fèmina mi veva preàt
          chistu d’judà ulà ca si pòl zì pierdùs.

          Ma se’l to volej al è che pì miej spiegàt
          i vèdin la nustra condisiòn vera,
          alòr nol pòl il to dal me èsi negàt.

          Chistu nol à maj jodùt l’ùltima sera;
          ma vìnt vùt puc judiši, ’ghi è zùt visìn,
          cussì visìn che cuaši lì al era.

          Coma belzà dìt, mandàt i eri stàt tal so cjamìn
          par salvalu; e a no er’altra strada
          che chè par indulà che nu zùs i sìn.

          Jodi ghi’ai fàt duta la zent danada;
          e adès i vorès mostràighi chej spìris
          ca si pùrghin chì, in ta la to contrada.

          Com’che chì i sìn rivàs a sòn ròbis lùngis;
          ma jù a vèn dal’alt na virtùt che judàt mi à
          fin chì, che chì luj a t’jòt e’l scolta sè ch’i ti dìs.

          I speri ca ti plaši che chì al è, ’ndà
          che’n sercja al và di libertàt tant cjàra,
          com’cal sà chèl che par ic la vita’l dà.

          Tu, po, no ti l’às cjatada amara
          a Utica la muàrt, ’ndà ch’i ti’as lasàt
          la vestàja che’l grant dì a sarà tant clara.

          No vìn ’l etèrno decrèt par nuja violàt;
          chè chistu’l vif, e Mìnos me nol lèa;
          dal Limbo’i vèn, ’ndà che plens di cjastitàt

          a sòn di Marsia i vuj ch’encjamò ti prèa,
          o pet sant, che to pur adès ti la tègnis:
          par amòu so, mòstrini buna plèa.

          Làsini zì paj sièt ziròns ch’i ti règnis:
          a ic di te il bièl fà ghi contaraj,
          se d’èsi minsonàt la jù ti dègnis.”

          “Di jodi Marsia vùt tant plašej i’ai
          mentri ch’i’eri par di là,” alòr al veva dita;
          “da me sè c’a volùt, a à vùt; un no, maj.

          Adès che par di là dal mal flùn si cjàta,
          mòvimi a no pòl ic pì, par che lès
          che, dopo vegnùt jò fòu, a’è stada fata.

          Ma se chè dal cjèl a ti mòuf e protès,
          com’ch’i ti dìšis, n’ocòrin cumplimìns:
          mi basta savej che ic chist’a vorès.

          Duncja, và, ma’ntòr di chistu—tèn in mins—
          mètighi un vènc lìs, e la muša làvighi
          da la cragna ’ngrumada’n ta chej brus cjamìns;

          ca no zàrès ben, cuj vuj velàs, zìghi
          davànt—cu la vista nulada—dal prin
          ministro, sensa’l miej di tè mostràighi.

          Atòr di st’išuluta, da l’aga visìn,
          la jù ’ndulà che tant fuàrt a sbàt l’onda,
          a si pòl cjatà vèncs tal pantàn mulišìn;

          nisun’altra ramasa’n ta sta sponda,
          s’a s’indurìs, par lunc a pòl vej vita,
          se a li sbatùdis a no si seconda.

          Na volta prons, no stèit tornà par chista;
          zèit cul soreli, cal è cuaši spuntàt;
          lasù a è la riva pì lišeruta.”

          Cussì al era sparìt, e jò sù’i eri levàt
          sidinùt; e’i me pas si èrin ritiràs
          lì dal me duca, e’i vuj a luj i vevi alsàt.

          Luj cussì al veva tacàt: “Seguìs i me pas:
          voltansi ’ndavòu, che di cà a s’inclina
          sta planùra vièrs ’l orli dal mar, là a bàs.”
          Il cricà dal dì al scorsava la matina
          che ’ndavànt’a scjampava, cussì che da lontàn
          jodùt i vevi ogn’onduta picinina.

          Movùs si èrin par chel terèn dešèrt e plan
          com’omp cal sèrcja di nòuf la so strada,
          che fin ca no la jòt ghi par di zì invàn.

          Cuant ch’i èrin rivàs ’ndà che la rušada
          cul soreli a barufava, e in part,
          pal frescùt, dur a tegneva la so sblancjada,

          li do mans’n ta l’erbuta, i mi eri necuàrt,
          cul so fà amondi dols al veva pojàt:
          e alòr jò, rindùt cont da la so art,

          plen di làgrimis la me muša ghi vevi mostràt:
          e luj uchì ai vuj ghi veva di nòuf vièrt
          chel colòu che ’l infièr al veva platàt.

          Di lì a’un puc rivàs i èrin tal post dešèrt
          che maj jodùt al veva l’àghis sos navigàdis
          da omp che di tornà’l fòs dopo stàt espèrt.

          Il vènc atòr mi veva metùt, com’d’altri volùt:
          Se maravèa! che chel ùmil àrbul
          da luj sielzùt, ti feva rinasi dal dut,

          apena che cun stu vènc ti fèvis un sìrcul.

Cjànt Secònt

          Al era zà’l soreli al orišònt rivàt,
          chèl che cul sercli meridiàn al cujèrs
          Gjerušalèm cul so punt pì elevàt;

          e la nòt, che plan a plan ghi zeva vièrs,
          fòu a vegneva dal Gange cu li Balànsis
          che di man ghi còlin cuant ca si fà tars;

          cussì che li mosèlis, blàncis e ròsis,
          lì che jò’i eri da la clar’Aurora
          pa la bièl’etàt a doventàvin zàlis.

          E’n ta stu mar lì i èrin nu, a chist’ora,
          coma zent ca pensa al so cjaminà,
          cul cuàrp fer, ma cul spirt ca si mòuf bunora.

          E jòt tu, coma che prest di matìna
          Marte un puc fuscàt a si jòt rosùt,
          la jù amònt da l’estensiòn marina,

          jodùt i vevi, e d’jodi pur lu speravi dut,
          un lumìn che tant svèlt’l vegneva pal mar
          che nencja svualànt al varès podùt.

          Dopo vejghi straviàt al mestri’l vuli par vej pì clar
          il pensej sul lustri ch’jodùt i vevi,
          alòr pì’l luševa, com’na flama dal fogolàr.

          Da ogni banda che vuardànt lu stevi,
          un sàju sè di blanc, e a luj di sot,
          un’altri plan plan vignì fòu i’jodevi.

          Encjamò nol veva’l me mestri fàt mòt
          fin che’i blancs puc distàns a parèvin àlis:
          vìnt il timonej ben cognosùt, i cròt,

          al veva sigàt: “Sù, i vuej che’i zenoj ti càlis:
          èco ’l ànzul di Diu: unìs li mans:
          da chì’n sù ti’n jodaràs di sti ròbis.

          Jòt ben ca nol vòu ušà strumìns umàns,
          cussì ca nol uša nè rèmos nè vèl
          ma l’àlis sos par zì’n ta poscj’ tant lontàns.

          Jòt com’che drètis li tèn vièrs il cjèl,
          e’l mòuf l’aria cun sti etèrnis plùmis
          ca no cambièjn com’cal fà’l mortàl pel.”

          E pì visìn cal vegneva vièrs nuàltris,
          st’usièl divìn cussì clar al luševa
          che’l vuli nol rivava a vuardalu fìs,

          ma jù sbasàt lu vevi; e èco a riva
          cal riva cu’ na navuta lišera
          che l’aga cuaši cuaši a no tocjava.

          A popa’l celestiàl pilota al era,
          che beàt al pareva ’ntòr vej scrìt;
          e pì di sent spìris cun luj a'n d’era.

          ‘In exito Israel de Aegìt’
          ducju’ insièmit a cjantàvin cu’ na vòus
          cun chèl che’n ta chel salm a vèn dopo scrìt.

          Dopo vèighi fàt il sen da la santa cròus,
          dùcjus in ta la spiàgja si èrin butàs:
          luj al era zùt, com’tal vignì, svèlt e silensiòus.

          Chel scjàp di spirs, puarès, ulì restàs,
          tòntos, atorotòr par dut a vuardàvin,
          com’un che sercjà’l vòu dut sè ca è’n taj plàs.

          Par ogni banda, dal dì a saetàvin
          i ràis dal soreli, che cu li so saètis
          dal miès dal cjèl’l cjavròn via a scorsàvin,

          cuant che cun muša alsada sti ànimis
          ni vèvin domandàt, “Mostràini
          coma zì’n ta la montagna, s'i savèis.”

          E Virgìlio al veva rispundùt, “Vuardàini,
          di stu post nuàltris i no vìn pràtica;
          coma vuàltris, pelegrìns i sìn, crodèini.

          Un puc prin di vuàltris i sìn rivàs cà
          par n’altri tròj, tant dur e dirocàt
          c’adès ni sarà fàsil  zì sù par cà.”

          I spirs che necuàrs si’èrin, dut un tràt,
          che dal me tirà flat i’eri’ncjamò vif,
          palidùs si èrin fàs, ognidùn maraveàt.

          E coma’l mesagèr cal parta ’l ulìf
          zent al clama par sinti ròbis nòvis,
          e tal pocà ognidùn si mostra ben atìf,

          cussì davànt di me si èrin metùdis
          che ànimis furtunàdis a fisami tant,
          par puc dismintiànt di zì a fasi bièlis.

          Una in d'avevi joduda vignì ’ndavànt
          par imbrasami cun grant sen di afièt
          ca mi veva sùbit movùt a fà altritànt.

          Oh òmbris vuèitis fòu che  in tal aspièt!
          tre vòltis a imbrasala i vevi provàt,
          ma’nvàn; vuèitis a tornàvin li mans al pèt!

          Maravèa’n muša i vevi da vej mostràt,
          pars’che ic suridìnt ’ndavòu si veva movùt;
          e jò, par stàighi visìn, pì dongja mi eri fàt.

          Cun tant riguàrt ch’i smetès a veva ’nsistùt:
          capìt cuj ca era, i la vevi preàda tant
          di cjacarami par qualchi minùt.

          A veva dìt: “Com’che ben ti vevi volùt e tant
          tal cuàrp mortàl, pur ben ti vuej sleàda:
          chì i smèt; ma tu parsè vatu’ndavànt?”

          “Caro’l me Casela, par tornà’n strada
          ’ndà ch’adès i soj, stu viàs i ti mi jòdis fà,”
          ghi vevi dìt, “ma la to ora parsè tant rinviàda?”

          E luj: “Cun nisùn i’ai vùt di barufà,
          ma chel stes cal cjoj chèl e cuant ca ghi plàs,
          ’ndavòu mi’a lasàt pì vòltis, cun biel fà,

          che’l volej divìn e’l so d’un stamp a sòn fàs:
          ver al è che par tre mèis al à partàt
          chej ca’an volùt entrà, in santa pàs.

          Alora jò, ch’i eri vièrs il mar voltàt,
          ’ndà che l’aga dal Tèvar a s’insala,
          cun gran bontàt da luj cjòlt sù i eri stàt.

          Vièrs che fòs ’l veva luj adès ’ndresàt l’ala;
          e a è chì che sempri al vèn cjòlt sù
          chèl che jù vièrs’l Acherònt nol cala.”

          E jò, “Se lès nova ’no ti’a robàt sù
          nè memoria nè’l ušu dal to bièl cjànt
          che li me vòis na volta’l cuietava jù,

          di consolà ti displašarèsia tant
          il me spìrit che cu la me persona
          plen di afàn al è stàt vegnìnt in davànt!”

          “Amor che ne la mente mi ragiona,”
          al veva tacàt cun vòus tant biel’e dolsa
          che dentri ’ncjamò i la sìnt che ben mi suna.

          Jò e’l me mestri e la zent che fìsa
          ghi steva ’ntòr, a parèvin dùcjus tant contèns,
          com’che altri no fòs ca tocjàs la mins stesa.

          Nuàltris  i èrin dùcjus fìs e atèns
          al so cjantà; ma èco’l vecju onèst
          cal vegneva sigànt: “Spirs, parsè cussì tant lens?

          No stèit èsi negligèns; sèit zent di sest,
          zèit zvèls tal mont a cjòivi la scusa
          ca v’impedìs di vej Diu manifèst.”

          Coma che blava e altra siminsa
          a becotejn i colòmps’n ta la verdura,
          cujès, tegnìnt la plumarola lìsa,

          s’alc a càpita ca ghi fedi poura,
          dut ta’un colp, èco, a smètin di mangjà,
          chè altri a’an cal scuèit pì’ncjamò la so cura;

          cussì jodùt i vevi che frescja marmaja
          lasà la cansòn e zì vièrs la riva
          coma zent che, puc savìnt sè fà, a si sparpàja:

          e coma lòu encja nu svels via di lì si zeva.

Cjànt Ters

          Mentri ch’ognùn di scju spirs al scjampava,
          e a si spierdeva in ta sta cjampagna,
          ma vièrs’l mont ’ndà che’l just al spùns al zeva,

          jò di strìnzimi al mestri i vevi vùt bišugna:
          e sensa di luj ’ndà i sarèšiu zùt?
          coma’i varèsiu scalàt sta montagna?

          A mi par che luj rimuàrs al vès sintùt:
          O cosiènsa dignitoša e clara,
          se amàr ca ti’è il fal pì pisulùt!

          Cuant che’i so piè lasàt a vèvin la primura
          che il decoru al fà sempri calà,
          la me mins ch’era prin plena di poura,

          si veva calmàt e, com’usièl cal taca a svualà,
          il me vuli’n alt al era zùt’n ta chel mont
          che sù’n tal cjèl pì alt d’àltris jodi si fà.

          Davòu’l sflameàva’l soreli, rotònt,
          ma rot al era davànt da la me figura
          che ai so ràis gh’impedìva di zì’n front.

          Jò’i mi eri voltàt in banda par poura
          di èsi stàt bandonàt, cuant ch'i vevi jodùt
          besòu davànt di me la cjera scura;

          E’l me cunfuàrt: “Parsè difìditu di dut?”
          voltàt vièrs me a dìšmi al veva tacàt:
          “di crodi che cun te’i soj ti varès podùt.

          A è zà sera là cal è soteràt
          il me cuàrp cul cual i fevi ombrena:
          Napoli a lu’a, da Brindisi partàt.

          S’adès davànt di me nuja si ombrena ,
          nosta maraveàti pì che daj cjèlos
          ’ndà che sens’intrìc raj’n t’altri raj al mena.

          A sufrì turmìns cjàls, o chej daj gèlos,
          cuàrps coma il me la virtùt a dispòn,
          ma’a no vòu ch’i savèdin li vìis sos.

          Mat al è chèl cal cròt che la nustra rašòn
          a rivi a capì l’infinita via
          d’un’unitàt in tre—e capì benòn.

          Contentàisi, umana zent, dal quia;
          che s'i vèsis pudùt jodi pròpit dut,
          parsè a varèsia parturìt Maria?

          E la voja’i jodarèsis, sensa frut,
          di chej ca varèsin’l dešideri calmàt
          che’n eterno’nvènsi a ghi era dàt par lut:

          d’Aristòtil e Platòn i dìs, in fàt,
          e d’àltris pur”; e chì al veva sbasàt la front,
          e nuja pì ’l veva dìt, restànt turbàt.

          Rivàs i èrin intànt al piè dal mont:
          uchì la parèit a zeva sù cussì dreta
          che di scalala no vèvin nencja fàt cont.

          Tra Lericj’ e Turbia, la pì dešerta
          e salvàdia riva a è na scjala
          ben còmuda in paragòn di chista.

          “Cuj sàja ’dès pa’ndà che’l rìpid al cala,”
          al veva dìt il me mestri, fermànt il pas,
          “di mòut cal posi zì sù chel sens’ala?”

          E mentri che luj, penseròus, cul cjàf bas,
          pa’ndà zì al era cal meditava,
          e’i me vuj atòr dal mur a èrin voltàs,

          da sinistra jodùt i vevi zent ca vegneva,
          spirs che vièrs nu i piè a movèvin,
          ma planìn, che cuaši fer ognùn’l pareva.

          “Mestri,” i vevi dìt, “lasa che’i to vuj si àlsin:
          chì ca sòn chej che consej a ni daràn
          s'i no ti lu cjàtis in te medèšin.”

          Alòr’n alt al veva vuardàt, e sens' afàn
          al veva dìt: “Zìn par là, ca vègnin a plèn;
          il to sperà, fiòl me, a nol è invàn.”

          Chel grup di lòu al era ’ncjamò lontàn,
          dopo che nu i vèvin fàt un miàr di pàs,
          sì e nò com’un clap tiràt da na man,

          cuant che di front ’la rocja’si èrin pojàs
          dal grant rivòn, e lì a èrin stàs fers e stres
          coma se plèns di dùbis a fòsin stàs.

          “O bunànimis, o spirs belzà elès,”
          Virgìlio al veva scuminsiàt, “par che pas
          che, i cròt, ognùn di vuàltris al vorès,

          dišèini’ndà che cjatà i podìn un pàs
          ca ni permeti di zì sempri pì’n sù;
          che chèl che pì ’l sà pì ’l pièrdi timp ghi displàs.”

          Com’agnèlis che pì no sòn sieràdis sù,
          fòu, besòlis o’n grups, a vègnin plan plan,
          e àltris’n davòu a rèstin cul vuli’n jù;

          e com’ca fà la prima li àltris a fàn,
          e ghi vàn dongja se ic a si ferma,
          cujètis, sensa un bè, e’l parsè ’nol sàn;

          cussì jodùt i vevi jò vignì la prima
          ànima di che mandria furtunada,
          timiduta, ma dal mòvisi calma.

          Cuant che i prins jodùt a vèvin dividuda
          la lus in cjera a la me destra,
          e l’ombrena fin a la ròcja zuda,

          spostàs si èrin di lì che l’ombrena a era,
          e’i altri spirs che’n davòu a vegnèvin,
          puc savìnt, il stes a vèvin fàt, vuardànt in cjera.

          “Jò’i vuej che dùcjus chì a savèdin
          che chistu chì ’l è cuàrp umàn ch’i jodèis;
          i ràis dal soreli a è par chèl che  jù no rìvin.

          N’ocòrin maravèis, ma da crodi i vèis
          ca no è sensa virtùt che dal cjèl a vèn
          che stu chì’l provi a scalà sti parèis.”

          Cussì’l mestri; e lòu, vìnt capìt dut ben,
          “Tornàit in davòu,” a vèvin dìt; “zèini’n davànt,”
          cu la schena da li mans fašìnt pur sen.

          E un di lòu al veva tacàt: “Tu là ’ndavànt,
          cuj ch’i ti sòs no’l saj, ma vuàrdimi’n muša:
          mi’àtu maj jodùt prin di chistu istànt?”

          Vièrs luj voltàt, ghi vevi dàt n’ocjada fisa:
          biòndu al era e di gentìl aspièt
          ma na sèa’l veva da’un colp diviša.

          Cuant ch’i ghi vevi fàt sen di no, a stu puarèt,
          di vèjlu maj jodùt, “Jòt chì,” al veva dìt,
          e na plàja ’mi veva mostràt in tal so pet.

          Suridìnt al veva dopo dìt: “Jò’i soj Manfrèit,
          nevòut da la imperatrìs Costansa;
          ti prej che, cuant ch’i ti sòs di chì partìt,

          i ti zèdis da me fìa, mari—pensa—
          dal onòu di Sicilia e Aragona,
          e dìšghi che dal sperà’i no soj sensa.

          Dopo che ferìt i eri stàt di persona
          da doj colps mortaj, i mi eri bandonàt
          planzìnt a chèl che volentej al perdona.

          Orìbil al er’ognùn daj me pecjàs stàt;
          ma bras tant grancj a à la ’nfinida bontàt,
          ca risèif di nòuf chèl che da ic si veva voltàt.

          Se il pastòu di Cošensa, che cjasàt
          mi veva seguìnt di Papa Clement ’l òrdin,
          e mi vès in Diu bon ben oservàt,

          i vuès dal me cuàrp ’ncjamò a sarèsin
          visìn di Benevìnt, in cjàf dal so punt,
          protešùs daj claps ca lu soteràvin.

          Adès ju bagna la plòja e ju mòuf il vint
          dal di fòu dal cunfin, cuaši lunc il Vert,
          ’ndà che sensa lus i'u veva partàs avànt.
          Un cussì maladèt pròpit dut nol pièrt,
          ca nol posi tornà al etèrno amòu,
          mentri ch’al sperà ’ghi resta un puc di vert.

          Ver’al è che un che fòu di gràsia’l mòu
          da la Santa Glìšia, s’a la fin ’si pentìs,
          al è costrèt a stà di stà riva al di fòu

          trenta vòltis pì dal timp sensa gràsis,
          prin da pentisi, sè pì che’l decrèt
          scurtàt a nol vegni da buni prejèris.

          Jòt tu se contènt ti pòs fami e cujèt,
          dišìnghi a la me puora Costansa
          com’ch’i ti mi’as jodùt e di stu divièt;

          che chì par gràsia daj vifs tant si’avànsa.

Cjànt Cuàrt

          Cuant che par dilèt o encja par dolòr
          che na virtùt nustra a comprènt,
          l’ànima cussì ben a ic si fà intòr,

          ca pàr che altri no podarès vej che chel intènt;
          e chistu al è cuntra chel sbàliu cal cròt
          che’n nu n’ànima a à su n’altra’l comànt.

          A susèit che cuant che alc si sìnt o jòt
          che fuàrt al tegni l’ànima ’ndafarada,
          il timp al scòr e’l omp nol fà nisùn mot;

          chè su na roba a’è la so mins pojada
          mentri che altri a à la so mins intera:
          l’una’è libera e l’altra leàda.

          Di chist i vevi jò vùt esperiensa vera
          cuant ch'i vevi sintùt chel spìrit e amiràt;
          che ben sincuanta gràdos zùt sù al era

          il soreli, e jò i no lu vevi notàt,
          cuant che rivàs i èrin ’ndà che ducju chej spìris
          ni vèvin sigàt, “Chì ’l è chèl ch’i vèis domandàt.”

          Bus pì larcs al stropa spes ta li vìs
          cun menàdis e ramàsis spinòšis
          il contadìn cuant che l’ùa a si scurìs,

          di chel trojùt par indulà che partìs
          i’èrin, nuàltris doj, cun me davòu, besoj,
          cuant che chej spirs da nu a èrin sparìs.

          Fin sù a Sanleo o jù par chel scoj
          di Nol o sù a Bismantov’e Cacum
          si pòl zì cuj piè, ma àlis a vòlin’n ta stu troj;

          cun l’àlis, i dìs, slancjàdis e cul plum
          tant bramòus, davòu di chèl che fin chì condòt
          mi veva e mi deva di sperà un barlùm.

          Sù i zèvin dentri di chel rivòn rot,
          tegnìnt i flancs pocàs cuntra la parèit,
          ušànt piè e mans’n ta li ròcis di sot.

          Dopo che’i nustri flancs tocjàt a vèvin il vuèit
          insima dal muròn dret, tal mancu ’nclinàt,
          “Mestri me, se strada i cjapànu?” i vevi dìt.

          E luj: “Si và’n sù da lì ch’i ti’as sostàt:
          tenti visìn; pur pì’n sù i zìn ta stu mont,
          fin che cualchidùn cal sà i varìn scuntràt.”

          Par jodi fin’n sù, masa alt al era’l mont,
          e’l zì’n sù al era cussì tant inclinàt
          ca someàva d’èsi’n miès d’un cuadrant.

          Strac i’eri cuant che jò cussì i vevi tacàt:
          “O bon pari, vòltiti, e chì mira
          cuant che, pal pas to, indavòu i ’soj restàt.”

          “Fiòl me,” al veva dìt, “fin chì li gjàmbis tira,”
          e mostràt  mi veva un puc pì’n sù un pajòu picinìn
          che da che banda lì dut intòr al zira.

          Li so peràulis, che sempri un bon sburt a dèvin,
          sfuarsàt mi vèvin di zighi a gjat davòu
          fin che’l troj livèl i me piè cjatàt a vèvin.

          Lì i si èrin sintàs in ta stu pajòu,
          e par là ch’i èrin vegnùs, dal oriènt voltàs,
          che’l vuardà tant ben mi feva al còu.

          Prin di dut i vuj i vevi puntàt vièrs il bas;
          dopo, voltàs vièrs ’l est, mi maraveàvi
          che da sinistra i vegnèvin luminàs.

          Il poet si’a ben necuàrt ch’jò i stevi
          mirànt il cjàr da la lus coma un balùc
          che tra nu e l’acuilòn i jodevi.

          Alòr luj a mi: “Se Castor e Poluc
          dal gran spièli compagnìa ’tegnèsin,
          che lus al parta, sù e jù, in ta ogni lòuc,

          un puc rosùt il Zodiac ’jodarèsin
          encjamò visìn da li Òrsis rotà
          se fòu al vegnès dal so vecju cjamìn.

          Èco, a’è cussì: s’i ti lu vùs pensà,
          tenti ben atènt; imagina Siòn
          che cun stu crèt in ta la cjera al stà,

          sì che ducju doj a àn un ùnic orišòn
          e divièrs emisfèrs; ’ndà che la strada
          tant mal manovrada ’era stada da Fetòn,

          t’jodaràs com’che da chistu a sarès ušada
          par zì da chì a Gjerušalèm stesa,
          se il to intelèt ben ghi stà a bada.

          “Mestri me, maj prin,”ghi vevi dìt sensa pàuša,
          “d’jodi no’ai podùt sè ch’jòt clar adès,
          là ’ndulà che d’inzèn i parevi sensa,

          che’l miès sìrcul che pì alt di ducj’ al stà
          ca si clama Ecuatòu’n ta na cert’art,
          e che sempri tra’unvièr e soreli al resta,

          pa la rašòn ch’i ti’as dìt, ma da sta part
          vièrs’l setentriòn al và, cuant che’i Ebrèos
          a lu jodèvin là che il cjàlt al è pì fuàrt,

          ma tant contènt i sarès se bon i fòs
          di savej cuant’n sù ch’i zìn; che’n sù’l và’l mont
          cussì alt che’l me vuli zì tant alt nol pòs.”

          E luj a mi: “Cussì a’è cun stu mont:
          che al inìsi, a bas, al è sempri dur;
          ma pì’n sù che l’omp al và, pì al vèn tegnùt cont.

          E cuant che’l zì ti vèn pì dols e sigùr,
          cussì che’l zì’n sù ti cjataràs amondi lišej,
          com’che seguìnt la curìnt a và na nàf pur,

          alora ti saràs al fin di stu troj:
          uchì di ripošà ’l afàn al speta.
          Basta; di chistu amondi sigùr i soj.”

          La so vòus si’er’apena fata cujèta
          che n’altra i vèvin sintùt, ca veva à dìt: “Encja prin
          di rivà ti’as di stu post na voja mata!”

          Al sinti sta vòus sùbit ziràs si vèvin,
          e a man sanca jodùt i vèvin un pieròn,
          che di chèl nè luj nè jò prin necuàrs si’èrin.

          Là’i èrin zùs, ’ndà che zent i vèvin jodùt benòn
          ta l’ombrena davòu dal clap sintada
          e ognùn al someàva un grant poltròn.

          E un, strac, tal miès di che zent sdrajada,
          sintàt al era, cuj bras atòr daj zenoj
          e cu la muša’n taj so bras sbasada.

          “O bon’l me siòr,”ghi vevi dìt, “jòitu ch’i soj
          ch’jòt chèl ca si mostra cussì tant svojàt
          che luj e’un mus fràdis a sarèsin ducju doj?”

          Alora voltàt si veva vièrs me e vuardàt,
          movìnt la muša un puc sù pa la cuèsa,
          e dìt al veva: “Và sù tu, che àris ti ti sòs dàt!”

          I lu vevi alora cognosùt, e la straca stesa
          che’l flat mi feva tirà ’pen’apena
          no mi veva'mpedìt di zì da luj, chist si sà;

          na volta lì, al vev' alsàt il cjàf apena,
          dišìnt: “Àtu jodùt com’che’l Fetòn
          da la spala sinistra’l cjàr al mena?”

          Il diši striminzìt e’l fà da poltròn
          cal veva a mi vèvin fàt un puc ridusà.
          Dopo i vevi tacàt: “Bielaga, ti sòs benòn

          e’i soj contènt; ma dišmi cualchicjusa:
          parsè pròpit chì? Spètitu na scorta?
          O àtu encja chì la to vecja ušansa?

          E luj: “O frari, zì pì’n sù no’mpuarta,
          chè a pajà’l figo no mi lasarès
          ’l ànzul di Diu sintàt ta la puarta.

          A ocòr prin che’l cjèl mi fedi zirà adès
          fòu di chè, a a lunc, com’ch’i’ai fàt in vita,
          ’ndà che dom’in fin i’ai tiràt suspìrs dres,

          se pì che na bun’orasiòn no vegnès dita
          par me da’un gran bon còu che’in gràsia al è:
          n’altra puc a val, se’l cjèl nencja a la scolta.”

          E il poeta, belzà davànt di me,
          al diševa: “Zìn via; che zà da’un toc
          alt al è’l soreli, e là da la riva al è

          belzà cal cujèrs la nòt cul so piè’l Maròc.

Cjànt Cuìnt

          Jò i eri belzà da che òmbris partìt
          e davòu ghi zevi a li tràcis dal me duca
          cuant che dongja di me, alsànt il so dèit,

          un al veva sigàt: “Jòt, a nol pàr luši ucà
          il raj a sinistra di chèl par di sot
          e coma vìf a somèa cal sedi cà!”

          Vièrs il sun di sta vòus i me vuj i vevi mòt
          e jodùt i vevi ca ocjàvin cun maravèa
          me, doma me, e’l lumìn cal era rot.

          “Parsè’l zìria’l to spirt coma na fuèa,”
          al veva dìt il mestri, “che’l zì ti ralèntis?
          Se cèntria sè che sta zent a cjacarèa?”

          Vèn cun me, e ca pàrlin pur scju spìris:
          stà ben fer com’na tor ca no ghi cola
          maj la pica, nencja’n ta grandi bufèris;

          chè sempri ’l omp cal à'un pensej ca ghi svuala
          sovr’altri pensej da sè’l lontana’l sèn
          pars’che’l podej di un chèl dal altri’l mola.”

          Se podèviu jò diši sino “I vèn”?
          Cussì i vevi dìt, di che tinta tant cujerzùt
          che a vòltis a rìnt ’l omp di perdòn dèn.

          E intànt a travièrs la riva i vévin jodùt
          un puc davànt di nu zent ca vegneva
          cjantànt, vers a vers, il Miserere, dut.

          Cuant ca si èrin necuàrs ca nol lasava
          il me cuàrp trapasà i ràis dal soreli,
          a colp il sàlm in un lunc Oh si mutava;

          e doj di lòu, coma mesagèrs di lì,
          vièrs di nu corìnt ni vèvin domandàt:
          “Parsè i sèišu chì? Alsàit il veli.

          E’l me mestri: “A chej che chì vi’an mandàt
          i podèis ben tornà par ripuartàighi
          che’l cuàrp di stu chì di cjàr vera al è fàt.

          Se par jodi l’ombra so a sòn fers chì,
          com’ca pàr, alora a sàn zà asaj:
          ch’onòu ghi fèdin, che a lòu al pòl ben zìghi.”

          Vapòus impijàs cussì svels i no’ai maj
          jodùt rompi’l serèn da la prima nòt,
          nè’l nul d’avòst cuant che’l dì al cala ormaj,

          che di tornà chej premuròus fàt a vèvin mòt;
          rivàs là, cuj àltris vièrs nu ognùn si veva voltàt,
          com’un flun che fòu dal’àrzin al vèn a diròt.

          “Na sgaravana di lòu chì si vèvin aviàt
          par preàti,” al veva dìt il poeta:
          “ma và pur, e zìnt tèn ognùn ben scoltàt.”

          “O ànima ch’i ti vàs par stà contenta
          cuj piè, mans e cjàf da la to nàsita,”
          a vegnèvin implorànt, “il pas ralenta.

          Àtu maj jodùt nisùn di nu’n vita
          che di luj di là nòvis ti pòsis contà?
          Stà fer chì; daj, slungja la to vìšita!

          Muàrt par fuarsa ognùn di nu chì al stà
          e fin a l’ùltima ora pecjadòu:
          uchì la lus dal cjèl ni’a fàt voltà,

          cussì che, pentìs e dut perdonànt, fòu
          di vita i sìn vegnùs, cun Diu in pas,
          che’l dešideri d’jòdilu tant ni’è’n tal còu.”

          E jò: “par cuant ch’i vi tegni oservàs,
          i no cognòs nisùn; ma s'i sèis contèns
          che alc i fedi, spirs che ben nasùs i sèis stàs,

          dišèit pur, e jò lu faraj pal ben imèns
          che davòu daj piè di una tal guida
          da mont a mont in sercja a vàn i me sens.”

          E un di lòu tacàt: “Ognùn si fida
          dal to bon udisi sensa zuralu,
          se al to volej fàt no ghi vèn sfida.

          E jò, ch’i soj chì’n front a domandalu,
          i ti prej che se maj chel post t’jodaràs
          fra Romagna e chèl di Carli d’Angjolu,

          che’n tal preà cortèis par me’i ti saràs
          a Fan, di mòut che ben par me a prearàn,
          che al pì prest i me pecjàs ’saràn purgàs.

          Ferìt a muàrt i eri stàt, là’n tal Padovàn;
          il sanc i vevi pierdùt, ca mi veva ospitàt;
          tal grin d’Antenori mi era stàt fàt stu dàn,

          ulà che sigùr i crodevi d’èsi stàt:
          chel d’Èste al era’n colpa, ca mi odiàva
          tant pì di chèl ca si varès spetàt.

          Ma se jò’i fòs scjampàt par là ca si zeva
          vièrs Mira, da Oriac, là ca mi vèvin cjapàt,
          ulà ’ncjamò i sarès, ulà ca si rispirava.

          Ta la palùt i vevi corùt dut infangàt,
          e da li èrbis intorgolàt jù’i eri zùt
          e’n cjera li me vènis a vèvin un lac formàt.”

          Alòr n’altri: “Se’l to dešideri, dut,
          ti otèns ca ti tira lasù’n tal mont,
          par pietàt fà ch’encja’l me’l vèdi frùt!

          Da Montefeltro i’eri e’i soj Boncont:
          nè Gjovàna nè altri di me si cura;
          par chèl jò cun chìscjus basa i tèn la front!”

          E jò: “Ma se mal o brut’aventùra
          a ti aja tiràt tant fòu dal Campaldìn
          che maj savùt si à da la to sepultura?”

          “Oh,” rispundùt al veva luj, “jù dal Cašentìn
          si pasa n’aga ca si clama l’Archiàn,
          che’nsima ’l Ermo al nàs tal Apenìn.

          Là ’ndulà che’l so nòn al doventa van,
          rivàt i eri jò cun’un bus ta la gola,
          che a piè i scjampavi e'i’nsanganavi'l plan.

          Chì i vevi pierdùt la vista e la peràula,
          ca finiva cul nòn di Maria; e chì
          i eri colàt, lasànt la me cjàr besola.

          Se ca’è ver i dìs; il stes ai vifs dìsghi:
          il ànzul dal Alt cjòlt mi veva, e chèl dal infièr
          al sigava: “Parsè mi cjòitu stu chì?

          Cun te ti pàrtis ’l etèrno di stu cuàrp fer
          che par na lagrimuta mi’è stàt robàt;
          ma altri i faraj cul toc che chì ’l è fer!”

          Ben ti sàs com’ che’n ta l’aria’l vèn adunàt
          chel ùmit vapòu che aga’l doventa
          cuant che’n sù’l và’ndà che dal frèit’l vèn cambiàt.

          Alòr chel mal volej che malìsia tanta
          al à’n tal cjàf, movùt al veva'l fun e’l vint
          par naturàl virtùt so, tant puc santa.

          Cussì la val, cul dì cal zeva finìnt,
          da Pratomàn al grant zòuc  si veva cujerzùt
          di caligu, cul nul ’mparzora bulìnt,

          chè l’aria plena a plovi si veva metùt:
          l’aga a colava e’n taj fosaj a zeva;
          bèvila nol podeva’l terèn dal dut;

          e com’che’n taj rìvuj pì grancj’ jù a vegneva,
          a coreva vièrs’l flun real, ràpida,
          cun fracàs; fermala nisùn al podeva.

          Al sbocà dal grant flun la me cjàr frèjda
          scuntrad'a la veva l’Archiàn furiòus e butada
          tal Arno e la cròus tal pet disfada

          che fàt i vevi a lota finida:
          pal font e rìvis mi menava l’onda
          fin che cujèrt mi veva cu la so preda.”

          “Sìnt, cuant ch’i ti saràs tal mont tornàt, ’ndà
          che la straca dal viàs ti sarà zuda via,”
          la ters’ànima a veva dìt dopo la seconda,

          “recuàrditi di me ch’i soj la Pia:
          Siena fàt mi veva, e disfàt la Marèma:
          ben lu sà chèl che anelada pri’a

          mi veva e spošada cu la so gjema.

Cjànt Sest

          Cuant ca si finìs il zòuc da la zara,
          chèl cal pièrt al resta doloràt,
          rišujànt i colps, e dulìnt al impara:

          duta la zent a và cul pì furtunàt
          che’n davànt al và, e un davòu ghi vèn,
          cun n’altri cal vòu che alc ghi vegni dàt:

          parànt via, chistu e chèl al scolta ben,
          chèl che la so man al tòcja, pì nol sburta;
          cussì si para da chej ca ghi fàn sen.

          Jò pur da ducju chej spirs i stevi in vuàita,
          la muša vièrs lòu cà e là voltànt,
          e alc prometìnt i la fevi curta.

          Chì ’l Aretìn a si veva fàt ’ndavànt
          che dal crudèl Ghin dal Tac vùt al veva la muàrt,
          e ’l altri che a’nnegasi ’l era zùt scjampànt.

          Cun mans spuàrtis chì’l preàva pur, in part,
          Federico Novèl e chèl di Piša
          cal veva fàt someà’l bon Marzuc fuàrt.

          Jodùt i vevi'l Cont Ors e chel spirt di cjàša
          so gjavàt fòu par fastidi o invìdia,
          secònt luj, no par colpa so o cauša;

          e chì’l sufrìs, chistu Pièr da la Brocja,
          mentri ca’è ’ncjamò cà chè daj Brabàns,
          che però a pòl èsi ’ncjamò pì sporcja.

          Na volta restàt lìbar da ducju cuans
          chej spirs che preàt a vèvin che àltris a preàsin
          di mòut che lòu a podèsin prest doventà sans.

          Tacàt alòr i vevi, “A pàr ca mi nèghin,
          O lus me, certi peràulis dal to test
          che decrès dal cjèl il preà a plèjn;

          e dom’di chistu a prèjn chej di stu post:
          invàn al eše alòr dut chèl ch’ognùn’l spera,
          o no mi eše’l to diši ben manifèst?”

          E luj “La me peràula a è clara;
          e a no è inùtil la so speransa,
          se ben la zent a lès la me scritura;

          che’l tant alt judìsi a no si sbasa
          cuant ch’un fòuc d’amòu al fà’n ta un istànt
          chèl cal sodisfa chèl che chì s’incjaša;

          E là ch’jò’i stevi stu punt considerànt,
          il preà ’nol comedava il difièt,
          pars’che a Diu’no ghi si fev’avànt.

          Ma s’encjamò dùbis ti’as o alt suspièt,
          no fermati, che ic ben a ti lu dìs
          cu la lus ca è fra il ver e ’l intelèt:

          no saj s'i t’intìns; i dìs di Beatrìs:
          ti la jodaràs la sù, insima’l crèt,
          lasù di stu mont, suridìnt e felìs.”

          E jò: “Messèr, fami zì sù svelt e dret,
          che zà’i no mi stràchi pì coma prima;
          zà’i ti jòs se ombrena cal fà il crèt.”

          “I paràn via provànt a zì’nsima,
          e vuej,” al veva dìt, “i farìn sè ch’i podìn;
          ma la roba na forma a à che di ic no ti’as adès stima.

          Ma davànt di èsi lasù, t’jodaràs prin
          chèl ca si plata davòu da la culina,
          cussì che’i so ràis da tè ròs no vègnin.

          Ma jòitu là che ànima sidina
          che vièrs di nu besoluta a vuarda?
          Chè a n’insegnarà la via pì visina.”

          A ic i èrin zùs: o ànima lombarda,
          com’ch’i ti stèvis lì, supiarba e spresànt,
          cun tanta dignitàt tal vuli, vuarda!

          Ic no ni zeva nuja domandànt,
          ma zì ni lasava e oservava dut
          com’un leòn cuant ca si stà ripošànt.

          Par preàla, Virgìlio visìn ghi era zùt,
          volìnt da ic savej la via pì dreta;
          chè a la so domanda ’no veva rispundùt,

          ma dal nustri paìs e da la vita
          domandàt ni veva; e’l bon duce al veva tacàt:
          “Mantova…,” ma doma chist al veva dita

          che chèl vièrs di luj a colp avànt si veva fàt,
          dišìnt: “O Mantovàn, jò’i soj Sordèl
          dal to paìs,” e ’l un al veva ’l altri ’mbrasàt.

          Ahi serva Italia, di dolòu ostèl,
          naf sensa timonej in ta na gran tampièsta,
          siora no di provincja ma di bordèl!

          Che bun’ànima ’era stada oh cussì svelta
          al sinti’l sun tant dols da la so cjera
          di fàighi chì al so paešàn fiesta;

          e adès da tè no sòn sensa guera
          i vifs, che ’l un ’l altri si stàn rošeànt
          par chèl che’un mur o un fosàl al siera.

          Puor’ Italia, vuàrditi atòr e’ndavànt,
          vuarda i to mars, e vuarda pur’l to sèn;
          par poscj’ ca gòdin pas ti vuardaràs dibànt.

          Se àja zovàt ca ti scurtàs il fren
          il Justiniàn se la sela ’è vuèjta?
          Sensa chèl i no varèsin di vergogna’l plen.

          Ah zent ch’i ti dovarès èsi devota
          e lasà ca si sinti Sešar’n sela,
          se ben ti capìs sè che’l Signòu al nota,

          ma jòt com’che la bèstia si ribela
          pars’che daj spiròns a no vèn corešuda
          e la rèdina no ti sàs ušala.

          O Berto todèsc, no l’àtu joduda
          sta puor’Italia doventada salvàdia?
          No postu tu domà sta bèstia cruda?

          Ca coli pur dal’ alt la vera gjustìsia
          sul to sanc, e ca sedi nova e clara,
          cussì che’l sucesòu to gòdila 'l pòdia!

          Tant tu che to pari i vèis fàt gara
          par dàighi profìt a chej todèscs di distrès,
          curànt puc dal ort e dal impèr la cjera.

          Vèn a jodi i Montècs e i Capulès,
          Monàldos e Filipèscs, omp sensa cura:
          chej mal ridušùs e chìscjus pur, puarès.

          Vèn, crudèl, vèn, e jòt se vita dura
          ca’an i to siòrs, e cura i so malàns;
          e t’jodaràs Santaflou, com’ca è scura!

          Vèn pur a jodi la to Roma ca plans,
          puora vedula, e di nòt a clama:
          “Sešar, parsè sinu cussì tant distàns?”

          Vèn a jodi cuant che la zent si ama!
          E se nisùn ti mòuf a vej di nu pietàt,
          vergògniti almancu da la to fama.

          E s’a mi permèt, Gjove, la to divinitàt,
          tu che par nu ti sòs stàt crucifìs,
          al eše’l to vuli just a àltris voltàt?

          O eše preparasiòn che dal abìs
          dal to savej ti fàs par fani dal ben,
          encja se’l coma nisùn di nu’l capìs?

          In ta ogni sitàt d’Italia a è dut plen
          di tiràns, e un Marcèl al doventa
          ogni vilàn ch’a fà da partišàn al vèn.

          O Firense, ti pòs ben stà contenta
          di chista digresiòn ca no ti tocja,
          par gràsia da la to zent, ca no stenta.

          Tàncjus’an gjustisia’n còu, ma sta frècja
          tars a vèn fòu par no rivà sensa pensej al arc;
          ma’l to pòpul a l’à doma in bocja.

          Tàncjus a rifiùtin il comùn incàrc
          ma’l to pòpul al è pront a rispundi,
          di volontàt so, e’l siga: “Dèimi’l carc!”

          Contenta ti sòs, ch’i ti’as di se godi:
          tu siora, tu’n pàs, e tu cun judiši!
          Se jò’i dìs il just, ’l efièt si pòs ben jodi.

          Atene e Lacedemona, che cussì
          civìlis a èrin che fàt a vèvin l’antìchi lègis,
          al bon vivi li dos fàt a vèvin sen di sì;

          mentri tu ti zèvis tant pa li sutìlis
          ta li to dispošisiòns ch’a miès novembri
          no si’a’ncjamò sè ch’in otobri ti fìlis.

          Cuanti di che vòltis in ta st’ùltin cuadri,
          lès, moneda, ufìsi e costùm
          mutàt i ti às e rinovàt menbri!

          E se ben ti ti recuàrdis e ti jòs un barlùm,
          in te t’jodaràs na puora malada
          ca no cjatà pì ripošu nencja’n tal plum,

          e puc ghi zova ogni so zirada.

Cjànt Siètim

          Dopo che sti bieli fièstis a ni veva fàt
          cun pì e pì gust tre o cuatri vòltis,
          “Cuj sèìšu,” al veva dìt Sordèl, ’ndavòu tiràt.

          “Prin che’n ta stu mont a fòsin vegnùdis
          l’ànimis dègnis da zì sù da Diu,
          soteràt i eri stàt par mans Otaviànis.

          Jò’i soj Virgìlio e se colpa i vèviu
          altri che’l cjèl i’ai pierdùt par no vej vùt fede?”
          cussì chej doj; e jo lì a scoltàju.

          Com’chèl che’n front di sè al jòt ch’an d’è
          roba ca lu fà plen di maravèis,
          che crodi al stenta, e’l dìs: ‘A è…a no è.’

          Cussì’l pareva luj; e dopo jù li sèis,
          e cul fà ùmil al era tornàt vièrs di luj
          e’ntòr di nòuf ghi veva butàt i bras intèis.

          “O Gloria dal Latìn,” al veva dìt, “par cuj
          sè ca pòs la nustra lenga al à mostràt,
          o eterno valòu di ’ndà ch’i’ai prin vièrt i vuj,

          cual mèrit o gràsia ti àja chì menàt?
          S’jò’i soj di sinti li to peràulis degnu’n dut,
          dìšmi’n ta cual clàustri dal infièr ch’i ti sòs stàt.”

          “No par fà ma par no vej fàt no’ai podùt
          jodi ’l alt soreli che tu ti dešìderis
          e che purtròp i’ai masa tars cognosùt.

          Al è un post la jù no brut par martìris
          ma doma pal scur, ’ndà che i lamìns
          a somèjn suspìrs e no sigà di malòris.

          Lì i’eri jò cun chej ’nocèns di ninìns
          ch’èrin stàs muardùs daj dincj’ da la muàrt prin
          che’l prin pecjàt’l vès molàt i so rimpìns;

          Chì i soj cun chej che vistìs no si’èrin
          cu li tre virtùs sàntis, e sensa vìsi
          li àltris cognosùt e seguìt a vèvin.

          Ma se tu ti sàs e pòs, un indìsi
          dani che pì svels a ni fedi rivà
          ’ndà che’l purgatori ver al à’l inìsi.”

          Al veva dìt: “I saj ben par’ndà ca si và,
          e lècit mi’è di zì’n sù e zirà atòr;
          fin ch’i pòs i pòl guidati, s’a ti và.

          Ma jòt coma cal cala’l dì cà atòr
          e di zì lasù di nòt a no si pòs;
          alòr vuardàn di un bièl post chì atòr.

          Un puc’n là’n d’è ànimis ch’i no ti jòs:
          s'i ti vòus i pòl menati là di lòu;
          gust d’jòdilis a varàn i sintimìns tòs.”

          “Ma coma?” al veva dìt Virgìlio, “s’un al vòu
          zì sù di nòt, al vegnaràja ’mpedìt
          d’àltris, o nol podaràja da besòu?”

          E’l bon Sordèl ’n cjera ’l veva rusàt’l dèit,
          dišìnt, “Jòt, nencja sta pìsula riga
          no ti pasarès dopo che’l soreli ’l è partìt:

          e di altri ’mpedimìnt non d’è miga
          che’l scur da la nòt par zì pì in sù:
          chèl amondi a la voja gh’intrìga.

          Cun chel lì si podarès ben tornà in jù,
          al piè dal mont, timp pierdìnt zìnt ’torotòr
          mentri che’l orišònt il dì al tèn sièràt sù.”

          Uchì, un puc maraveàt, il me siòr
          al veva dìt: “Pàrtini pur là ch’i ti ni’as contàt
          ch’encja spetànt si pòl vej plašej, alòr.

          Da lì i si vèvin da puc distansiàt
          cuant ch’un intaji vevi notàt tal mont lì visìn,
          com’che’n taj nustri mons daj buròns a vèn fàt.

          “Ulà,” chel spirt al veva dìt, “zì i volìn,
          ’ndà che’l flanc dal mont al fà un grin;
          e pròpit lì il nòuf dì i spetarìn.”

          Ta’un troj d’un plan inclinàt i cjaminàvin,
          che tal flanc da la val a ni menava
          e là’n tal miès di sta conca i zèvin.

          Blanc, ros, oru e arzènt si jodeva;
          blu scur, tìntis di avòriu e len lustràt,
          e smeràlt fresc intòr si godeva;

          da l’erba e daj flòus dentri di chel prat
          ducju chej àltris colòus sbladìs a èrin,
          com’ che dal grant il pìsul al è superàt.

          Erba e flòus no doma coloràs a vegnèvin
          da la natura, ma di mil odòus
          a’n feva un besòu, che tant lu gustàvin.

          ‘Salve regina’ in tal vert e’n taj flòus
          ànimis sintàdis cjantà i vevi jodùt
          che dal di fòu no si sinteva la vòus.

          “Prin che’l soreli’l zedi a’nnidasi dal dut,”
          al veva dìt il mantovàn, che chì ni veva partàt,
          “fra chìscjus no vorèis ch’jò vi guidàs dal dut.

          Di stu scjalìn pì ben il aspièt e ’l àt
          di ognidùn i cognosarèis vuàltris
          cuant che lòu la jù i varèis višitàt.

          Mòtus al fà chèl sintàt pì alt daj àltris
          di no vej fàt sè che fà’l varès dovùt,
          e cul rest nol cjantava cansòns sàcris.

          Rodolf imperatòu al era, che podùt
          sanà’l varès che plàis d’un’Italia muarta,
          che n’altri par risanà al à fàt di dut.

          ’L altri ca pàr che cunfuàrt ghi parta
          al regnava’n taj poscj ’ndà che l’aga a nàs
          che Molda’n Elba e Elba’n mar a parta:

          Otacheri al era che coma frut in bras
          al era miej di Vincislàu, chel barbùt
          di so fi, di vìsis plen, ròbis da mas.

          E chèl cal stà cjacarànt—i dìs di Našùt—
          cun chel là che di bonari al à’l aspièt
          scjampànt e sfigurànt ’l gìlio, a murì ’l è zùt.

          Vuardàit là coma ca si bàt il pet!
          Dèit n’ocjada encja al altri, cal à fàt
          da la so man, cun tant di suspìrs, un lièt.

          Pari e misièr a sòn dal fransèis malàt:
          la vita so a sàn ca è sporcja e visiàda;
          par chèl ch’ognùn si sìnt tant disturbàt.

          Chèl cussì ben tresàt e ca si’ncuarda,
          cjantànt, cun chèl cal à’l našòn cussì grant,
          d’ogni virtùt’l veva plena la cuarda

          e se dopo di luj re’l fòs stàt pì avànt
          chel zòvin che davòu di luj al era sintàt,
          alòr da vas a vas a sarès zùt ben dut cuant;

          chist diši no si pòs daj fràdis dal fantàt;
          Jacu e Federìc: ognùn al era re,
          ma nisùn al era coma'l pari dotàt.

          Ca rispùnti di nòuf amondi rara a è
          la probitàt umana, e cussì’l vòu
          chèl ca la dà, che da luj da ’nvocà a è.

          Encja al Našòn il me pensej’l và, e nol mòu
          cun chel altri, Pieri, che cun luj’l cjànta,
          che Pulia e Provensa zà a sìntin dolòu.

          Tant mancu di so siminsa a vàl stà planta,
          Com’che pì di Beatrìs e Margh’rita
          Costansa dal so omp ’ncjamò si vanta.

          Jodèit il re da la buna vita
          sintàt là besòu, Rico d’Inghiltera:
          a la so siminsa sì ca ghi và dreta.

          Chèl che fra chìscjus ’si sbasa fin in cjera,
          e’l vuarda’n sù, al è Gulielmo Marchèis,
          che par chèl Alesandria e la so guera

          planši a fàn Monferàt e’l Canavèis.

Cjànt Otàf

          A era zà l’ora ca volta’l pensej
          daj navigàns e gh’intenerìs il còu
          tal dì che saludàt a àn i so amìs miej;

          e che ogni nòuf pelegrìn di amòu
          a spuns, se’l scjampanà al sìnt da lontàn,
          ca pàr che’l dì al planzi cal è cal mòu;

          cuant che jò a sinti i provavi invàn,
          e a vuardà mi eri metùt un’alma
          che’n piè di èsi scoltada sen a feva cu na man.

          Chì rivada, alsàt a veva ogni palma,
          e metùt si veva a fisà vièrs’ l Oriènte
          com’par diš’ghi al Alt, ‘Altri no mi calma.’

          Cun granda devosiòn ‘Te lucis ante’
          a veva suspiràt e cun tant dòlsis nòtis
          che sùbit estašiàt mi veva stu ante.

          Li àltris pur, tant dòlsis e devòtis,
          compagnada la vèvin cun suns tant biej,
          e cuj vuj alsàs’n ta li ròdis pì àltis.

          ’Ngusà chì, letòu, i vuj al ver a è miej,
          che’l vel al è adès cussì tant sutìl,
          che fàsil al è’l trapasà di alc cussì lišej.
          Jò'i vevi jodùt dut chel ešèrcit gentìl
          sùbit dopo, sidinùt, vuardà in sù
          coma cal stes spetànt, pàlit e ùmil;

          e jodùt i vevi dal alt vignì fòu e’n jù
          doj ànzui cun do spàdis infogàdis
          ma cu li so pùntis rotondàdis sù.

          Vèrdis coma fueùtis apena vierzùdis
          a vèvin li blùšis, che da vèrdis plùmis
          davòu movùdis a èrin e svintulàdis.

          Un sùbit sù di nu al veva pojàt l’àlis
          e’l altri’n tal altri orli ju ’l era zùt,
          cussì che la zent’n tal miès t’jodèvis.

          Il cjàf biòndu’n lòu i vevi ben jodùt;
          ma’n ta la muša’l vuli si smariva
          com’che un si cunfùnt ulà ca è tanta virtùt.

          “Ognùn dal grin di Maria chì’l riva,”
          al veva dìt Sordèl, “par proteši chista val
          dal sarpìnt che fra puc uchì al riva.”

          Alòr jò, plen di timòu d’jodi stu tal,
          voltàt mi eri atòr e dongja tiràt
          dal me duce, tremànt d’jodi ’l rivàl.

          E Sordèl, “Stu avalamìnt ni’a partàt
          tra sti grand’òmbris; a lòu ghi parlarìn:
          a si la godaràn di vèivi scuntràt.”

          Tre pas a mi vèvin partàt jù un puchitìn,
          fin sot, e un i vevi jodùt ca mi mirava
          com’che di cognòsimi’l vès vùt murbìn.

          Par adès l'aria belzà si 'nnerava
          ma no gh'impediva a alc fra i so vuj e i mes
          di sclarì sè che prin a platava.

          Vièrs me si veva fàt, e jò vièrs luj i vevi fàt’l stes:
          Gjudice Nin gentìl, cuant ca mi veva plašùt
          di jodi ch’i no ti èris cuj danàs stes!

          Il bièl saludà i no lu vèvin sigùr tašùt;
          domandàt al veva dopo: “Cuant sotu partìt
          da l’àghis lontànis e’n ta stu mont vegnùt?”

          “Oh, par dentri di chej poscj’ triscj’,” ghi vevi dìt,
          “i soj vuej vegnùt, e’i soj’n prima vita,
          prin che, cussì zìnt’ndavànt, da l’altra i vedi dirìt.”
          E vìnt ben sintùt sè ch’i vevi dita,
          luj e Sordèl un puc’ndavòu si èrin tiràs,
          coma zent restada un tantìn ’nsiminida.

          Un al mestri e’l altri a un daj sintàs
          si veva voltàt, sigànt: “Su, vèn chì, Coràt!
          Cual cal è’l volej di Diu adès t’jodaràs.”

          E alòr a mi: “Ti’as di èsighi tant grat
          a chèl che dal alt cussì ben al plata
          il so prin parsè, che lì nol è maj cjatàt,

          cuant ch’i ti saràs aldilà da l’ondata
          diš’ghi ca prej par me la me Gjovana
          ulà ’ndà ch’ai’nocèns risposta ghi’è data.

          Di volèimi ben, i cròt, so mari no è pì buna
          dopo che bandonàt a veva li fàsis blàncis
          ca è miej ch’encjamò a brami, puora fèmina!

          Par via di ic cussì ben si capìs
          cuant che'n fèmina’l fòuc dal amòu al dura,
          se’l vuli no lu ’mpìja, o li palpàdis.

          No ghi farà na tant biela sepultura
          la vìpera che’l milanèis al mèt avànt
          com’cal varès fàt il gjàl di Galura.”

          Cussì luj al diševa, segnàt dut cuant,
          tal so aspièt, da chel just risintimìnt
          ch’un bièl puc dentri’l so còu al zeva ’nflamànt.

          I me vuj, golòus, a stèvin tal cjèl corìnt
          fin là che li stèlis a sòn pì tàrdis,
          com’na roda che visìn dal miès i stìn jodìnt.

          E’l duca: “Fiòl, lasù sè ch’i ti vuàrdis?”
          e jò a luj: “Là di che tre flamùtis
          ca fàn ardi dut il polo’n ta sti bàndis.”

          Alòr luj a mi: “Che cuatri stelùtis
          ch’i t’jodèvis stamatìna a sòn la jù
          e là ca èrin chès a sòn zùdis chìstis.”

          Luj’l parlava, e Sordèl al veva dìt: “Jòjtu
          là il nustri ’versari’”? E via'l veva paràt
          alsànt il dèit chè luj’l podès jòdilu.

          In ta che banda che nuja a tèn riparàt
          stu pìsul post valàt, al era chel madràs,
          forsi, ch’a Eva’l mangjà amàr ghi veva dàt.

          Tra l’erba e flòus al vegneva, strisànt bas
          ogni tant il cjàf, o la schèna voltànt
          e lecànt coma nemaj ca si tegnin lisàs.

          Jodùt no vevi, nè’i pòl diši pì di tant,
          com’che chej ànzui dal cjèl si èrin movùs,
          ma movùs si èrin, un al altri, là’n davànt.

          Ca sbatèvin li so verd’àlis i'u vevi sintùs:
          il sarpìnt svignà via i ànzui a vèvin fàt,
          e’n taj so poscj’ sùbit tornànt a èrin zùs.

          Il spirt ca si vev’al Gjudice partàt
          al so clamà, durànt dut cuant chel asàlt,
          d’intòr di me nol veva i so vuj gjavàt.

          “Se’n ta la flama ca ti parta in alt
          ti cjàtis tal volej tanta sera,
          cuant ca bastarès par zì’n tal pì alt smalt,”

          tacàt al veva, “se na nuvitàt vera
          da la Val di Magra, o di lì visìn
          ti sàs, dìšmila, ch’jò’i vèn da che cjera.

          Là i vegnevi clamàt Corad Malspìn;
          i no soj chel antìc, ma da luj ’soj vegnùt:
          ai mès ghi’ai dàt ’l amòu che chì’l vèn pì fin.”

          “Oh,” ghi vevi dita, “jo’i no soj maj zùt
          taj vustri paìs, ma ’ndà’l eše il post
          che’n Europa cognosùt nol è dal dut?

          La fama ch’onòu ghi dà al vustri post
          fuàrt a clama i vustri siòrs e contrada
          che pì che’i visìns i lontàns a la sàn pitòst;

          e’i vi zùri che, se sù’i vaj di strada,
          la vustr’onorada zent no sufrirà na vura
          pal valòu da la so borsa e spada.

          Dirìt’a otèn dal ušu e natura
          che, encja se’l mont un cjàf trist stuàrt’l tèn,
          dreta a stà’n ta’un mont cal fà tanta poura.”

          E luj: “Adès và, che’l soreli a pojàsi nol vèn
          par ben sièt vòltis tal lièt che il montòn
          cuj so cuatri piè’l cujèrs e dur al tèn,

          di mòut che la to tanta biela opiniòn
          tal miès dal to cjàf ti vègni ’nclaudada
          da clàus pì gros che stòris d’àltris a sòn,

          se la corsa dal just a no vèn fermada.

Cjànt Nonu

          La concubina di chel Titòn antìc
          zà’n tal barcòn dal oriènt s’imblancjava,
          al difòu daj bras dal so amàt amìc;

          di gèmis la so front dut’a luševa,
          metùdis jù’n figura dal freit nemàl
          che cu la coda al sbateculava;

          e la nòt ca zeva sù a pas normàl
          doj’n d’aveva fàs tal post’ndà ch’i èrin
          e’l ters zà’l calava e al zeva a val;

          cuant che jò, che li pars d’Adàm mi formàvin,
          vinsùt dal sun, in ta l’èrba mi eri sdrajàt,
          ulà ’ndà che dùcjus sinc i si sintàvin.

          A prin dì, cuant che’l matutìn anuncjàt
          tant bunoruta al vèn da la sišiluta,
          che d’antìchi làgnis a tèn  forsi recuardàt,

          e cuant che la nustra mins singaruta,
          pì da la cjàr che dal pensej movuda,
          ’nta višiòns ca àn alc di divìn si buta,

          ’n tal sun mi veva parùt d’jodi, suspinduda
          in alt, un’àcuila cun plùmis doràdis,
          che par calà pront ’a era la so alada;

          e mi pareva di èsi ulà ch’èrin stàdis
          da Ganimèd bandonàdis li zens sòs
          cuant che rapìt stàt al era’n ta zònis àltis.

          Jò’i pensavi: “Forsi chista a à rašòns sos
          par èsi chì, e forsi’n ta n’altri lòuc
          no vòu partani cun che sgrìnfis sos.”

          Ma parùt mi veva che dopo èsi zud’atòr un puc,
          com’un lamp, terìbil, jù a si lancjàs
          e che mè a mi partàs sù vièrs il fòuc.

          Chì a pareva che jò—e ic pur—i ardès;
          e cussì cjalt al era’l fòuc ch’i vevi ’maginàt,
          che tramàt al veva che’l me sun si rompès.

          E com’che Achìl stes si veva sveàt,
          vuardànt in ziru cuj vuj spalancàs,
          sensa savej indà cal era capitàt,

          dopo che la mari cul frut ’ndurmidìt’n bras
          da Chiron a Schir lu veva trafugàt,
          da’ndà che dopo i grecs a cjòilu èrin stàs,

          cussì sveàt mi eri jò, ma’l sun scjampàt
          mi era dal cjàf, e restàt i eri dut smuàrt
          com’omp che, spaurìt, al stà lì dut ’nglasàt.

          In banda i vevi doma’l me cunfuàrt,
          e zà’l era alt il soreli pì di do òris,
          e vièrs il mar i vevi jò voltàt il sguàrt.

          Il me siòr mi veva dìt: “N’ocòr ch’i ti tèmis;
          dati coragju daj, ch’i stìn belzà rivànt:
          no calà, ma ingruma li to fuàrsis.

          Il purgatori al è là ch’i stìn vuardànt:
          jòt là’l sbals ca lu circonda ’torotòr;
          par là a si entra, par chel sclap là ’ndavànt.

          Bunoruta, al cricà di stu dì, alòr,
          cuant che’l me spirt al durmiva via
          su’i flòus che chel post la jù a’n d’à dut atòr,

          ’na siora a era vegnuda, che dìt a veva: ‘I soj Lùsia:
          lasàit ch’i cjòli stu chì cal stà durmìnt;
          judalu’i vuej cal posi parà via.’

          Sordèl cun l’altri gran fòrmis restàt esìnt,
          ic a ti’a cjòlt sù, e cul vignì dal dì
          sù a è vegnuda, cun me davòu seguìnt.

          Pojàt a ti’a uchì, ma prin mi’an fàt jodi
          i so vuj—cussì biej—ch’entrada vierta;
          ic e’l sun alòr a sòn zùs, chist ti’as da crodi.”

          Com’un omp che di dùbis nol à pì scorta
          e cal cambia in cunfuàrt la so poura
          dop’che la veritàt ghi vèn scujèrta,

          cussi jò; e com’che pì serèn na vura
          il duca me mi veva jodùt, sù par chel sbals
          si veva movùt, cun me davòu, vièrs l’altùra.

          Letòu, tu ti jòs ben com’che’n ta poscj’ pì als
          i meni’l me sogèt, ma se cun pì art
          lu’mplenìs, no maraveàti di stu sbals.

          Si èrin visinàs, e rivàs ta na part
          da’ndà che chèl che prin mi pareva rot
          coma che un grant sclap un mur al tèn viàrt,

          ma jodùt i vevi na puarta cun tre scjalìns sot,
          di colòus divièrs, che a ic a partàvin,
          e un puartej ch’encjamò nol feva mot.

          Com’che’i me vuj pì e pì si vierzèvin,
          sintàt tal scjalìn pì alt plen d’un lušòu stran
          al era un che vuardalu’n muša ’no podèvin;

          na spada nuda’l veva in man
          ca rifleteva i ràis vièrs nuàltris,
          che jò spes il cjàf i alsavi, ma invàn.

          “Dišèit sùbit sù: se volèišu vuàltris?”
          Cussì al veva scuminsiàt, “Cuj ca vi parta?
          Vuardàit che’l zì sù al è dur: chist al è un avìs.”

          “Na siora dal cjèl, di chist esperta,”
          dìt ghi veva’l me mestri, “puc pì’ndavànt
          a ni’a dìt: ‘Zèit sù: là ca è la puarta’.”

          “Che ic ben vi guidi a vignì indavànt,”
          cun bièl fà il puartej al veva di nòuf tacàt:
          “alòr fèivi avànt, s'i lu volèis cussì tant.”

          E su’i èrin zùs; e’n tal prin scjalìn rivàt,
          di màrmul blanc, cussì net e lìmpit,
          jo’i mi eri coma’n ta’un spièli vuardàt.

          Il secònt al era tinzùt pì che scurìt,
          di na piera gropološa, e sècja,
          e da tancju sclaps in lunc e’n larc sculpìt.

          Il ters, che in alt na grangròsa macja
          d’un rosàstri flameànt mi pareva,
          com’che da un taj il sanc al scor e’l macja.

          In ta stu scjalìn i so piè al tegneva
          ’l ànzul di Diu, in ta l’entrada sintàt,
          che na piera di diamànt a someàva.

          Sù par chìscju tre scjalìns a mi veva tiràt
          volentej ’l duca me, dišìnt, “Domanda,
          umil, daj to’mpedimìns di èsi liberàt.”

          Ai so piè butàt mi eri, devòt avonda:
          di lasàmi entrà i lu vevi ’mploràt
          ma’n tal pet tre vòltis mi veva prin dàt na batuda.

          Sièt P in ta la front alòr mi veva segnàt
          cu la punta da la spada e “Lava ben
          sti plàis,”  al veva dìt, “cuant che dentri ti sòs pasàt.”

          Siniša suta o encja sut terèn
          il stes colòu a vèvin dal so vistìt, e lent
          da sot di stu vistìt do clafs al otèn.

          Una a era di oru e l’altra d’arzènt:
          prin cu la blancja e dopo cu la zala
          sen ghi veva fàt a la puarta che fàt  mi veva contènt.

          “Se na claf un nol è bon da ušala,
          e stuarta a và’n ta la sieradùra,”
          luj ni veva dìt, “a no si entra alòr’n ta sta sala.

          Una’è pì buna, ma na vura par l’altra
          a ocòr l’art e’l inzèn prin ca si vièrzi,
          pars’che par sdifà’l grop tant si lavora.

          Da Pieri i l’ai vuda, ca mi’a dita d’èsi
          pì pront a vèila vièrta che sierada,
          basta che la zent ai me piè si sbasi.”

          Dopo vej la puarta sacra sburtada,
          al veva dìt: “Entràit, ma tegnèivi ben necuàrs
          che fòu’l torna chèl che’ndavòu al vuarda.”

          E cuant che fòu’n ta chej càncars dut stuàrs
          i spìguj a tègnin di sta puarta sacra,
          che di metàl a sòn e a sùnin cussì fuàrs,

          che tant no’a rugnàt nè mostràt si à amara
          la Tàrpea, cuant che cjòlt ghi’era stàt il bon
          Metèl, ca era par chèl restada magra.

          Jò’i mi eri voltàt, atènt, vièrs il prin tòn
          e ‘Te Deum laudamus’ mi pareva
          di sinti, un mist di sun dols e cansòn.

          Na imàgin sìmil a mi rindeva
          chèl ch’i sintevi, com’ca susèit a vòltis
          cuant che un a cjantà cul òrgano al và;

          che sì e no a s’intìndin li peràuli

Cjànt Dècim

          Entràs i’èrin tal sojàr da la puarta
          che pal mal amòu puc a era ušada,
          ch’ jodi’a feva dreta la via stuàrta,

          dal sun sintùt i vevi ca vegneva sierada;
          e s’jò’i me vuj i vès vièrs di ic voltàt,
          se scuša par stu fal a sarèsia bastada?

          Sù’i zèvin pa’un trojùt ’n ta la rocja ’ntajàt,
          che da na banda a l’altra si moveva,
          com’onda che a colp a crès dopo vej calàt.

          “Chì a’è miej sta ’tèns indulà ca si và,”
          il me duca al veva tacàt, “e tègnisi
          tacàs al mur o cà o là che’n dentri’l và.”

          Plan plan i vèvin cussì dovùt alsasi,
          tant che prin la fetuta da la luna
          rivad’a era tal so lièt par pojàsi,

          che nu fòu dal sclap vegnùs i èrin a la buna:
          ma cuant che fòu i èrin rivàs, lìbars e vièrs,
          indulà che’l mont indavòu si raduna,

          jò amondi stràc e ducju doj incèrs
          par ndulà zì, si èrin fermàs’n ta chel plan
          solitari pì che stràdis taj dešèrs.

          Dal orli dal straplòmp, cal è puc lontàn,
          al piè di che alta riva ca và’n sù,
          tre vòltis mišurà si pòs’l cuàrp umàn.

          Tant’n cà che’n là’l me vuli’l vuardava’n sù,
          tal flanc di destra e’n ta chèl di sinistra,
          e cussì a era par duta sta curnìs ca sù.

          Lasù’i vèvin encjamò fers i piè’n cjera
          cuant ch’ jodùt i vevi che riva dut atòr,
          che ripida’n salita a no era,

          ma’era’nvènsi di màrmul càndit e siòr
          d’intàis cussì ben ornàs che nè Policlèt
          nè Natura di miej a'n d’àn atorotòr.

          ’L ànzul che’n cjera ’l era vegnùt cul decrèt
          da la pas par cussì tant timp lagrimada,
          che’l cjèl a vierzeva dal so lunc divièt,

          davànt ni’era in forma rafigurada
          ta’un intaj cal veva di gràsia tanta
          da someà na imàgin di vòus dotada.

          Zuràt si varès che ‘Ave!’ ’l veva dita,
          pars’che chì l’imàgin pur di chè s’jodeva
          che dal grant amòu la claf ghi’era stada data;

          e dal fà chista ca dišès a pareva,
          ‘Ecce ancilla Dei,’ in ta la maniera
          ch’un stamp la cera a tèn e tegneva.

          “Nòsta fisati dom’ta na figura,”
          al veva dìt il me bon mestri, e'i lu vevi sintùt
          da che banda ’ndà che’l so còu al era.

          Par chèl ziràt i vevi jò i vuj, ca vèvin jodùt
          davòu di Maria, da ’ndà cal parlava
          chèl che fin uchì a mi veva movùt,

          un’altra storia che la rocja a contava;
          par chèl, pasàt Virgìlio, dongja ghi’eri zùt adès
          par che’l me sguàrt d’jòdila ben’l voleva.

          Al era intajàt lì’n tal màrmul stes
          il cjàr, da nemaj tiràt, cun l’arca santa,
          ca si tèm coma alc che fàt al vèn sensa permès.
          Lì in front a era zent, e duta cuanta,
          spartida in sièt còrus, a doj daj me sens
          dìšghi a pareva, “Èco, sta zent’a cjanta.”

          In chista maniera, al fun dal’insèns
          che imaginàt al era, i vuj e’l nas
          dal sì e dal no di discòrs ’èrin plens.

          ’Ndavànt ghi zeva di stu benedèt vàs,
          balànt miès disvistìt, ’l ùmil salmista,
          e pì e mancu re al era adès stu pajàs.

          Di front di David, in plena vista
          ta’un barcòn di un palàs, Micòl a vuardava
          coma na fèmina dolorada ma trista.
          Movùt mi eri lì che’l vuli mi tirava,
          lì ch’jodi i podevi n’altra storia
          che di davòu di Micòl a si luminava.

          Figurada chì a era l’alta Gloria
          dal grant Romàn cal veva cussì tant valòu
          che sistìt al veva Gregorio a la gran’ vitòria.

          I staj contànt di Trajan, ’l imperatòu;
          e na veduluta a era lì al fren
          duta plena di làgrimis e di dolòu.

          Dut intòr il post  pestasàt al era e plen
          di cavalièrs, e’n tal oru l’àcuilis
          sora di lòu il vint al moveva cun vaevèn.

          La puareta, in ta stu bacàn d’imàginis,
          “Vendichèimi, siòr,” diši a pareva,
          “pal me frutùt muàrt; t’jòs li me làgrimis.”

          “Adès speta,” luj rispùndighi’l someàva,
          “fin ch’jò i tòrni.” E alora ic: “Siòr me,”
          com’una che tant dolòu a sufriva,

          “e s’i no tornàis?” E luj: “Chèl par me
          t’judarà.” E ic: “S’altri a fàn dal ben
          sè ti zòvia, se il to ušàt a nol è?”

          Alora luj: “Dati cunfuàrt; ben mi convièn
          fà’l da fà, e nisùn, prin, di chì mi gjava;
          cussì’l vòu’l just, e la pietàt mi ritèn.”

          Chèl ca nol à maj jodùt roba nova
          al à produšùt stu višìbil parlà,
          cal pàr stran pars’che par nu al è roba nova.

          Mentri ch’jò mi la godevi a cjalà
          li tanti figùris di asiòns ùmilis,
          e’l gust che’l so fabri’l veva d’jòdilis là,

          “Èco, par cà; ma di mòvisi cuant lèntis
          sti ànimis,” murmurànt’l zeva’l poeta:
          “scju chì ni faràn jodi l’altri scjàlis.”

          I me vuj, che sta roba a miràvin duta,
          par jodi nuvitàs, che tant ghi plašèvin,
          vièrs di luj voltàs si èrin, a la svelta.

          I no vuej però, letòu, ca ti màncin
          i to bòis propòšis par zì a sinti
          com’che Diu’l vòu che i dèbis a si pàjn.

          In tal coma da la pena puc fèrmiti:
          pensa a sè ca seguìs, pensa che al pešu
          dut’l mal cul grant judìsi al zarà a smeti.”

          Jò i vevi tacàt: “Mestri, sè ch’jò i jòt che’n sù
          al vèn vièrs di nu, a no somèjn ànimis,
          e’i no saj sè che’n tal jodi a mi vèn sù.”

          E luj a mi: “Li condisiòns tant gràvis
          dal so turmìnt a bas li fàn stà’n cjera,
          par chèl i me vuj sigùrs no’èrin stàs d’jòdilis.

          Ma vuarda fis ulà: adès ti pària vera
          d’jodi sè che di sot di chej claps a vèn?
          Jodi belzà ti pòs com’ca fàn guera.”

          Puòrs cristiàns, che di supiàrbia’n vèis a plen
          e che’i vuj da la mins pur svuàrps ju vèis, e tant,
          muj i sèis di zì là ca no vi convièn,

          che di èsi cavalèis i no zèis maj pensànt,
          nasùs par formà l’angjèlica pavèa
          che sens’onòu e bès vièrs il just a và svualànt!

          E’ntànt che’l vustri spirt in alt’l svualasèa,
          besteùtis i sèis in stat imperfèt,
          com’un vièr cal è’ncjamò ca s’impavèa.

          Coma par sostegni un solàr o tet,
          impleàda ogni tant na figura
          a si jòt ca unìs i zenòj al pet,

          ca fà di sè—che ver nol è—na pena vera
          nasi’n ta chèl ca la jòt; e cussì fàs
          chej i vevi jò jodùt, cuant ch’jodùs i'u vevi cun cura.

          Ver al è che pì o mancu a èrin contràs
          secònt ca vèvin pì o mancu’n schena;
          e chèl che pì pasiènsa’l veva’n taj so às,

          planzìnt diši’l pareva: “Oh, basta pena!”

Cjànt Undicèšin

          “O pari nustri, che la sù’n alt ti stàs,
          par nuja limitàt, ma pì par amòu
          che paj prin efiès che lasù i ti'as,

          cal sedi laudàt’l nòn to e’l to valòu
          da ogni creatura, che cussì tant ben
          a và di dišghi gràsis al to bon vapòu.

          Ca vegni pur vièrs di nu la pas dal to règn
          che fin a chè zì i no podìn par intej,
          se dongja no ni vèn, nencja cun dut il nustri ’nzèn.

          Coma che i to ànzui dut il so volej
          a te a sacrifichèjn, cjantànt ošana,
          ca fèdin pur cussì i òmis volentej.

          Coma ogni dì dani encja vuej la mana,
          che sensa di chè’n ta stu dešèrt àrit
          ’n davòu’l và chèl che di zì ’ndavànt si afana.

          E coma che nu il mal ch’i vìn sufrìt
          a dùcjus ghi perdonàn, tu pur perdona
          par bontàt, sensa vuardà’l nustri mèrit.

          La nustra virtùt, ca no’è tant buna,
          nosta pruvinà cul vecju aversari,
          ma cjòighila da luj che tant lu spirona.

          Ma, signòu bon, chist’ ùltin dešideri
          no lu vìn par nuàltris, ca no ni ocòr,
          ma par chej ca ghi sarà necesari.”

          Bòis augùrs par lòu e par nu dut atòr
          preànt scju chì a zèvin sot chel pèis grant
          che ogni tant’n ta’un brut sun ni vèn intòr.

          Sufrìnt turmìnt, cuj pì cuj mancu, indavànt
          a zèvin, e’n sù, fin ta la prima curnìs,
          il cjalìn dal mont uchì plan plan purgànt.

          Se di là sempri ben da nu si dišès,
          di là par nu di diši e fà ben a pòdin—
          no?—chej ch’an al volej ’na buna radìs.

          Il so judà ben li pècis ni làvin,
          chès partàdis chì, cussì che purs e lišèis
          in ta li ròdis stelàdis zì fòu i podìn.

          “Se gjustìsia e pietàt vi cjòlin il pèis
          cussì ch’i podèdis ben movi l’ala,
          e zì’n sù secònt i vustri dešidèris,

          mostràini par cuala man vièrs la scjala
          pì curta ca è la strada, e s’a è pì d’un pas,
          cual al eše che mancu rìpit al scala?

          Chè chistu che cun me’l vèn, davòu d’un pas,
          cargu da la cjàr d’Adàm ca lu vistìs,
          di zì’n sù a malavoja’l cala’l pas.”

          Li so peràulis, tornàdis a chìstis
          che chèl che jò’i seguivi dìt al veva,
          no si sà da cuj ch’èrin stàdis dìtis;

          ma dìt al è stàt: “A destra pa la riva
          cun nu vegnèit, e i cjatarèis il pas
          che scalà al pòl encja persona viva.

          E se d’jodi’n sù stu scoj no mi limitàs,
          che’l me fà da gran bacàn al doma
          e il me cjàf mi fà tegni amondi bàs,

          chistu ch’encjamò’l vif, e nisùn lu clama,
          par jodi s'i lu cognòs lu vuardarès
          e par fàighi dòu dal pèis ch’i vìn ’nsima.

          Latìn i’eri e fi d’un gran tosc i sarès;
          Gulielmo Aldobrandesc me pari al era;
          se cognosùt lu vèis, i no savarès.

          Il sanc antìc e la nobiltàt intera
          daj me grancj’ mi vèvin fàt cussì rogànt
          che, maj pensànt a nustra mari cjera,

          dispièt mi feva ogni omp cussì tant
          ch’a murì i eri zùt; coma, i Sanèis lu sàn
          e lu sà a Compagnàtic ogni fant.

          Jò’i soj Ombèrt; e no a me besòu dan
          mi’a la rogansa fàt, ma i me parìncj’ pur
          da ic a sòn stàs inviscjàs’n tal malàn.

          E chì mi tocja alòr partà stu pèis dur,
          par ic, cussì par che Diu’l resti sodisfàt,
          si no da vif, da muàrt i lu parti par sigùr.”

          Intànt ch’i scoltavi i vevi'l cjàf’n jù sbasàt;
          e un di lòu, no chistu cal parlava,
          si veva stuarzùt sot’l pèis ca lu tegneva pleàt,

          e jodùt mi veva, e, cognosùt, mi clamava,
          tegnìnt i vuj cun tanta fadìja fis
          sul me cjàf bas che cun lòu si moveva.

          “Oh!” ghi vevi alòr dìt, “no sòtu Oderìs,
          ’l onòu di Gubio e ’l onòu di che art
          che ‘luminà' clamada a è a Parìs?”

          “Fradi,” al veva dìt, “a rìdin in pì gran part
          li tèlis pituràdis da Franc Bolognèis:
          ’l onòu ’l è adès dut so, e me in part.

          I no cròt ch’i sarès stàt cussì cortèis
          mentri ch’i vivevi, pal me volej grant
          da l’ecelensa ch’era’n taj me pensèis.

          Il fìo un uchì al paja par èsi cussì rogànt;
          e chì ’ncjamò’i no sarès s’a no fòs stàt
          che, podìnt pecjà, a Diu i vevi vuardàt’avànt.

          Oh se sbosa ca è l’umana podestàt!
          Cuant puc che’l vert’n tal pì bièl al dura,
          s’a nol riva’n ta la grosolana etàt.

          Crodùt’l veva Cimabue’n ta la pitura
          di èsi’l miej, ma ’dès il Gjòt al è pì’n alt
          e la fama di chèl a’è in jù, pì scura.

          Cussì ’l un al altri Guido a ghi’a cjòlt
          la gloria da la lenga; e forsi al è rivàt
          chèl ch’ai doj fòu dal nit ghi farà fà un salt.

          La fama dal mont no è altri che’l flat
          dal vint, cal tira prin chì e dopo là,
          e, cambiànt banda, cun altri non al vèn clamàt.

          Se vòus i varatu’n pì s'i ti rìvis a’nvecjà
          la to cjàr (che s'i ti fòs muàrt
          prin che i zogàtuj i ti vès lasàt stà)

          pì di mil àis, ca sòn na pì curta part
          dal spàsiu eterno, che’l movi da li sèis
          al sìrcul che pì tars’n tal cjèl’l vèn tuàrt.

          Di chèl cal cjamìna cussì a plan, com’ch’jodèis,
          che un timp lu plaudeva la Toscana duta;
          adès a Siena di luj apena’un mùrmur i sintèis,

          indà che siòr al era cuant che distruta
          stada a era la rabia di Firense, ca era
          nòbil indà che adès a è puta.

          La vustra fama a è com’erba’n cjera
          che’l colòu a cambia, e chèl  a la sbladìs,
          cussì che fòu a vèn bruta e secja da la cjera.”

          E jò: “Dišìnt cussì ti m’incoràgis
          a èsi ùmil e a disglonfà’l me malàn:
          ma cuj al eše chèl cun cuj ti parlàvis?”

          “Chèl,” al veva dìt , “al è Provensàn Salvàn;
          e chì al è pars’che prešuntuòus al era stàt
          di partà duta Siena’n ta la so man.

          Cussì al era e cussì’l và, maj ripošàt,
          dopo cal è muàrt: cu la stesa moneda
          al pàja chèl che par di là’l veva mas’ausàt.”

          E jò: “Se chel spìrit cal speta’n banda,
          prin di pentisi in tal orli da la vita,
          ca jù’l stà e nol vèn’n ta sta falda,

          se’l bon preà cunfuàrt a no ghi parta,
          prin cal pasi altritànt timp cal à vivùt,
          com’eše che chì concedùt ghi’e stàt di stà?”

          “Cuant cal era plen di Gloria cujerzùt,”
          al veva dìt, “dut lìbar in tal Cjamp di Siena,
          copànt la so vergogna, a si veva metùt;

          e lì, par tirà’un so compaj fòu di pena
          cal sufriva’n ta na prešòn di Carli,
          a tremà si veva ridušùt par ogni vena.

          Pì i no dìs, e scur i saj ch’i parli;
          ma no pasarà tant timp, che’i to visìns
          ti lu faràn ben capì; ma lasàn lì.

          Chist’òpera cjòlt ghi veva chej cunfìns.

Cjànt Dodicèšin

          Di pari pas, coma nemaj ca vàn al zòuf,
          jò’i zevi cun che ànima cargada
          fin che pal bon mestri a restava alc di nòuf;

          e al veva dìt alòr: “Làsiu e fà pì strada,
          che chì a piè o’n careta ’si si rangja;
          chèl cal pòl, besòu si juda avonda.

          Indresàt mi eri, coma chèl che dongja
          a mi steva, encja se il me pensej
          bas e ùmil a Oderìs ghi ’era dongja.

          Movùt mi’eri, e’i ghi zevi davòu volentej
          ai pas dal me maestri, e jò e luj
          svels i zèvin cul pas na vura lišej;

          e luj dìt mi veva: “Volta pur in jù’i to vuj:
          ben ti farà, e sinti tant pì sigùr,
          d’jodi sè che sot daj piè ti às, cuj to vuj.”

          Par che’l recuardasi di lòu nol resti’n tal scur,
          li làstris insima daj puòrs soteràs
          sèns a àn di chèl ca èrin prin da zì’n tal dur,

          ’ndà che tanti vòltis si resta turbàs
          da li spunzùdis ca dàn li memòris,
          ma doma’i pì pìus a vègnin ben spironàs;

          cussì mi èrin lì parùdis, ma pì bièlis
          secònt i dišèns tal troj ritràs, e figuràs
          che'n ta stu mont in sù'l zeva pa li bàndis.

          Jodùt i vevi chèl che fra ducju i creàs
          il pì nòbil al era stàt, colà jù dal cjèl
          chì in banda saetànt fin a bas.

          Jodùt i vevi Briàreus, che da’un folc dal cjèl
          impiràt, distiràt al era’n ta st’altra part,
          in cjera, cun dut il pèis dal mortàl gjèl.

          Jodùt i vevi Timbrèus, Pallade e Mart,
          encjamò armàs, dal pari so dùcjus atòr,
          ca miràvin i tocs daj Gigàns, ognùn muàrt.

          Jodùt i vevi Nembròt, ai piè da la gran tòr,
          na vura spierdùt, che chej’l vuardava
          che rogàns coma luj stàs a èrin a Senror.

          O Niobe, che’l to sguàrt il sufrì al mostrava,
          com’ch’jodevi ben segnàt’n ta la strada,
          tra sièt e sièt fioj, ch’ognùn ghi mancjava.

          O Saul, coma che’n ta la to stesa spada
          muàrt i ti parèvis chì a Gelboè,
          che dopo no veva sintùt pì ploja nè rušada!

          O mata d’Aragna, cussì jò’i jodevi tè
          zà mieša ragna, dulìnt ’n ta li pesòtis
          dal lavoru che tant puc zovàt ti veva e ti’è.

          O Roboàm, ca no par ch’i ti minàcis
          chì’l to dišèn, ma cun to grant spavìnt,
          un cjàr lu parta’n alt, e nisùn lu seguìs.

          Al parava via a mostrà il dur pavimìnt
          com’ch’Almeòn a so mari ghi veva fàt tant
          cjàr pajà’l maldestinàt adornamìnt.

          Al mostrava com’che’i fìs si èrin fàs avànt
          e butàs su Senacherib dentri’l templi,
          e com’che muàrt lu vèvin lasàt lì, da chel istànt.

          Al mostrava’l cadàvar e’l macèl, lì,
          fàt da Tamiri, cuant ch’a Cir ghi veva dìt:
          “Sanc ti bramàvis, cussì bèif chel sanc chì.”

          Al mostrava com’cal scjampava, stupidìt,
          ogn’Asiriàn, dopo la muàrt di Olofèrnis,
          encja’l cuàrp, smembràt, lì cal era stàt culpìt.

          Troja al feva jodi'n sinìša e cavèrnis:
          O Iliòn, cuant ca ti mostràvin bas’ e vil
          sot daj nustri piè chist’ imàginis!

          Cuj di pinèl al eše stàt mestri o di stil
          da podej piturà st’ òmbris e lìnis
          ch’amirà a farèsin un inzèn sutìl?

          Muàrs i muàrs e vifs a parèvin i vifs, i vi dìs:
          miej di me nol jodeva chèl che’l ver al veva jodùt,
          fin ch’i tegnevi in bas il cjàf e spàlis.

          Insupiarbìvi pur, vuàltris dapardùt,
          fioj di Eva, e no stèit zì a cjàf bas,
          sinò i zèis a jodi’l vustri cjamìn brut!

          Atòr dal mont i si èrin zà inoltràs
          e’l soreli al era zà tant pì’n alt zùt,
          che’l me pensej soracàric no lu stimàs.

          Chèl cal veva'l sguàrt sempri ’ndavànt tindùt
          al veva cussì tacàt: “Il cjàf tèn alsàt;
          no ti’as pì timp di zì cussì spierdùt.

          Jòt chel ànzul là cal è dut preparàt
          par vignì vièrs di nu; jòt là ca torna
          la tersa zòvina dopo vej il dì judàt.

          Di riverènsa dut il so fà ’l adorna
          ca par che dilèt ’l vedi d’inviàni sù;
          pensa che chistu dì maj pì a nol torna!”

          Ben ušàt i’eri al so mòut di dìšmi sù
          di no zì a pièrdi timp, cussì che di chèl
          pì n’ocoreva ch’i lu vuardàs dal bas’n sù.

          Vièrs di nu al vegneva chel ànzul bièl,
          dut di blanc vistìt, e’n muša ti gh'jodèvis
          com’che a prin dì a trema la steluta dal cjèl.

          I bras al veva prin vierzùt, e dopo li àlis:
          e dìt al veva: “Vegnèit: i scjalìns a sòn visìn:
          a è fàsil ormaj zì sù par chisti scjàlis.

          A stu invìt amondi pus a vègnin:
          O umana zent, par zì’n sù nasuda,
          parsè còlitu jù cul prin vintulìn?

          Menàt ni veva 'ndà che la rocja a era tajada:
          chì mi veva batùt li àlis’n ta la front,
          prometìnt ch’i varès vùt buna strada.

          Com’ ch’a man destra, par zì sù’n ta chel mont
          indulà ca è la glišia ca dòmina
          la ben guidada ’nsima dal Robacònt,

          a vèn rota un puc la granda rivona
          par via da scjalìns fàs’n taj timps pasàs
          cuant che a fà’i cons la zent ’era pì buna;

          Il grant rivòn’l vèn cussì mancu dret che a bas
          ’ndà che rìpid al cola dal altri ziròn;
          chì e lì si vegneva lo stes dal alt mur rusàs.

          Voltàs ch’i’èrin par zì’n sù, chista cansòn,
          ‘Beati pauperes spiritu!’ i vèvin sintùt
          cun vòus che dòlsis a cjantàvin e benòn.

          Ahi cuant diferèns ca èrin scju sbocs in dut
          di chej da l’infièr! Uchì bieli cansòns
          ni compagnàvin, e là a si lagnàvin di dut.

          Ormaj i montàvin sù paj scjalìns sans,
          e tant pì lišej d’èsi mi pareva
          sinò’n taj plans che zà a parèvin lontàns.

          Alòr jò: “Mestri, dìs, chel pèis ch’intòr mi steva
          si’aja gjavàt da me, che cuaši no sìnt
          pì la fadìa che prin stracà mi feva?”

          E luj: “Cuant che’i P ch’encjamò ti stàs sintìnt
          in ta la to front, encja se debulùs,
          a no ti saràn pì par nuja prešìnt,

          a ti saràn i piè dal bon volej tant vinsùs,
          che no dom’no fadìa no sintaràn,
          ma plašej a varàn d’èsi’n motu tegnùs.”

          Alora i vevi fàt jò coma chej ca vàn
          cun alc’n tal cjàf sensa savej ca lu’an
          fin che sèns d’àltris sospetà a ju fàn;

          cussì che par èsi sigùrs si jùdin cu la man,
          ca sercja e cjàta, e a fà’l còmpit
          che di sòlit a sòn i vuj ca lu fàn.

          E ušànt da la man destra ogni dèit,
          doma sèis da li lèteris i vevi sintùt
          in ta la front che chèl da li clafs’l veva scrìt:

          e chè jodìnt, il me duca ’l veva suridùt.

Cjànt Tredicèšin

          Rivàs i’èrin insima da la scjala,
          ’ndà che pa la seconda volta a si sèa
          il mont che parànt in sù al dismala:

          ulì streta na curnìs a si lèa
          intòr di stu pajòu, coma la prima;
          doma che’l so arco pì svelt si plèa.

          Sen ulì a no’n d’è e nencj’ ànima;
          nut e crut chì al era il zì dapardùt,
          cul colòu daj claps ch’i ghi zèvin insima.

          “Se par domandà, stu post i vìn sielzùt,”
          al rašonava’l poeta, “i’ai poura
          ch’a lunc i restarìn chì ch’i si vìn metùt.”

          Fisàt al veva dopo i vuj là che’l soreli al era;
          ušànt la so destra coma il centri,
          al veva ’lòr ziràt la so banda sinistra.

          “O lus buna, cun fede in tè i èntri
          che pal cjamìn just tu i ti ni guìdis,”
          al veva dìt, “secònt il to volej, chì dentri.

          Lus ti ghi dàs al mont, e’i ti lu scjàldis:
          s’a no è nisùn’altra rašòn ca conta,
          che a nu ni sèdin sempri i to ràis guìdis.”

          Cuant che par di cà un miàr si conta,
          altritànt par di là nu’i’èrin zà zùs,
          svels, parsè che la voja ni’era pronta;

          e ca svualàvin vièrs di nu i'u vèvin sintùs,
          ma no jodùs, chej spirs ca ni zèvin invidànt
          di godi encja nu dal banc dal amòu i frus.

          La prima vòus ca ni ers pasada svualànt,
          ‘vinum non habent,’ asaj fuàrt a veva dìt,
          e’l stes i la vèvin sintuda diši pì’n davànt.

          E prin ca no si sintès pì stu spìrit,
          che via’l zeva, ’n’altri ‘I soj Orestis’
          al era pasàt sigànt, e via cal era partìt.

          “Oh,” i vevi dìt, “pari, se vòus a soni chìstis?”
          E com’ch’jò’i domandavi, èco il ters
          cal diševa: ‘Amàit i vustri versàris.’

          E’l bon mestri: “Chist’è na vìscja che vièrs
          la colpa da l’invidia a sbàt, ma al vèn
          dal’amòu’l coràn che sta scòria’l cujèrs.

          Dal rumòu contrari al vou èsi fren:
          ti lu sintaràs i cròt, par me avìs,
          prin che dal pas dal perdòn t’jòdis il sen.

          Ma tèn il to vuli in ta chist’aria ben fis,
          e da chì ’ndavànt zent sintada t’jodaràs
          che dùcjus a’an vièrs la rocja li schènis.”

          Pì che maj i me vuj si èrin spalancàs;
          e’n davànt jodùt i vevi òmbris cun mantej
          ca èrin coma na piera coloràs.

          Un puc pì’ndavànt si èrin visinàs a chej,
          che sintùt i vevi sigà: ‘Maria, prèa par nu!’
          e ‘Michel’ e ‘Pieri’ e ‘Ognisànt daj cjej.’

          No cròt ch’encjamò a sedi’n cjera, ca sù,
          omp cussì dur, da no èsi stàt tocjàt
          dal dolòu par chèl ch'i vevi dopo jodùt la jù;

          che apena ch’i eri visìn di lòu rivàt,
          e ogni so sèst ni'era stàt di lòu ben clar,
          làgrimis di dolòu mi vèvin daj vuj colàt.

          Vistìs a parèvin cun stras da pesotàr,
          un tegnìnt 'l altri sù cu li so spàlis,
          cul mur che a dùcjus ghi feva da schena:

          cussì chej svuàrps che di ròbis an d’àn pùcis,
          ai perdòns si’u jòt che d’èsi judàs a domàndin
          e l’un cal sbasa’l cjàf su di n’altri t’jòdis,

          chè a la pietàt d’àltris si dispònin
          e no doma pal sun da li peràulis
          ma pur pa la vista che tant a bràmin.

          E com’che’l soreli no ghi zova a zens svuàrbis
          cussì pur cun st’òmbris chì, che di lòu i dìs,
          il cjèl nol vòu che la so lus ju tegni benedìs;

          ma’a dùcjus un fil di fièr ghi sbuša li sèis
          e ghi li cùs, com’che a un salvadi
          si fà par cal stèdi calmùt cun l’àlis.

          Zìnt avànt, mi pareva d’ufìndi,
          vuardànt i àltris sens’ èsi jodùt:
          dal me bon consej i vevi alòr volut dipindi.

          Luj a volo capìt al veva il me sguàrt mut;
          a nol veva però spetàt la me domanda,
          ma dìt al veva: “Cjacara pur, ma clàr e curtùt.”
          Virgìlio a mi vegneva da che banda
          da la curnìs ’ndà che colà ti pòdis
          pars’che ’ncoronada no era la sponda;

          a man sanca i jodevi che ànimis
          devòtis che pa’ l’orìbil cušidura
          làgrimis ghi colàvin ta li mosèlis.

          Voltàt mi eri a lòu e “O zent sigura,”
          i vevi scuminsiàt, “di jodi chel alt lumìn,
          che, besòu, il vustri dešideri’l cura,

          cussì che li pècis par gràsia si nètin
          da la vustra cosiènsa, cussì che clar
          il flus da la vustra mins par ic i jòdìn,

          dišèimi, che stu plašej a mi’è cjàr,
          se chì cun vu a è ànima latina;
          che forsi ghi zarà ben se jodi si fà’n clar.”

          “O fradi, ogn’una’ a è sitadina
          di na sitàt vera, ma tu t’intìns
          s’a vivès in ta l' Italia pelegrina.”

          Chistu, a mi par, vegnùt  mi veva a mins
          zìnt pì dongja d’indà che la vòus a vegneva,
          ’ndà che miej  a sintèvin i me muvimìns.

          Jodùt chì i vevi pur un’ombra ca spetava,
          dal aspièt; e se un’l volès diši ‘Coma?’,
          la barba com’un svuàrp in sù a levava.

          “Spirt,” i vevi dìt, “che par zì’n sù i ti sàs domà,
          se tu’i ti sòs chèl ca mi’a rispundùt,
          dišmi dal post o di coma ch'i ti ti fàs nomà.”

          “Jò’i eridi Siena,” e com’ch’i ti’as jodùt
          cun st’àltris i neti chì la me mal vita,
          preànt cun làgrimis chèl che fà al pòl dut.

          Sàvia i no eri, encja se Sapia’n vita
          mi clamàvin; i’eri daj dans daj àltris,
          pì che da la me furtuna, contenta.

          E par ch’jò bušiara i sedi no ti cròdis,
          scolta si’eri mata coma ch’i ti dìs,
          belzà cuant ch’in jù al zeva ’l arc daj me àis.

          Zùs a èrin i me sitadìns vièrs Còlis
          e lì visìn rivàs a èrin cuj so nemìs,
          e pal volej di Diu’i diševi prejèris.

          In rota li me zens zùdis a èrin, amàris
          in tal so scjampà; e jò jodìnt la cjasa,
          un gust tant grant i vevi a jòdilis,

          che alsàt i vevi cun tant  disprès la me muša
          sigànt a Diu, ‘Di te no’ai poura!’,
          com’il pùor mierli ch’in plen unvièr vignì fòu al àusa.

          Pas i vevi volùt fà cun Diu na vura
          visìn da la fin; ma ’ncjamò a sarès
          la me penitensa amondi dura

          s’a no fòs che a preà par me si vès
          Pier Petinàr ta li so santi orasiòns,
          che gran caritàt vùt a vèvin paj pecjàs mès.

          Ma cuj sotu che da li nustri condisiòns
          ti vàs domandànt e ch’i ti’as i vuj vièrs,
          com ch’i cròt, e rispirànt ti das rašòns?”

          “I vuj,” i vevi dìt, “mi vegnaràn encja a mi cjòls,
          ma par puc timp, chè ninìna a è l’ofeša
          ca’an fàt par èsisi cun invidia rivòls.

          Tant pì granda a è la poura ca’a belzà
          l’ànima me dal turmìnt cal è la sot,
          che zà’l cargu di la jù a mi peša.”

          E ic: “Cuj duncja ti àja partàt da sot
          ca sù da nu se di tornà ti pènsis?”
          e jò: “Chist cal è cun me e nol fà mot.

          Vif i soj; e domàndis ti pòl fàmilis,
          spìrit elèt, se tu ti vòus ch’i fedi
          alc par te’n ta li mortàl contràdis.”

          “Oh, chist’è pì nova che maj sintùt i vedi,”
          a veva dìt; “gran sèn a’è che Diu ben ti vòu;
          dal to preà’i zarài alòr a godi.

          Jò pur ti prej, par chèl che pì ti’as in còu,
          che se maj ti mès piè’n ta la Toscana,
          ai mès dìšghi che par me n’òcòr vej dòu.

          Tu ti’u jodaràs tra che zent vana
          che a Talamòn a spera, e a pièrt
          pì speransa si no di cjatà Diana;

          ma pì’l pierdarà ogni capitàn espèrt.”

Cjànt Cuatordicèšin

          “Chistu cuj ’l eše ch’atòr dal nustri mont al zira
          prin che la muàrt di svualà ghi vedi dàt
          e’i vuj al vièrs cuant cal vòu e al siera?”

          “Cuj, i no saj; ma’i saj che besòu nol è rivàt:
          domàndighilu tu che pì ti ghi sòs visìn
          e par cal parli dàighi un bon benrivàt.”

          E doj spirs, il prin al altri fašìnt un  inchìn,
          di me a parlàvin lì a man dreta;
          cul mušu alsàt, par dìšmi, dal bas ca èrin,

          e un dìt al veva: “O ànima che duta
          ’nsièmit cul to cuàrp pur vièrs il cjèl ti vàs,
          consòlini, dìšni, che tant n’impuarta:

          da’ndà i ventu e cuj sotu, ch’i ti ni fàs
          cussì tant maraveà da la to gràsia,
          coma chèl che maj si pensarès cal capitàs?”

          E jò: “Par mieša Toscana’l scòr via
          un flun picinìn cal nàs a Falterona,
          e sent mìis di percòrs a no lu sàsia.

          Da che bàndis là i meni sta persona:
          dìšvi cuj ch’i soj a sarès cjacarà ’nvàn
          che’l me nòn encjamò tant nol suna.”

          “Se’n tal to’ntindimìnt i me pensèis a vàn,
          com’ca varèsin,” al vev' alòr minsonàt
          chèl di prin, “in tal Arno i to pensèis a stàn.”

          Chel altri dìt ghi veva: “Parsè al àja platàt
          stu chì il nòn dal flun che par là al scòr,
          com’che ’l omp al fà cun chèl ca lu tèn disgustàt?”

          E’l spirt che da rispundi’l veva, alòr
          cussì si veva sdebitàt: “No saj, ma ben dègn
          da murì al è’l nòn da la val minsonàt dal siòr;

          chè che di là a tàca, ’ndà cal è dut plen
          chel mont alpìn che troncàt al è da Pelòu
          che’n ta pus poscj’ al pasa pì’n là dal sen,

          fin’ndà che par ristoru si dà’n davòu
          dut chèl che ’l alt cjèl dal mar al supa sù
          par dàighi ai fluns chèl che dopo al và cun lòu.

          La virtùt a vèn com’na sìngara bandonada sù
          da dùcjus, coma madràs, o par malora
          dal post, o pal vìsi che lì al sgarfa sù:

          cussi a è che cambiàt a àn la so natura
          chej ca vìvin chì’n ta sti puor valàdis
          ch’ognùn, streàt, al par cambiàt in piòra.

          Tra pursitàs, ca mèritin pì glàndulis
          che altri da mangjà, pa la zent pì adàt,
          par prin tal so puòr fosàl al scaturìs.

          Vegnìnt jù, i botulùs al tèn insuriàt,
          ca cainèjn pì che dal so stamp si dišarès,
          e da lòu cun disprès il cjàf ’l tèn voltàt.

          E jù cal vèn; e pì sglonf ca si fà luj stes,
          tant pì’l cjata che’i cjàns si fàn lùpos
          stu puòr flun cal pasa par scju poscj’ maladès.

          E zìnt jù’n ta gòlis scùris dopo ti lu jòs
          ’ndà cal scuntra vòlpis cussì ’mbrojònis
          che timòu no’an che n’altri ’nganàlis al pòs.

          No’mpuarta se n’altri al sìnt, ch’jò lo stes i dìs,
          e’a chistu ben ghi zarà, se’n mins al tèn
          sè cal disgropa’l spirt di ròbis vèris.

          Jo’i jòt to nevòut che pì avànt ben al vèn,
          cjasadòu di chej lùpos ta la riva
          dal nòbil flun, ch’a ju’mpaurìs a plen.

          Al vènt la so cjàr cuant ca è ’ncjamò viva;
          e da bèstia salvàdia fòu I’u neta:
          tàncjus di vita e me d’onòu al priva.

          Sanganàt’l vèn fòu da sta puora foresta;
          e tal la lasa che nencja fra mil àis
          com’ ca era prin di nòuf a doventa.”

          Com’ch’al sinti contà di penòus detàis
          al tèn platàt la muša chèl cal scolta,
          da’ndà che vignì a pòsin dal mal i scàis,

          cussì jodùt i vevi l’altr’ànima, ch’atenta
          a scoltava, malincunìnsi duta
          pensànt a chèl che ’l altri’l veva dita.

          Dal un il diši e dal altri la vista
          di savej i so nòns a mi vèvin fàt curiòus,
          e domanda ghi vevi fàt cun prejèris mista;

          par chèl il spirt che prin mi veva dàt vòus
          di nòuf tacàt al veva: “Ti vòus ch’i mi meti
          a fati sè che tu a fami no ti vòus.

          Ma da che Diu’l vòu che’n tè si riflèti
          tant la so gràsia, i no vuej èsi pignòu;
          ch’i soj Guido dal Duce i pòl ben dìšti.

          D’invidia’l veva’l me sanc cussì tant brušòu,
          che se jodùt i vès omp fasi contènt,
          lìvit i sarès doventàt di colòu.

          Di me siminsa sta pàja’i cjoj, a stent:
          o puòrs umàns, parsè’i metèišu’l còu
          ta chèl che spartì no si pòl cun altra zent?

          Chistu al è Rinièr, chistu al è stima e onòu
          di chej siòrs di Calboli, nisùn daj cuaj
          si’è fàt dopo erèit dal so valòu.

          E no doma’l sanc si’è dut svueitàt ormaj
          tra’l Po e il mont e il mar e il Ren
          dal ben dal ver e dal vivi’l viavaj;

          pars’chè dentri di scju cunfìns a’è dut plen
          di zentàja trista, cussì che masa tars
          a’è par dàighi na svolta vièrs il ben.

          ’Ndà al ese’l bon Lisio e Rigo Manars?
          Pier Traversar e Guido di Carpigna?
          O Romagnoj colàs di nòuf fra’i bastàrs!

          Un Fabri cuant’l tornaràja a Bologna?
          cuant a Faensa un Bernardìn di Fosc,
          butulùt cussì gentìl di cjampagna?

          No maraveàti se jo’i plans, Tosc,
          cuant ca mi vèn in mins Guido dal Prata
          cun chèl d’Às, a nu visìns, coma da l’erba un frosc,

          Fedric Tignous e compagnìa, duta
          la cjasa Traversara e’i Anastèis
          (da l’una e l’altra la zent a è muarta),

          zòvins e zòvinis, afàns e plašèis
          invojàs dal fà gentìl e dal amòu
          ’ndà che durs a sòn i còus e no pì lišèis.

          Parsè no scjàmpitu tu, Bretinòu,
          dop’che la to famèa zuda a è via,
          e tant’altra zent, par no pièrdi onòu?

          Ben al fà Bencjavàl che pì nol fìa;
          e mal’l fà Castrocjàr, e pezu Coni,
          che còns cussì a fià a pàrin via.

          Ben a faràn i Pagàns dop’che’l demòni
          so al sarà zùt; ma no però che pur
          di lòu luj a nol resti testimoni.

          O tu Ugolìn daj Fantolìns, sigùr
          al è’l to nòn, sicoma che pì no si speta
          che un al posi falu, degenerànt, scùr.

          Ma làsimi, Tosc; ch’adès a mi dileta
          pì il mètimi a planzi che’l parlà,
          che’l rašonà patì mi fà, e basta.”

          Ben i savèvin che che bunànimis là
          a mi sintèvin zì’ndavànt; ma, tašìnt,
          capì mi fèvin che jùscj’ i zèvin par là.

          Besoj restàs tal nustri procedimìnt,
          un fòlc cal sclàpa l’aria a  i veva someàt
          na vòus che cuntra nu saetàt a veva, dišìnt:

          “Se cualchidùn mi cjàta i vèn copàt”;
          e scjampàt al era coma’l tòn cal svanìs,
          ch’atòr di sè a colp al vèn il nul sbregàt.

          La vòus mi vev’apèna lasàt li orèlis
          che n’altra i  vèvin sintùt cun un rumoràt,
          che parùt ni veva di tonà sti peràulis:

          “Aglàuro i soj che clap i’eri doventàt,”
          e alòr, par visinasi al poeta,
          a destra mi eri, e no davànt, spostàt.

          L’aria a era belzà par dut sidinuta;
          e luj mi veva dìt: “Stis chì a sòn li rèdinis
          che ’l omp a varèsin da tegni’n ta strada dreta.

          Ma la lèscja cul amp vuàltris i cjolèis
          cussì che ’l antìc ’versàri a sè vi tira;
          e’l fren puc vi zova, o li clamàdis.

          Il cjèl vi clama e’ntòr vi zira,
          e li so bielèsis vi mostra etèrnis,
          e’l vustri sguàrt vièrs cjera al punta e’l mira;

          par chèl chel che dut al jòt a vi punìs.”

Cjànt Cuindicèšin

          Cuant che al finì da l’ora tersa
          e al tacà dal dì a s’jòt la sfera
          che sempri, com’cal fà un frut, a schersa,

          altritànt a someàva che vièrs la sera
          in tal so cors al soreli a ghi mancjàs;
          il tramònt là, e chì miešanòt a era.

          E’i ràis ni ferìvin tal miès dal nàs
          pars’che par nu si’era cussì ziràt il mont
          che vièrs il tramònt i èrin dres puntàs,

          cuant che na gran’ presiòn culpìt mi veva la front
          cun’un splendòu pì’ntèns di chèl di prima:
          di stùc i eri lì che prin no ghi fevi cont;

          par chèl li me mans alsàt i vevi 'nsima
          da li me sèis, par fami un pu’ di ombrena
          che il lušòu intèns un puc a lima.

          Com’ che da l’aga o dal spièli al torna
          un raj di lus in ta che altra banda
          zìnt in sù coma’n ta n’altalèna

          tant cuant cal era zùt’n jù , e si disbanda
          dal colà di na piera il stes trat,
          com’ch’esperiensa e art jodi a fàn avonda;

          cussì da lus rifletuda, i eri stàt –
          che chì ’ndavànt a era—sùbit culpìt,
          che di svià la me vista a vev’a colp provàt.

          “Dols pari me, sè cal è chel lì,” ghi vevi dìt,
          “che ben parà i vuj no mi lasa
          e par chì a somèa cal vegni spedìt?”

          “Di stu’mbarlumì no stupiditi masa,”
          rispundùt mi veva. “Da la famèa dal cjèl
          a’nvidani a zì’n sù un ànzul si sbasa.

          Puc a mancja che a jodi dut stu bièl
          no pì pèis a ti darà ma tant plašej
          cuant che ben disponùt ti saràs a chèl.”

          Rivàs ch’i’èrin lì dal benedèt mesagej,
          cun biela vòus al veva luj dìt: “Entràit pur;
          in ta sta scjalinada’l zì al è pì lišej.”

          Partìs da lì, cul zì cal era puc dur,
          ‘Beati misericordes!’ i vèvin sintùt
          cjantà davòu e ‘Gòt tu ch’i ti vìns sigùr!’

          Jò e’l me mestri in ta stu post nut
          sù’i zèvin, e jò i pensavi, zìnt ’ndavànt,
          se’l so diši zovami al varès podùt;

          Cussì voltàt mi eri a luj, domandànt:
          “Se’l volèvia diši’l spirt di Romagna,
          cun chèl ‘no si pòs’ e ‘spartì’ minsonànt?”

          E luj: “Da la so pì granda magagna
          al cognòs il dan; e n’ocòr stupidisi
          s’àltris al 'vertìs par ca sedi mancu lagna.

          Pars’che i vustri dešidèris a puntasi
          a vàn ’ndà che mancu a sòn se àltris ju gòdin,
          l’invidia vi parta un grant afanasi.

          Ma se ’l amòu pal pì alt sìrcul divìn
          al pocàs vièrs ’l alt il dešideri vustri,
          a chel timòu lì ghi metarès fìn;

          chè, par tàncjus che lì a dìšin ‘nustri’,
          encjamò di pì al và a vej ognidùn
          e pì a àrt la caritàt’n ta chel clàustri.”

          “Di èsi contènt i soj pì a dišùn,”
          i vevi dìt, “che se prin i vès dal dut tašùt,
          e di dùbis in daj adès pì di un.

          Com’a pòsia èsi ch’un ben spartìt dal dut
          in pì poseditòus al fedi pì siòrs
          di sè, sinò se da pus’l fòs posedùt?”

          E luj a mi: “Èco che di nòuf ti còrs
          cu la to mins’n ta li ròbis terènis,
          e da la lus vera ti làsis’l percòrs.

          ’L infinìt ben da li sfèris celèstis,
          da là cal è, davòu cussì ghi còr al amòu
          com’che a un cuàrp lustri ghi còlin i ràis.

          Tant a si dà in tal cjatà dal ardòu;
          chè, par tant che caritàt si espandi,
          in ic pì’ncjamò al crès ’l eterno valòu.

          E pì zent che lasù a s’intindi,
          e pì che di amà si pòl, e pì si àma,
          e coma spièli un al altri’l và’a rindi.

          E se’l me rašònà a no ti disfama,
          t’jodaràs Beatrìs, e ic par sigùr
          ti cjolarà chist’e ogn’altra brama.

          Ca ti vègnin sùbit sieràdis, prova pur,
          coma li primi dos, li altri sinc plàis,
          ca si sièrin doma cul pentimìnt pur.”

          Pront i’eri da diši, ‘Tu ti mi sodìsfis!’
          cuant che rivàs i èrin tal’altri ziròn,
          cussì che taši mi vèvin fàt li lus bramòšis.

          Lì parùt mi veva che'n ta na višion
          estatica a colp i’eri stàt tiràt,
          e ta’un templi zent jodùt i vevi'n ta’un cjantòn;

          e na siora sul entrà a mi veva vuardàt
          e cul fà dols di mari dìt mi veva: “Fiòl me,
          parsè i’atu tu cussì vièrs di nu fàt?

          Èco, sufrìnt, jò e to pari pur cun me
          ti zèvin sercjànt.” E com’ca veva tašùt
          a colp sparida a era di davànt di me.

          Di lì a’un puc, un’altra i vevi jodùt
          cun l’aga che daj vuj a cola pal lambicà
          cal è al grant disprès par 'n altri dovùt,

          e dìt a veva: “Se di stà sitàt il siòr ti sòs cà,
          che pal so nòn i dèos tant’an barufàt,
          e da’ndà che la siènsa si spant cà e là,

          vendichèiti di chej bras ca’an ausàt
          d’imbrasà nustra fia, o Pišistràt.”
          E’l messèr benèvul e dols si veva mostràt

          tal rispùndighi, cun bièl fà temperàt:
          “Se maj ghi farinu a chèl ca ni odièa
          se chèl che ben ni vòu al vèn da me condanàt?”

          Zent i vevi dopo jodùt (ch’ardeva di rabia)
          cun claps un zovinùt copà, sigànt
          fuàrt  chistu a chèl: “Còpa sta canàja!”

          E luj si sbasava, cu la muàrt che tant
          lu gravava, sempri’n jù, vièrs la cjera,
          ma puàrtis dal cjèl al feva daj so vuj, colànt

          e preànt al alt Siòr, in tanta guera,
          cal perdonàs ogni so persecutòu,
          cul dols fà cal liberèa pietàt vera.

          Cuant che la me ànima tornada 'era fòu
          da li ròbis ca sòn fòu di che vèris,
          ricognosùt i vevi ogni me—no fals—eròu.

          Il me duce, ca mi deva ocjàdis
          Coma chès ca si dàn a’un ca si stà sveànt,
          al veva dìt: “Se àtu che cuaši ti còlis

          e mièša lega o pì ti sòs fàt avànt
          cuj vuj velàs e cu li gjàmbis mòlis
          coma un che’l vin o’l sun al stà pleànt?”

          “O bon pari me, se tu ti mi scòltis
          jò’i ti conti,” ghi vevi  dìt, “sè che jò i’ai jodùt
          cuant che li gjàmbis mi sòn stàdis cjòltis.”

          E luj: “Se sent màscaris ti vès metùt
          in ta la to muša, lo stes no ti platarès
          nisùn daj to pensèis, nencj’ un pisulùt.

          Jodùt sè ch’i ti’as jodùt no ti varàs
          sensa tegni’l còu vièrt a l’àghis da la pas
          che difùšis a vègnin dal Creatòu stes.

          No ti’ai miga domandàt sè ch’i ti às
          coma chèl che doma par di fòu al vuarda
          cuant che’l cuàrp, svanìt, colàt al è a bas;

          ma par pocà’l to piè ti’ai fàt stà domanda:
          cussì si ghi fà a chej che di musetàt a sòn plens
          par ca si rimètin’n ta la so strada.”

          Avànt i zèvin tal colà dal dì, atèns
          d’jodi fin là che’i vuj si slungjàvin
          cuntra’i ràis dal tramònt ca èrin di lus plens.

          E èco che puc a puc un fun i jodèvin
          che vièrs di nu’l vegneva, com’da la nòt ’l scur;
          e da chèl zighi’n banda i no podèvin:

          chistu i vuj ni veva sieràt, e l’aria pur.

Cjànt Sedicèšin

          Un scur d’infièr e na nòt duta privada
          di planès e, sot di un puarèt di cjèl,
          cun nulàtis ca la vèvin incjalinada,

          no ghi vèvin maj fàt a la mušu me  un tal vel
          coma chel fun che chì ni veva cujerzùt,
          nè cussì fuàrt becàt a mi veva vuj e pièl;

          che’l vuli nol era stàt bon di stà vierzùt;
          par chèl la scorta me, buna e fidada,
          la spala mi veva ufrìt par èsimi d’ajùt.

          Cussì, com’ch’un svuàrp al seguìs la so guida
          par no pièrdisi o’ntòr zì a sbati
          di alc ca lu seci o lasi muàrt’n strada,

          tirànt’l flat, i pas’ndavànt i zevi a meti,
          ben scoltànt il me duce cal diševa:
          “Di me stà atènt di no separati.”

          I sintevi vòus, e’a mì mi pareva
          ch’ogniduna a preàs par pàs e pietàt
          ’l Ànzul di Diu che’i pecjàs cjoj’l podeva.

          ‘Agnus Dei’—cussì’l so preà al tacava’n fàt;
          insièmit a cjantàvin e’l stes fà a vèvin:
          spirt di concòrdia a vèvin ben raprešentàt.

          “A soni spirs, maestri, chej ca cjàntin?”
          ghi vevi dìt. E luj: “Sì, il ver ti capìs,
          e’l grop da la rabia a sòn ca dislèin.”

          “Tu, cuj sotu che’l nustri fun ti sclarìsis
          e di nuàltris ti stàs tu cjacarànt
          e il timp encjamò’n mèis ti divìdis?”

          Cussì una da li vòus si veva fàt ’ndavànt;
          alòr il me mestri al veva dìt: “Rispùnt tu,
          domandànt se par chì si và’n sù e’ndavànt.”

          E jò: “O creatura, che pura lasù
          tornà ti vòus e biela pal to fatòu,
          maravèis i ti conti se cun me’i ti vèns tu.”

          “Fin ca mi’è lècit i ti vèn davòu,”
          al veva dìt, “e se d’jòdisi’l fun no ni lasa,
          lo stes si sintarìn, sensa zighi fòu.”

          Alora i vevi scuminsiàt: “Cun che fasa
          che disfada a vèn da la muàrt i vaj’n sù,
          e chì i soj vegnùt pa l’infernàl matasa.

          E se Diu ’n ta la so gràsia mi’a cjòlt sù,
          tant da volej che jò’i jodi’l so palàs,
          roba ch’al dì di vuej fòu a è di ušu,

          prin da murì se èritu là a bàs?
          Dìšmilu, e se just i staj zìnt dišmi,
          cussì ch’i vegnini dal to parlà guidàs.”

          “Lombàrt i eri, e Marco i mi clami:
          i capìvi’l mont, e a chèl ben ghi volevi,
          che a nisùn pì ghi’mpuarta, mi pàr a mi.

          Par zì’n sù, zì dret i cròt ca ti zovi.”
          Cussì al veva dìt, e zontàt: “I vuej preàti
          che di preà par me lasù alc a ti movi.”

          E jò a luj: “I pòl ben sigurati
          di fà sè ch’i ti vòus, ma jò’i staj scopiànt
          d’un dùbit dentri ch’in clar i’ai da meti.

          Prin al era pìsul; adès si stà radoplànt
          cun chèl ch’i ti mi stàs dišìnt, ca mi rìnt cert
          uchì e’n t’altri post ’ndà ch’i lu vaj mišurànt.

          A è vera che’l mont al è dal dut dešèrt
          di ogni virtùt, com’che tu ti còntis,
          e di ogni malìsia plen e cujèrt;

          ma, ti prej, la cauša i vuej ch’i ti mi mòstris,
          ch’jò’i la jodi e che par me àltris pur:
          ca mèt un in tal cjèl, e chì’n jù àltris.”

          Pal dolòu cal sinteva, un suspìr dur
          al veva prin lasàt fòu; e'l veva dopo dìt: “Fradi,
          svuàrp al è ’l mont e tu pur ti vèns da chel scur.

          Vuàltris vifs ogni cauša i zèis a jodi
          la sù’n tal cjèl, com’che se pròpit dut
          par necesitàt a vès da susedi.

          Se cussì’l fòs, in vu’l sarès distrùt
          il podej di èsi lìbars, e just nol sarès
          pal ben di godi e pal mal di vej lùt.

          Il cjèl ghi da inisi ai vustri afiès;
          i no dìs dùcjus, ma encja s'i lu dišès,
          in ben e in mal di na lus i vèis posès

          e di un lìbar volej; che, se encja fàt al vès
          fadìja in ta li primi lòtis cul cjèl,
          adès, se ben si nudrìs, dut al vìns luj stes.

          A un podej pì grant e miej di chèl dal cjèl
          sot lìbars vi metèis, e chèl al crèa
          in vu la mins, ca no è sot l’inflùs dal cjèl.

          Duncja, se’l mont al è coròt, com’ca somèa,
          in vu a è la cauša e’n vu ca si vuàrdi;
          e èco chì com’che chist si displèa.

          A la lasa fòu, luj ca la pòl godi
          prin ca sedi; com’ca fòs na frututa
          plena di matièris tal so planzi e ridi,

          l’ànima puareta e ’gnorantuta,
          ma che, cun motu dal nustri bon fatòu,
          volentej ’ndavòu a torna, contentuta.

          D’ogni pìsul ben a sìnt prin il savòu;
          uchì a s’ingana, e davòu di luj ghi còr,
          se guida o fren no ghi svìa stu amòu.

          Par chèl a tocjava mètighi la lès intòr;
          par chèl a tocjava vej un re cal jodès
          da la sitàt vera almancu la tor.

          Li lès a sòn, ma cuj a regulèja chès?
          Nisùn, pars’che’l pastòu cal è là ’ndavànt
          rumià’l pòl, ma forcùt a nol à’l piè adès;

          par chèl la zent, che la so guida intànt
          a jòt rangjàsi dom’dal ben che ic tant ghi tèn,
          di chèl si pasuda, nuj’altri mangjànt.

          Ben t’jòs che’l mancjà di un cal guidi ben
          al à caušàt chista corusiòn dal mont;
          e no’l mars vustri naturàl, che di chèl no s’jòt sen.

          A ušava Roma, ch’era mari dal bièl mont,
          doj sorèlis vej, che l’un’e l’altra strada
          jodi a fèvin, di Diu e dal mont.

          Un al à chel altri distudàt; e èco la spada
          cul pastoràl, e metùs un cun ’l altri ’nsièmit
          doma mal a pòl zì, cun st’uniòn fuarsada;

          cussì unìs, un a nol vèn dal altri ’ntimorìt:
          se cròdimi no ti vòus, vuarda la spiga
          ch’ogn’erba a si cognòs dal so profit.

          Tal stat’ndà ch’Adige e Po fàn riga,
          a si ušava valòu e bièl fà cjatà:
          prin che’l Federìc rabiòus al metès briga!

          Pasànt par lì ognùn sigùr al pòl stà
          che di vergognasi no ghi ocòr adès
          di vej di rašonà cuj bòis o cun lòu restà.

          Tre vècjus chì a somearèsin lou stes
          di èsi crìtics da la nova etàt, e tart
          a pàr che Diu a miej vita zì a ju fès:

          Corado da Palàs e il bon Gheràrt
          e Guido da Cjascjèl, che miej si clama,
          a la franseša, il bonari Lombart.

          A s’jòt duncja che la glišia di Roma,
          par volej cjoj sù’n sè i doj regimìns,
          jù a cola, ’nfangànt sè e sè ca à’nsima.

          “O Marc,” i vevi dìt, “ti fàs biej rašonamìns;
          adès jòt pars’che da l’ereditàt
          i fioj di Levi a sòn restàs ešèns.

          Ma cual Gheràrt al eše chèl cal è restàt—
          sàviu recuàrt—i ti dìs, da la zent ca era,
          coma par cridà che salvàdia di etàt?”

          “O’l to parlà m’ingana o na vura
          a mi tenta,” al veva dìt, “che’l to parlà toscàn
          al dìs che puc ti sàs dal bon Gheràrt, vera?

          Miga’i saj se par altri nòn clamàt lu’an,
          se da Gaja, so fìa, il nòn no cjòlin.
          Zèit cun Diu, che i me piè pì ’ndavànt no vàn.

          Jòitu chej ràis che pal fun a si jòdin
          belzà luminà? A è miej che via i zedi—
          ’l ànzul al è lì—i saj ben cal è visìn.”

          Cussì ’ndavòu al era tornàt, e adìo’l me scuèdi.

Cjànt Dišisietèšin

          Se maj in montagna, letòu, ti’a cujerzùt
          il calìgu, che ’l jòdi tant ti era dur,
          com’che pa la pièl al è pa’un farc in tal bušùt,

          e notàt ti’as com’che’l vapòu ùmit e scur
          a sclarisi’l scumìnsa, e la sfera
          dal soreli dentri ghi èntra cun raj pur,

          alòr la to imaginasiòn lišera
          benòn a jodarà com’che jò’i vevi notàt
          il soreli che pront par zì jù al era.

          Cussì, unìnt il me al pas tant fidàt
          dal me mestri, fòu i’eri da li nùlis
          in taj ràis zà muàrs tal pì bas dal inclinàt.

          O imaginasiòn ch’i ti ni discjòlis
          cussì tant dal di fòu, che un di nuja si necuàrs
          nencja se intòr a sùnin, po,  mil tròmbis,

          cuj ti mòvia se i sens no ti dàn un sfuàrs?
          A ti mòuf la lus che’n tal cjèl s’infòrma,
          par sè o par motìfs ca sòn lasù ben clars.

          Di che tristàta ca’a cambiàt forma
          tal usièl che pì di dut si la gòt a cjantà
          jodùt i vevi'n tal me 'mmaginà la forma.

          E chì la me mins tant ristrinzùt si veva
          dentri di sè, da no straviàsi via
          di chèl che, fòu, a zeva spes a capità.

          E èco plovi’n ta l’alta fantašia
          un tal'n cròus metùt, rabiòus e trist, fer
          in tal vivi e’n tal murì, e cussì sia.

          Atòr di luj a èrin il grant Assuèr,
          Èster, spoša so, e il just Màrdocot
          che’n tal diši e’l fà al era onèst e ver.

          E sùbit dopo che st’imàgin si veva ròt
          su se stesa, coma na bufuluta
          cuant che da l’aga fòu a vèn dal disòt,

          sù’n mins mi'era vegnuda na fantasuta
          che, planzìnt fuàrt, a diševa: “O regina,
          àtu par rabia fàt na fin cussì bruta?

          Ti ti’as copàt par no pièrdi Lavina?
          Pierdùt ti mi’as me, ch’adès i soj’n lut
          par te, mari, prin’che par altra ruvìna.”

          Com’cal và a ròmpisi’l sun cuant che dut
          ta’un colp la lus a sbàt’n taj vuj sieràs,
          che, urtàs, si strènzin prin di vièrzisi dal dut,

          cussì’l me imaginà colàt al era a bas
          cuant che’l lušòu mi veva la muša urtàt
          tant pì’ntèns di chèl ch’i sìn abituàs.

          Par jodi ’ndà ch’i eri mi eri alòr ziràt
          cuant che na vòus dìt mi veva: “Par chì a si monta,”
          ca mi veva da ogni altri intènt straviàt;

          e che fàt a veva la me voja tant pronta
          di cjatà sùbit fòu chèl cal parlava
          che provàt dut i varès par podèjlu frontà.

          Ma com’ch’al soreli’l nustri jodi jù al và
          e par masa lus jodi a no si fà,
          cussì la me virtùt uchì mi mancjava.

          “Stu chì al è’l spirt divìn, che mostrànt ni stà
          la via da cjapà, sensa preàlu,
          e‘n tal so stes lustri platàt al resta.

          A nu cussì’l fà, com'che un al varès di falu;
          chè chèl che’l bišugnu al jòt e’l preà al speta,
          da trìst il bonfà al và belzà a negalu.

          Adès fìnghi onòu a stu’nvìt; basta sostà;
          provàn a zì’n sù prin ca si scurisi,
          che dopo no si pòl, se’l dì no si volta.”

          Cussì’l me duce; e’n motu a mètisi
          i vèvin tacàt, cjaminànt vièrs na scjala;
          e prin che’l piè tal prin scjalìn’i metesi,

          ’ntòr sintùt i vevi un mòvisi di àla
          cal svintulava dols e’l diševa: “Beàs
          i pacìfics, che ràbia a no’n d’àn malèvula.”

          A si’èrin sù di nu belzà tant alsàs
          i ùltins ràis che da la nòt a sòn seguìs,
          da parej che na stela chì e lì a s’impijàs.

          “Parsè, virtùt me, sòtu ch’i ti sparìs?”
          dentri i mi diševi, ca mi pareva
          cal calava’l podej da li me gjàmbis.

          Rivàs i’èrin ’ndà che pì’n sù no zeva
          la scjala, e lì i èrin restàs fisàs
          coma naf che ta na spiàgja a finiva.

          I vevi jò spetàt un puc, lì ch’i èrin rivàs,
          par sinti se alc a era’n tal nòuf ziròn;
          dopo dìt i vevi, cuj vuj al mestri voltàs:

          “Bon pari me, dìšmi, cual tuàrt o pasiòn
          si pùrghia chì’n tal ziru ’ndulà ch’i sìn?
          I piè a sòn fers, ma dami la to spiegasiòn.”

          E luj a mi: “’L amòu pal ben, i jodarìn,
          che’l cul al tira’n davòu, uchì a si rimèt;
          uchì svels a zaràn chej che plan si movèvin.

          Ma par ch’i ti capìsis pì al complèt,
          scolta ben sè ch’i dìs, ch’i ti restaràs,
          cul frutàn ch’i ti daj, tant mancu puarèt.

          “Nè’l creatòu nè maj nisùn daj creàs,”
          al veva tacàt, “fiòl me, al è stàt sensa amòu,
          naturàl o volùt, e tu ti lu sàs.

          Chel naturàl al è sempri sensa eròu,
          ma chel altri’l pòl sbalià, o par un brut ogèt
          o par vej masa o masa puc vigòu.

          Mentri che chèl al è al prin ben dirèt,
          e in taj secòns sè stes al mišura,
          a nol pòl luj tal mal cjatàighi dilèt;

          ma cuant che al mal a si zira, o cun pì cura,
          e mancu dal dovùt al còr vièrs il ben,
          alòr cuntr’il creatòu al và na vura.

          Ti capiràs da chist che ’l amòu al vèn
          a èsi’n vu siminsa d’ogni virtùt
          e d’ogni asiòn che pena a merita’n plen.

          Adès, parsè che l’amòu da la salùt
          dal so sogèt a nol pòl separasi,
          dal’òdiu vièrs se stes al è ognùn protešùt;

          e parsè ca no podarà maj dasi
          ch’un in se’l sedi, dal prin separàt,
          che chèl al odièj a nol vegnarà  maj a èsi.

          A resta che, se chistu i’ai ben stimàt,
          il mal ca si àma al è dal pròsin, e stu
          amòu, in tre, tal vustri fangu al è formàt.

          Al è chèl cal spera d’jodi’l so visìn zì jù
          par podej zì’n sù, e par chistu’l brama
          che chèl al vegni dal so alt butàt jù:

          e chèl che onòu, gràsia, podej e fama
          di pièrdi al tèm e d’jodi n’altri zì’n sù,
          e mal si sìnt e’l contrari al àma;

          e chèl al è, ch’ufindùt, si la cjapa sù
          da doventà di vendeta tant golòus
          che cul volèighi mal ai àltris si tèn sustàt sù.

          Chì sot cussì chiscju tre divièrs amòus
          i planzìn: m’adès pur dal altri i intìnt
          che vièrs il ben al còr, ma amondi estròus.

          Ognùn, magàri cunfùs, un ben al sìnt
          ca ghi cujeta’l spirt e che atiràt lu tèn;
          e ognidùn par rivàighi visìn al cuntìnt.

          E se tiràs da stu amòu i sintèis un sen,
          e se otègnilu i volèis, alòr sta curnìs,
          dop’che ben pentìs i sèis, a vi farà dal ben.

          An d’è n’altri ben, che di contentesa nol implenìs:
          a nol parta a la contentesa, nè a la buna
          esensa, di ogni bon frut e radìs.

          Stu amòu ch’a chistu un masa a si bandòna,
          insìma di nu’n ta tre sìrcui’l vèn planzùt;
          ma coma che'n tre pars a si rašona

          i tàs, che’l to pensej stes al zedi lì, dut.”

Cjànt Dicjotèšin

          Uchì’l so rašonà’l veva terminàt
          il me grant mestri, e atènt al vuardava
          se jò’n muša i parevi sodisfàt;

          e jò, che sèit encjamò mi spunzeva,
          sidìn di fòu, dentri i diševi: “Forsi
          il masa domandàighi no mi zova.”

          Ma’l bon pari al era zùt a necuàrzisi
          dal tìmit volej, ca no si vierzeva,
          e cjacarànt, coràgju mi veva dàt ch’i parlasi.

          Alòr jò: “Mestri, tant pì vif’l me jodi’l và
          cu la to lus, che jò’i jòt amondi ben
          sè che la to rašòn a mostrami a và.

          Però, dols pari me, di preàti i tèn
          di mostrami chel amòu ch’i ti ghi’mpartìs
          al bon operà e chèl ca nol và ben.”

          “Impìa pur,” al veva dìt, “li lùcis fuàrtis
          dal intelèt, e ca ti sedi manifèst
          il sbàliu daj svuàrps ca si fàn mèstris.

          Il spirt, che fàt al è stàt par amà imprèst,
          al è in motu vièrs dut chèl ca ghi plàs,
          e’l plašej dal podej al àt zì lu fà prest.

          A la vustra comprensiòn daj bens creàs
          a ghi vèn l’idea, che dentri a vi displèa,
          cussì che’l spìrit vustri’l vèn cjapàt’n ta’un làs;

          e se’ntrapulàt vièrs di ic si plèa,
          chel pleàsi al è amòu, e naturàl,
          che pal plašej dal nòuf in vu si lèa.

          E com’che’l fòuc che’n alt si mòuf’n ta la val,
          e par natura so sempri pì’n alt al và
          vièrs il post ’ndà che pì al dura, sensa fal,

          cussì’l spirt vièrs’l dešideri al và,
          e coma spirt si mòuf, e maj si ferma
          fin che ’l ogèt amàt contènt lu fà.

          Adès ti pòs ben jodi la malaforma
          che la veretàt a à pa la zent ca intìnt
          che lodèvul al è dut sè che un al àma,

          sicom’che chèl di amà al è un sintimìnt
          cal par sempri bon; ma na buna sera
          sempri ben no sigilèa, nencja, po, volìnt.

          “Il me ’nzèn e li to peràulis, ogniduna,”
          rispundùt ghi vevi, “’l amòu mi’an rivelàt,
          ma’l me dùbit pur pì fuàrt che maj al suna;

          chè se ’l amòu dal di fòu a mi vèn dàt,
          e al spìrit a ghi và sùbit cuntra,
          o dret o stuàrt, nol pòl èsi laudàt.”

          E luj a mi: “Sè che rašòn a mostra
          diši i ti lu pòs; da lì’n là ti speta
          Beatrìs, che di fede a è op’ra.

          Ogni forma sostansiàl, ca è distìnta
          da la matèria e cun ic a è unida,
          dentri a à na virtùt che so a’è duta,

          che sensa operà no vèn sintuda,
          e maj si la jòt al di fòu dal so efièt,
          com’ch’un àrbul s’jòt cal vif da la fueàda.

          Però da indulà cal vèn il concèt
          da li primi nòvis, no savìnt, lu tàs,
          coma pur da li prim’inclinasiòns ’l afièt

          che vuàltris i vèis, com’che naturàl pa li às
          ghi’è di fà’l mièl; e di sta prima volontàt
          diši no si pòs che ben o mal a meretàs.

          Adès, par tegni ogn’altr’impùls a chistu pojàt,
          pur naturàl al è’l motu da la virtùt
          ca si òpera par tegni dut sestàt.

          Chistu al è’l prinsìpit da’ndà ca si cjoj dut’
          la rašòn di sè chi meretàis, secònt
          ’l amòu ca risèif, cal sedi bon o brut.

          Chej che rašonànt a sòn zùs fin in font,
          ben savùt a àn di sta naturàl libertàt;
          ma moralitàt a ghi’an lasàt al mont.

          Suponìn, duncja, che par necesitàt
          al nasi ogni amòu che dentri vi s’impìa,
          di dàighi fren o no il podej vi’è dàt.

          Beatrìs sta nòbil virtùt a’ntìnt voja
          libera di èsi, ma però vuarda
          di vèila’n mins s’a parlati si mèt via.”

          La luna, cussì a mièšanòt tarda,
          parej ni feva li stèlis pì ràris,
          fata com’na mascjèla ben lustrada;

          a coreva cuntra’l cjèl par che stràdis
          dal soreli ’nflamàdis cuant che chèl da Roma
          tra Sars e Cors zì jù lu jodevi coma ducju i dìs.

          E chel spirt gentìl par cuj a à pì fama
          Pietola che la sitàt mantovana
          tant dal me pèis cjòlt mi veva d’insima;

          ch’jò che la rašòn i’vevi a la buna
          ’nsima da li me domàndis pojada,
          i’eri lì insiminìt, coma un mona.

          Ma sta gran sumièra i la vevi a colp pierduda
          apen’ che serta zent jodùt i vevi dopo,
          davòu da li nustri spàlis zà voltada.

          E com’ Ismèn ch’jodùt al veva, e Asopo,
          visìn di luj, di nòt che furia e cašìn,
          che’i Tebàns a fèvin par invocà Baco,

          cussì par chel ziròn i so pas a slungjàvin,
          chej che ch’jodùt i vevi che, vegnìnt
          pocàs dal bon volej e just amòu, a stèvin.

          Ta’un lamp uchì a èrin, pars’chè curìnt
          dut’si moveva che marmàja magna
          e doj di lòu sigànt a vegnèvin, planzìnt:

          “Maria svelta a è zuda’n ta la montagna;
          e Sešar, par sotometi Ilerdi,
          un sburt dàt ghi veva a Marsilia, zìnt in Spagna.”

          “Svels, svels, che’l timp a no bišugna pièrdi
          par puc amòu,” a sigàvin i’àltris davòu,
          “che par fà dal ben la gràsia a rinverdini a zedi.”

          “O zent, ch’adès il vustri tant grant calòu
          vi darà compèns, forsi, par vej spetàt
          cussì a lunc che ben al fès il vustri còu,

          stu chì cal vìf, ca è pura veretàt,
          sù’l vòu zì, se’l soreli lus ghi ridà;
          ma dišèini ’ndà che’l pas al è situàt.”

          Chistu a	 veva dita la me guida,
          e un di chej spirs al veva rispundùt: “Vèn
          davòu di me e t’jodaràs la strada.

          Voja di mòvisi nu’n d’avìn a plen,
          che sostà i no podìn; ma’a nu perdona
          s’a ti pàr ch’i corini via par disdèn.

          Abàt i’eri di San Zen a Verona
          sot l’impero di chel bon Barbarosa
          che Milan cun dolòu ’ncjamò’l minsòna.

          E un tal  al à zà’l piè in ta la fosa
          che fra puc al planzarà chel monastej
          e mal si sintarà di vej vùt potensa;

          pars’che so fì, cul cuarp malàt par intej,
          e mins pešu ’ncjamò, e tant mal nasùt,
          pastòu lu’a fàt d’un post cal mèreta miej.”

          No saj se pì al veva dìt o s’al veva tašùt
          pars’che zà’un bièl puc ni veva sorpasàt;
          ma chist i vevi capìt, che di tegni mi veva plašùt.

          E chèl ch’in dut e par dut mi veva judàt
          al veva dìt: “Vòltiti: chej doj là vuarda ben
          com’ ca stàn rošeànt la musetàt.

          “Prin,” di scoltà ghi fèvin a dùcjus sen,
          “muars a sòn chej paj cuaj il mar si’a vierzùt,
          che’l Gjordàn i so erès al jodès ben;

          e chej che par fadìja no’an volùt
          cun chèl che di Anchìs frùt al era stàt,
          di na vita sensa Gloria a’an godùt.”

          Dop’che da nu si vèvin tant distacàt
          che òmbris, da no podej pì jòdilis,
          dentri a mi era un nòuf pensej penetràt.

          E nasi èco altri idèis divièrsis;
          da un’a l’altra cussì stupidìt i zevi
          che i vuj plan plan mi colàvin, imbacuchìs,

          e’i pensèis’n sun tramutànt i stevi.

Cjànt Dicjanovèšin

          In ta l’ora ca nol pòl il calòu dal dì
          intiepidì di pì il frèit da la luna,
          dal Satùrn vinsùt e dal terèn encjamò di pì;

          cuant ch’i Geomàns la so Gran Furtuna
          in tal orient a jòdin amondi bunoruta,
          alsasi’n sù’n ta l’aria ’ncjamò bruna;

          tal sun jodùt i vevi na fèmina barbota,
          stralocjada di vuli e sturpiada,
          cun sgrìnfis par mans e di siera bruta.

          I la vuardavi, e com che’l soreli al scjàlda
          li pars dal cuarp  che la nòt a’ntirišìva,
          cussì dal me sguàrt ghi vegneva molada

          la lenga, e dopo dut s’indresava
          in ta puc timp, e la muša tant pàlida,
          com’che’l volej’l vòu, ghi la colorava.

          Dopo ch’a ben parlà si’era rimetuda,
          a cjantà tacàt a veva, che cun pena
          si sarès la me atensiòn da ic movuda.

          “Jò’i soj,” a cjantava, “na dolsa sirena
          che i marinàrs là’n tal mar i discjoj;
          che tant di dà plašej i soj plena!

          Dal so cjamìn Ulìs straviàt i’ai
          al me cjànt; e chèl che a me al vèn
          a è rar cal zedi, cussì tant plašej ch’i ghi daj.”

          Il so bièl cjànt si sinteva ’ncjamò ben
          cuant che jodùt i vevi na fèmina santa
          visìn di me che l’àltra a cunfundeva  a plen.

          “O Virgìlio, Virgìlio, cuj ca è chista?”
          dìt i vevi cridànt, e luj’l vegneva
          tegnìnt i vuj puntàs su che onesta.

          Cjapànt l’altra, davànt a la vierzeva,
          la pansa mostrànt dentri li còtulis sbregàdis,
          fòu lasànt un tànf ch’a colp mi sveàva.

          Movùt i vevi i vuj, e’l bon mestri, “Tre vòltis
          zà ti’ai clamàt,” al veva dìt. “Leva sù e vèn:
          cjatanghi’l bus pa’ndà ch’entrà ti pòdis.”

          Levàt sù’i eri, e'n tal alt dì belzà al era plen
          ognùn daj ziròns di chistu sant mont;
          e via ’ndavànt, che’i ràis davòu i sintèvin ben.

          Ghi zevi davòu, e’i partavi la me front
          coma chèl che di pensej al à tant colma
          che jodi a lu fà com’un miès arc di punt;

          cuant che “Vegnèit, par chì si và insima”
          i vevi sintùt diši, cun bon fà e dolsùt
          che chì di nu maj si sìnt na tal calma.

          Coma chès d’un cignu’l veva li àlis vierzùt;
          cun chès zì’n sù ni feva chèl dal parlà
          dols ch’entri scju muròns  i vèvin sintùt.

          Li plùmis si veva metùt a movi e svintulà,
          ‘Qui lugent’ afermànt di èsi beàs,
          ca varàn l’ànimis siòris da consolà.

          “Se àtu che vièrs il bas vuardànt  ti stàs?”
          la me guida a dìšmi a veva tacàt,
          dop’ch’i si èrin dal ànzul alc distacàs.

          E jò: “Cun tant dùbit i mi sìnt atiràt
          da na nova visiòn: a ic a mi plèa,
          e’l me pensej nol vòu stàighi separàt.”

          “Àtu jodùt,” al veva dìt, “che vecja strèa
          che par chè ’nsìma di nu si si lamenta;
          jodùt ti’as pur com’che ’l omp da ic si slèa.

          Ma basta; e adès sù a la svelta:
          punta i to vuj’n ta dut chel splendòu che zirànt
          cu li grandi ròdis ’l eterno re al stà.”

          Coma che'l falcòn, i so piè par prin mirànt,
          a si volta vièrs’l clamà e a si slungja
          par voja dal past che ulà lu stà tirànt;

          cussì jò; e cussì dongja di che rocja
          rota par fàighi strada a chèl cal và’n sù
          i eri zùt fin che a zì atòr un si rangja.

          Cuant che’n tal cuint ziròn mi eri cjatàt sù,
          zent i vevi jodùt che’n ta chèl a planzè’a
          pojada in cjera e voltada’n jù.

          ‘Adhesit pavimento anima mea’
          i'u sintevi diši cun suspìrs cussì als
          che la peràula apena s’intendè’a.

          O elès di Diu, ch’i sufrìs chej scals
          che gjustìsia e speransa vi rìnt mancu durs,
          metèini’n ta la strada dal altri sbals.”

          “Se vuàltris i sèis dal stà pojàs lìbars,
          e’i volèis al pì prest cjatà la strada,
          tegnèivi sempri a la destra daj murs.”

          La prejera dal poeta a era cussì stada
          rispunduda puc pì’ndavànt di nu, ch’alòr
          jodùt i vevi jò chèl di chista parlada;

          e’i vuj mès voltàt i vevi ai vuj dal me siòr:
          e alòr luj consentìt al veva cun bon sen
          al volej che daj me vuj ghi era zùt intòr.

          Podìnt duncja fà ušu dal me inzèn,
          mi eri visinàt a che creatùra
          che puc prin i vevi sintùt cussì ben,

          dišìnt: “Spirt che’n tal to planzi’l madura
          chèl che sensa di chèl a Diu no si torna,
          smèt un puc par me la to gran cura.

          Cuj èritu e parsè ch’i vèis la schena
          voltada’n sù, dìšmi, e se alc ti vòlis
          di là di’ndà che’l zì vivìnt mi mena.”

          E luj a mi: “Pars’che li nustri schènis
          al volti a sè’l cjèl, ti lu savaràs, ma prin
          Scias quod ego i eri un daj Pièris.

          Tra Siestri e Chiaveri scori si sìntin
          li àghis di’un bièl flun, e dal so nòn
          il nòn dal me sanc al à’l pì alt scjalìn.

          Par un mèis e puc pì i’ai capìt benòn
          il pèis dal gran mant se chèl un dal fangu tègnilu’l vòu,
          ch’ogn’altri carc na pluma’l somèa’n paragòn.

          La me conversiòn, na volta fàt pastòu
          di Roma, a è vegnuda ma’mondi tars;
          cussì, pars’che lì no si cujetava’l còu,

          sùbit scuvrìt i vevi la vita daj bušiàrs:
          pì’n sù che vita lì a no partava;
          par chistu alòr si’a’mpiàt ’l amòu, se pur tars.

          Fin lì, puora e lontana a steva
          da Diu l’ànima me, dut’tirada:
          adès, coma ch’i t’jòs, uchì punida a và.

          Oh avarìsia, uchì i ti vèns mostrada:
          tal purgasi da l’ànimis pentìdis;
          e na pì amàr pena uchì no’è maj stada.

          E com’che’n alt no zèvin i vuj nùstris
          maj, fìs com’ca èrin doma’n taj bens terèns,
          a vuardà ’n cjera a sòn cussì dal just punìs.

          ’L èsi avàrs tant tegnùt ni’a i juscj’ bens
          di amà, che’l fà nustri nol zovava,
          e par chèl gjustìsia chì fers ni tèn e strens;

          cun mans e piè leàs di chì no si và,
          e chì, fin che al just siòr ben ghi zarà,
          a pansa in jù i restàn, fin ca ghi và.”

          ’Nzenoglàt mi’eri e’i volevi parlà;
          ma apena tacàt, luj si veva necuàrt,
          scoltànt, dal riverì ch’i stevi par fà.

          “Parsè,” al veva dìt, “ti tentu cussì bas e stuàrt?”
          E jò a luj: “Pa la vustra dignitàt
          in cosiènsa mi soj ’nclinàt, svelt e fuàrt.”

          “’Ndrèsa li gjàmbis, frari, tenti alsàt!”
          a veva rispundùt. “No sbalià: serf i soj un
          coma te e i àltris d’un’unica potestàt.

          Se maj i ti’as chel sant evangelic sun
          cal à dita ‘Neque nubent,’ intindùt,
          t’jòs che’l me rašonà cun chèl al è dut un.

          Ma para via: no stà pì chì dal dut,
          chè’l to stà puc còmut ghi fà al me planzi,
          cal madura chèl ch’i ti vèvis zà jodùt.

          Na gnèsa i’ai di là, Alagia, che cussì
          buna a è, ma ca pòl vignì vuastada
          daj nùstris, e’n trista a zèdi a cambiàsi;

          e ic a è l’unica ca mi’è restada.”

Cjànt Vincjèšin

          Cuntr’un miej volej, il volej mal al pugna;
          chè, cuntra’l me volej, par fàighi plašej,
          trat fòu da l’aga i vevi puc sglonfa la spugna.

          Mi eri movùt, e’l me duce pur par chej
          poscj’ che visinùs a èrin da la rocja,
          com’che plan si và’n taj merlès, poscj’ d' usiej;

          chè la zent che gota par gota a sbìcja
          paj vuj il mal che dut il mont al òcupa
          ’ngrumàd’ a era fin lontàn da la rocja.

          Che maladeta ti sèdis, vecja lupa,
          chì pì d’ogn’altra bèstia ti’as preda
          pal abìs da la to fàn che maj si stropa!

          O cjèl, che cul zirà da la so roda
          a si cròt ca zedi dut chì jù a tramutasi,
          cuant a saràja ic da chèl fòu butada?

          Avànt i zèvin, atèns tal mòvisi
          e jò sempri atènt ai spirs, ch’i sintevi
          planzi da fà tant dòu—e lagnasi;

          par cašu ‘Maria me!’ sintùt i vevi
          sigà davànt di nu’n ta chel lamìnt grant,
          com’na fèmina cuant che dal part a sint’l movi;

          proseguìnt cun “Puareta ti’èris tant,
          com’che ben jodi si pòl dal ospisi;
          ’ndà che jù ti’as metùt il to cargu sant.”

          E'i vevi dopo pur sintùt: “O bon Fabrisi,
          ch’i ti’as preferìt mišeria e virtùt
          al doventà un grant siòr dut plen di visi.”

          Sti peràulis mi vèvin cussì tant plašùt,
          che ’ndavànt mi eri tiràt par miej cognosi
          chel spìrit ch’i vevi apena sintùt.

          Encjamò’l contava dal còu bon che cussì
          Nicolò mostràt’l veva vièrs li frùtis
          par ch’ogn’una ’l onòu a mantegnesi.

          “O ànima che tant ben ti favèlis,
          cuj èritu,” i vevi dìt, “e parsè besola
          tu i pàrtitu in mins sti bieli làudis?

          Ripajada a sarà la to peràula
          se jò i torni a finì chel cjaminà curt
          di che vita che vièrs la fin a svuàla.”

          E luj: “Ti dišaraj, ma no pal cunfuàrt
          ch’jò mi spèti par di là, ma pa la tanta
          gràsia ca ti luminèa prin da la muàrt.

          Jò’i soj stàt radìs di che bruta planta
          ca scurìs duta la cristiana cjera
          cussì che di rar un bon racòlt a buta.

          Ma se Lil, Gand e altri poscj’ di Fiandra
          a podèsin, sùbit a sarès vendeta;
          e cussì i lu prej, chèl cal jòt sè ca è vera.

          Di là clamàt i’eri Ugo Cjapeta:
          da me nasùt al è ogni Filip e Gigi,
          che scju dìs a tègnin la Fransa dreta.

          I eri fi di un becjàr di Parigi:
          cuant ch’i regnàns antìcs a èrin vegnùs a mancjà,
          fòu che chèl fàt frari, ’l ùltin Carolìngi,

          in man me’l fren i eri vegnùt a cjatà
          dal governo dal stat, e tanta potènsa
          i vevi—e tancju amìs pur—ucà,

          che da la corona vedula la fuarsa
          zuda ghi sarès al fì me, dal cual
          inisi’an vùt i vuès sàcris di sta cjaša.

          Fin al dì che la gran dote provensàl
          al me sanc a no ghi veva cjòlt la vergogna,
          al valeva puc, ma nol feva dal mal.

          Tacada a era lì cun fuarsa e fà da cagna
          la so rapìna; e dopo, par amenda,
          Pontì al veva cjòlt, e Normandì e Gascogna.

          In Italia Carlo, par no stà’n banda,
          prin al veva fàt vìtima di Coradìn,
          e dopo al veva mandàt la sù Tomàs, par amènda.

          Un dì pì avànt i’jòt, puc pì di chì ch’i sìn,
          che fòu’l tira n’altri Carlo da la Fransa,
          par che miej cognosùs luj e’i sòs a vègnin.

          Fòu al vèn sens’arma, fòu che cun che stesa
          che gjostràt’l veva Gjuda, e ch’al punta
          cussì ch’a Firense scopià ghi fà la pansa.

          Da chist, no cjera ma vergogna tanta
          al guadagnarà, par se stes tant pì graf
          cuant pì lišej chistu grant dan al conta.

          ’L altri, belzà tiràt fòu da la so naf,
          jò’i jòt che so fia’l vènt, fašìnt marcjàt
          com’cal fà’l pirata cun ogni so sclaf.

          O avarìsia, se altri ti eše restàt
          di fà dop’di vej il me sanc a te ’tiràt,
          che nencja’l so èsi a nol tèn curàt?

          Par che mancu’l somej’l mal futùr e pasàt,
          i jòt in Alagna entrà’l floudilìs
          e’n tal so vicjàr Crist vignì caturàt.

          Di nòuf i jòt ca ghi fàn tontonàdis;
          i jòt che di nòuf a ùšin ’l ašèit e la fièl,
          e murì lu fàn fra i grancj’—ma vifs—làris.

          I jòt il nòuf Pilàt cussì tant crudèl,
          da chistu tant puc sasiàt, sensa decrèt
          tal Tèmpli partà i làris, stu Filìp Bièl.

          O Siòr me, cuant i varàju il dilèt
          di jodi la vendeta che, platada,
          a dulsìs la to fota’n tal to segrèt?

          Se ch’jò’i diševi di ic, che spošada
          cul spìrit sant, che stesa ca ti’a fàt
          vignì a mi par cualsìasi domanda,

          tant al è’l rispundi a chèl ch’i vìn preàt
          durànt il dì; ma apena ca si fà nòt,
          un sùn contrari al vèn da nu alsàt.

          Di nòuf ’dišìn di Pigmàlion, chèl simiòt
          traditòu e lari e paricida
          che’mpasudìt si veva cul oru di Sichòt;

          e la mišèria di chel tiràt di Mida
          che patìt al veva pa la so domanda ’ngòrda,
          che ridi a fà cuant ca è ben pensada.

          Dal mat d’Acàn, po, ognùn si recuàrda
          da la so trufa, sì che da la ira
          di Gjosuè’l sìnt encjamò la muarduda.

          E dopo acušàn cul so omp Safìra;
          laudàn i scals cal à vùt Eliodoru;
          e in’infàmia dut stu mont al zira

          Polinèstor che copàt ’l à Polidoru:
          taj ùltins timps a si sìnt sigà: ‘Hej, Cras,
          dìšni, ch’i ti lu sàs, di sè’l saja ’l oru?’

          Ogni tant un al parla alt e 'l altri bas
          secònt l’afesiòn che a zì ni spirona,
          prin amondi fuàrt e dop’a pas pì bas:

          però al ben che al dì si ghi rašòna,
          i no eri ’l ùnic jò, ma uchì visìn
          no si feva sinti altra persona…”

          Nu’i èrin zà partìs da stu Capetìn
          e’i si sbrigàvin di zì sempri pì’ndavànt
          èncja s’a no era fàsil in ta stu stret cjamìn,

          cuant ch’jò i vevi sintùt, com’alc cal và colànt,
          tremà’l mont; e alòr un frèit i vevi sintùt
          com’un che a la muàrt si stà visinànt:

          a è vera che cussì fuàrt Del nol scjasava dut
          prin che Latona’n ic ghi fašès il nit
          e’a parturì i doj vuj dal cjèl si vès metùt.

          Un grant sigà al era dopo di lì par dùt partìt,
          tal, che’l me mestri si veva vièrs di me  voltàt,
          dišìnt: “Ti sòs cun me: no sìntiti vilìt.”

          “Gloria in excelsis Deo,”mi veva someàt
          che dùcjus a dišèvin, da chèl che di capì,
          a stent, da dut chel cjantà mi’era dàt.

          Fers i stèvin nuàltris lì a sinti,
          com’i pastòus ca vèvin par prin sintùt chel cjànt,
          fin che chèl e li scòsis zùdis a èrin a finì.

          Di nòuf alòr avànt pal nustri cjamìn sant,
          vuardànt li òmbris distiràdis in cjera,
          ca si stèvin belzà di nòuf lamentànt.

          ’L ignorà no mi veva maj cun tanta guera
          fàt vignì cussì tanta voja di savej;
          se la memoria mi resta vera

          che alora’n tal pensej mi pareva di vej;
          e di domandà i’eri masa ansiòus,
          e lì d’jodi alc da besòu i no vevi’l podej:

          cussì i zevi’ndavànt tìmit e penseròus.

Cjànt Vincjunèsin

          Che sèit naturàl che maj si sàsia,
          fòu che cun l’aga che cun chè la fruta
          samaritàna domandàt a veva la gràsia,

          mi muardeva, e’ndavòu a la svelta,
          ’ntrigàt daj spirs, i zevi al me duca,
          patìnt pur jò da la justa vendeta.

          E pròpit com’cal descrìf il Luca,
          Crist jodùt al era stàt da doj in strada,

          dop’che dal sepulcri tornàt al era ucà,

          èco n’ombrena, davòu di nu vegnuda,
          cul piè atenta di no pestà i distiràs;
          parlàt ni veva, prin di vèila ben joduda,

          e dìt ni veva: “Fràdis, che Diu vi dedi pas.”
          Nu’i si èrin voltàs a colp, e Virgìlio
          un daj sens ghi veva fàt a chistu adatàs.

          Dopo al veva tacàt: “Tal beàt concilio
          ca ti meti che cort granda e justa
          che metùt mi à’n tal etern’ ešìlio.”

          “Ma coma!” a colp al veva dita,
          “Se di zì sù’i vèis par Diu puc mèrit,
          cuj vi àja pa la so scjala fàt da scorta?”

          E’l me mestri: “Se ben ti’as i sèns capìt
          che chistu al parta e ’l ànzul al segnala,
          cal zarà sù cuj bòis ti capiràs sùbit.

          Ma pars’che chè che dì e nòt a fila
          di filà par luj no veva’ncjamò finìt,
          e Clot a’nsìst di fà par dùcjus la fila,

          la so ànima, sòu dal me e dal to spìrit,
          in sù a no podeva vignì besola
          che coma nu no podeva vej chistu capìt.

          Alora i eri stàt jò tràt fòu da la gran gola
          dal infièr par guidalu, e pur pì’n sù,
          fin ca podarà menalu la me scuèla.

          Ma dìšmi, s'i ti sàs, parsè cal scjasava sù
          puc fà stu mont, e parsè a una vòus
          dùcjus’an parùt sigà da chì in jù.”

          Cussì parlànt, di sè ch’i eri dešideròus
          al veva ben capìt, che doma cul nòuf sperà
          si veva fàt la me sèit na pì pìsula cròus.

          Chèl al veva tacàt: “Maj a no sarà
          che sens’òrdin a sedi la religion
          da la montagna, o che pì no s’ušarà.

          Chì’l timp lìbar al è d’alterasiòn:
          di chèl che’l cjèl da sè in sè al risèif
          chì a si pòl cjatà—e no di altri—rašòn.

          Par chèl nè ploja nè tampiesta nè nèif
          nè calìgu nè rušada pì’n sù a cola
          ’n ta sta scjala di tre scjalìns, nencja par intìf:

          nè nulòn nè nuluta si jòt ca cala,
          nè tons nè lamps, nè la fia di Traumànt,
          che’n tal aldilà’l stes post spes a mola:

          il vapòu sec a no si alsa pì’ndavànt
          dal pì alt daj tre scjalìns ch’i’ai minsonàt,
          ’ndà che’l vicari di Pieri ghi fà da sant.

          Cal tremi un puc pì’n jù a pòl èsi veretàt;
          ma par che'l vint che'n cjera a si plata,
          i no saj parsè ma chì sù maj al à tremàt.

          Chì a trema cuant che n’ànima neta
          a si sìnt, cuant ca và’n sù o ca si mòuf
          par zì’n sù, e a siga ben contenta.

          Al prova’l so stat pur il so volej nòuf,
          chè, dut lìbar adès di cambià convènt,
          l’ànima al surprìnt, e’ntòr di plašej ghi plòuf.

          Prin a vorès, ma a no lasa’l talènt
          che la gjustìsia dal alt, cuntra che voja
          ca veva di pecjà, a mèt al tormènt.

          E jò che’n ta stu post i vevi patìt via
          sincsènt àis e pì, pur adès i vevi sintùt
          na voja di zì’n alt, na libera voja:

          ma scju bòis spirs, e’l teremòt, ti’as sintùt
          che par chista montagna a vàn laudànt
          il Signòu, che svels jù fedi zì’n sù, par dut.”

          Cussì ni veva contàt; ma’a si la steva tant
          godìnt dal bevi com’ca era granda la sèit,
          ch’encja jò stu bevi mi lu stevi tant gustànt.

          E’l me sàviu duce: “Ormaj i jòt la rèit
          che chì vi lèa sù e com’ca vi mola,
          il parsè dal tremà e dal godi la sèit.

          Ma dìšmi, par plašej, cuj èritu ulà,
          e parsè par tancju sècuj distiràt
          chì sotu stàt? Dìs, e la rašòn dàmila.”

          “Tal timp lontàn cuant che’l bon Tito, judàt
          dal grant re, vendicàt’l veva li ferìdis
          ca sbicjàvin’l sanc da Gjuda baratàt,

          cul nòn cal crès onoràt’n ta li memòris,
          i’eri jò di là,” rispundùt al veva chel spirt,
          “cun fede no’ncjamò, ma òperis famòšis.

          Cussì dols al era’l me poètic spirt,
          che, tološàn, a sè tiràt mi veva Roma,
          ’ndà che la me front meretàt a veva’l mirt.

          Là ’ncjamò la zent Stasio a mi clama:
          di Tebe cjantàt i’ai, com’pur dal grant Achìl;
          ma colàt i soj sot la secònda cjama.

          Sul me ardòu li falìscjs tal me curtìl
          a colàvin e a scjaldàvin, da la dura flama,
          che dut atòr a luminèjn, pì di mil;

          da l’Eneide i dìs, che da vera mama
          mi’a tant nudrìt cuant ch’i stevi poetànt:
          sensa di ic, scrìt no varès nuja di fama.

          E par èsi stàt vif ulà pròpit cuant
          che Virgìlio al scriveva, i varès dàt
          un àn pì di sè ca mi tocja’n ta stu bant.”

          Vièrs me sti peràulis Virgìlio al  veva voltàt
          cun muša che “Tas” a diševa, tašìnt;
          ma miga dut a pòl fà la volontàt,

          ch’al ridi e planzi fàsil ghi’è’l zì seguìnt
          la pasiòn da ’ndà che ’l un e ’l altri al vèn,
          che’i pì onèscj’ a stent si tègnin, pur volìnt.

          E jò i vevi suridùt, com’un cal fà’un sen;
          e tašùt al veva'l spirt, e n’ocjada  i veva dàt
          in taj vuj ’ndulà che’l ver a si lès pì ben;

          e “Se’n ben un grant sfuàrs ti tèn alsàt,”
          al veva dìt, “parsè pròpit’n ta stu momènt
          i’atu suridùt, com’ch’jò i’ai ben notàt?”

          Jò chì da na banda a l’altra voltàt mi eri a stent:
          ‘Tas,’ dìt mi veva chista; che altra cun primura
          a voleva ch’i dišès; e’l me mestri, atènt,

          il me suspìr al sinteva, e “Nosta vej poura,”
          a mi dìs, “di parlà, ma còntighi pur
          sè cal vòu savej cu la pì granda cura.”

          Alòr jò: “Maravèiti, maravèiti pur,
          spirt antìc, di vèjmi a ridi notàt;
          ma èco n’altra maravèa, par sigùr.

          Chistu che’n alt al tèn il me vuli guidàt,
          al è chel Virgìlio che l’ispirasiòn
          di cjantà daj òmis e daj dèos ti’a dàt.

          Se’l me ridi’l pareva vej altra rašòn,
          chè a no era vera; cròt invensi
          che chèl al era che di luj ti’as dàt espresiòn.”

          Zà ai piè lu jodevi inclinasi
          dal me mestri, ma luj al veva dìt: “Fradi,
          jò e te i sìn spirs; a n’ocòr sbasasi.”

          E chèl in tal alsasi: “Ben ti pòs jodi
          il grant amòu che a te mi scjalda
          cuant che di sè ch’i sìn pì no mi recuardi,

          e’i trati na ombra coma roba solida.”

Cjànt Vincjaduèšin

          ’L ànzul al era zà davòu di nu restàt,
          chèl che par chèl tal sest ziròn entràs i’èrin,
          dopo vèjmi da la front n’altri P netàt;

          e di che di vej gjustìsia a volèvin
          dìt ni veva ca èrin beàs, e li so vòus
          doma cun sitiunt uchì a finìvin.

          E jò, mancu che’n altri poscj’ gravòus
          i zevi, e’ai spirs svels ghi stevi davòu
          cun’un pas ca no mi’era par nuja penòus,

          cuant che Virgìlio ’l veva scuminsiàt: “’L amòu,
          impiàt da virtùt, altri al à sempri ’mpiàt,
          se la so flama mostràt si’a par di fòu;

          e dal momènt che chì jù al è capitàt,
          di fàt, tal limbo dal infièr, Gjovenàl,
          che sen da la to afesiòn mi’è stàt dàt,

          il me benvolej par te al è stàt tal
          che maj al era stàt cun maj’ncuntrada persona,
          che curt mi somearà’l scalà stu rivàl.

          Ma dìšmi, e d’amìc ti mi’as di perdonà
          s'i mi faj lìbar di molà’un puc il fren,
          e tu coma compaj cun me rašona:

          com’eše ca si’a’nserìt in tal to sèn
          l’avarìsia, tal miès di cussì tant sintimìnt
          che di chèl un omp coma te al era plen?”

          A Stasio ghi veva sbrisàt da ridi sintìnt
          sti peràulis, ma dopo al veva rispundùt:
          “Ogni mot dal to amòu contènt mi rìnt.

          Spes a susèdin ròbis, un puc di dut,
          ca ni fàn dubità ca sèdin vèris
          pars’che la vera rašòn i no vìn jodùt.

          Tu ti cròdis—chistu a s’jòt da li to domàndis—
          ch’jò’i sedi stàt tiràt ta l’altra vita,
          forsi parsè ch’i’eri’n ta che bàndis.

          Tèn in mins che l’avarìsia distanta
          da me pur masa a era, e sta dismišùra
          par sècuj pajà cjara mi l’an fata.

          E s’a no fòs ch’jò cjatàt i vevi la me cura
          cuant che capìt i vevi se che dìt ti vèvis,
          secjàt da sta nustra puora natura,

          ‘Parsè no sostegnèišu, o santi bràmis
          dal oru, il apetìt di scju puòrs mortaj?’,
          zirànt i sintarès che gran sburtàdis.

          Alora i mi eri necuàrt, pì di maj,
          dal me grant spindi, e i mi eri pentìt
          alòr di chistu e di ducju i altri maj.

          Cuàncjus ca si cjataràn cul cjuf sparìt
          par gnoransa di no vej savùt stà pecja
          netà, pentìs, in vita o’n tal so lìmit.

          E a è pur ver che la colpa ca fà zì via
          par dreta opošisiòn n’altri pecjàt,
          insièmit cun chèl uchì’l so vert a secja:

          alora, s’jò’i mi eri tra che zent cjatàt
          ca plans l’avarìsia, par vignì purgàt
          dal so ešàt contrari a mi veva tocjàt.”

          “Adès, cuant che da li crudèl àrmis ti’as cjantàt,
          e di che puora disgrasiada d’Jocàsta,”
          al veva dìt chèl cal veva i pastoràls cjantàt,

          com’ca s’jòt da chèl che Clio a tasta,
          tiràt no ti veva ’ncjamò tra zens fedèlis
          la fede, che sensa di chè’l bon fà nol basta.

          Cussì esìnt, cual soreli o cjandèlis
          a ti vèvini stenebràt cussì che dopo alsàt
          ti vèvis davòu dal pescjadòu li vèlis?”

          E chèl a luj: “Tu par prin ti mi vèvis inviàt
          a Parnàs a bevi’n ta li so gròtis,
          e par prin a Diu ti mi vèvis luminàt.

          Ti vèvis fàt coma chèl cal và’n ta li nòs scùris,
          che’l lumìn cal tèn davòu no ghi zova,
          ma dopo di luj’l lasa zens ben studiàdis,

          cuant che dìt ti vèvis: ‘Il sècul si rinova;
          a torna gjustìsia e’l prin timp umàn,
          e dal cjèl a vèn jù na rasa nova.’

          Tu ti mi’as fàt poeta, e tu cristiàn:
          ma par che miej ti jòdis il me ritràt,
          a coloralu i slungjaraj la man.

          Il mont intej al era zà plen doventàt
          da la cristianitàt, ben semenada
          da dut chel discori su l’eternitàt;

          e la peràula, zà minsonada,
          d’acòrdu a zeva cuj nòufs predicjadòus;
          che a lòu ghi vevi la me atensiòn prestada.

          A pàrimi a èrin prest vegnùs sens da la cròus,
          che cuant che Domisiàn i'u veva perseguitàs,
          sensa’l me planzi no èrin stàs i so dolòus;

          e mentri che di là i vevi ’ncjamò i me pas,
          judàs i'u vevi, e li so ušànsis jùstis
          fàt a vèvin che ogn’altra seta i dispresàs.

          E prin ch’jò’i menàs i Grecs in ta l’àghis
          di Tebe, poetànt, i eri stàt batiešàt;
          ma, pauròus, platàt i vevi li me nov’idèis,

          e paganèšin par lunc timp i vevi mostràt;
          e par stu pìsul timòu il cuàrt sìrcul
          a mi’a par pì di cuatrisènt àis serclàt.

          Tu duncja che vierzùt i ti mi’as il vul
          che sieràt al era stàt al ben ch’i’ai contàt,
          mentri che sù’i zìn vièrs il pròsin sìrcul,

          dìšmi’ndà che l’antìc Terensio’l vèn cjatàt,
          Cecilio, Plauto e Vario, s’i ti lu sàs:
          dìšmi ’ndà ca sòn se ognidùn al è danàt.”

          “Scju chì e Persio e jò e àltris rivàs,”
          al veva dìt il duca me, “cun chel Grec i sìn
          da li Mùšis miej nudrìs d’altri so latàs,

          ta’un sìrcul da la scura prešòn, tal prin:
          tanti vòltis i rašonàn di chel mont
          ’ndà che li nustri nànis sempri a vìvin.

          Euripide al è cun nu, e Antifònt,
          Simonide, Agaton e àltris pur,
          grecs che cul oràr a ornàvin la front.

          Chì da la to zent a si pòl jodi pur,
          com’Antigone, Delfilia e Argja,
          e che puareta di Ismene, ic pur.

          A s’jòt encja chè ca à mostràt Angja:
          chì a è la fia di Tirèsia e Tètis
          e cu li so sòus a è pur Deidània.”

          Chì a vèvin i poès tašùt, sti me guìdis,
          di nòuf atèntis a vuardà atorotòr,
          lìbars di zì pì’n sù e da parètis;

          li prin’cuatr’òris dal dì a èrin alòr
          zà’n davòu, e la cuinta a era al timòn,
          alt alsànt la punta ruvìnt, com’un fòr,

          cuant che’l me duca: “I cròt ch’i fìni benòn
          a zì a destra, voltànt li spàlis al mont,
          e com'al sòlit zìnt atòr dal ziròn.”

          Cussì dal ušu pasàt i  vèvin fàt cont,
          e seguìt i vèvin il cors cun mancu suspièt,
          segnalàt dal spirt ca ni tegneva cont.

          Lòu a zèvin davànt e jò ghi stevi dret
          davòu e’i scoltavi atènt i so discòrs,
          che pa la me art di poetà mi dèvin dilèt.

          Ma dut t’un colp al veva rot scju biej discòrs
          un àrbul che cjatàt i vèvin in miès la strada,
          cun milùs bòis, dal odorà amondi dols;

          e com’che a un pin’n alt ghi và la butada
          da braga a ramàs, cussì a chèl in jù,
          par che nisùn ghi fès na scalada.

          Da’ndà che’l nustri zì al era sieràt sù,
          da na rocja’n alt’a gotava’un licòu clar
          che’n ta li fuèis al zeva a spàndisi sù.

          Movùs si vèvin i doj poès vièrs il moràr
          cuant che na vòus dal dentri da li fràscjs
          sigàt a veva: “Stu mangjà vi sarà tant cjàr.”

          Dopo a veva dìt: “Pì ghi pensava a li nòsis
          Maria, ca fòsin bùnis e’ntèris,
          che a la so bocja, ca rispùnt adès par vuàltris.

          E li antìchis romànis contèntis
          a èrin aga di bevi; e Danièl
          mangjàt nol veva maj alc che ròbis vèris.

          Ta l’etàt dal oru, cuant che dut a era bièl,
          gustòšis a èrin par la fàn li glàndis
          e pa la sèit ogni rìvul al era mièl.

          Mangjànt doma milùs e cavalètis,
          il Batìsta a si veva nudrìt in tal dešèrt:
          par chèl luj al era grant e plen di glòris,

          tant d’èsi cul mant d’Evangelìst cujèrt.

Cjànt Vincjatreèšin

          Mentri che’i vuj in ta li fràscjs vèrdis
          i ziravi, coma cal fà di sòlit
          chèl che cjasànt usièj al pièrt òris,

          coma’un bon pari’l me duca “Fiòl me,” mi veva dìt,
          “vèn avànt, che’l timp ca ni’e stàt 'segnàt
          ušalu a ni tòcja cun pì mèrit.”

          Il sguàrt, e’l me pas pur, i vevi a colp voltàt
          vièrs i mèstris, che cussì ben a discorèvin
          che sensa sfuàrs mi tegnevi a lòu tacàt.

          Ma èco che planzi e cjantà sintùt i vèvin
          ‘Labia mea, Domine’ in maniera
          tal che dilèt e dolòu fuart i sintèvin.

          “O dols pari me, i sìntiu roba vera?”
          tacàt  i vevi jò. E luj: “Ànimis ca stàn
          forsi provànt di zì fòu da stu post ca ju siera.”

          Alòr com’che’i pelegrìns penseròus a fàn,
          pasànt par strada zent ca no cognòsin,
          ch’a lòu si vòltin ma sempri avànt a vàn,

          cussì di par davòu svels a vègnin
          tàncjus spìrs che mirànt, ni sorpasàvin:
          silensiòus e devòs a ni miràvin.

          I vuj scurs e’nfosàs dùcjus a vèvin,
          cu la muša cussì magra e pàlida
          che doma pièl e vuès a someàvin:

          i no cròt che cun scusa cussì tirada
          tant sèc Erisitòn al fòs stàt fàt,
          cuant che’l dišùn al temeva, a la granda.

          “Èco,” jò mi’eri a pensà sofermàt,
          “la zent ca è zuda a pièrdi Gjerušalèm,
          cuant che Maria di bec al fì ghi veva dàt!”

          I bus daj vuj anej a parèvin, di gjèmis sensa sen:
          chèl che’n tal mušu daj òmis al lès “om,”
          chì al varà tant ben cognosùt la “em.”

          Cuj al crodarèsia che ’l odòu d’un pom
          tant podej al vès e brama’l generàs,
          e chèl d’un’aga pur, sensa savej com’?

          Zà’i pensavi al parsè ca èrin afamàs,
          pa la rašòn ch’encjamò no s’jodeva
          da la pièl scajoša e cuàrps secjàs,

          cuant che dal pì font dal cjàf al voltava
          i vuj vièrs me un spirt, fisànt me par dut
          e sigànt fuàrt: “Ma jòt cuj ch’i jòt. Ma và!”

          Di muša maj lu varès ricognosùt,
          ma maj, e pur da la so vòus i vevi ben capìt
          cuj cal era, ma no dal so aspièt brut.

          Chista falìscja a mi veva rimpijàt sùbit
          la cognosensa di stu cjàf dut cambiàt,
          e la muša di Farèis i vevi percepìt.

          “No badàighi, và, al aspièt dut secjàt,”
          al veva preàt, “che la pièl cussì m’imbrutìs;
          magri magri, purtròp, i soj doventàt.

          Ma dìšmi di te e di chej doj spìris
          ca mi par ca ti stàn fašìnt di scorta:
          sù, conta pur, che jò’i soj dut orèlis.”

          “La to muša, che dolùt mi veva zà muarta,
          i plans encj’adès cun altritànt dolòu,”
          rispundùt ghi vevi, “tal jòdila cussì stuarta.

          Ma, Diu bon, dìšmi sè ca vi sfuèa fòu:
          no fami diši intànt ch’i mi maravej,
          che mal al pòl diši chèl che altri al à’n tal còu.”

          Alora luj a mi: “Dal divìn volej
          jù a vèn virtùt’n ta l’aga e’n ta la planta
          ch’jodùt ti’as davòu, che par chèl pì no soj intej.

          Duta chista zent che planzìnt a cjanta
          par vej vùt gola fòu d’ogni mišura,
          chì’n fan e’n sèit si rifà di nòuf santa.

          Di mangjà e bevi ni fà voja pura
          ’l odòu che fòu’l vèn dal frut e dal sclapìs
          che’ntà stu len si spànt pa la verdura.

          E no doma na volta, in ta sta curnìs
          zirànt, si rinfrèscja la nustra pena:
          èco che’nvensi di godimìnt, pena’i dìs,

          che che voja a chej àrbuj ni mena
          che menàt al veva Crist a diši: ‘Eli,’
          cuant che liberàt ni veva cu la so vena.”

          E jò alòr a luj: “Forèis, da chel dì
          cuant ch’i ti’as cambiàt mont a miej vita,
          nencja sincuant’àis no sòn pasàs fin chì.

          Se di pecjà a chel punt da la to vita
          pì no ti podèvis, prin di che ora
          cuant ch’il bon dolòu a Diu ni riconeta,

          coma sotu belzà rivàt chì parzora?
          i ti crodevi’ncjamò la jù di sot
          indà che’l timp cul timp a si ristora.”

          Alòr luj a mi: “Cussì svelt a mi’a mòt
          a cjoj e bevi’l dols amàr daj martìrs
          la so Nela cun chel so planzi devòt.

          Cul so tant preà e cuj so suspìrs
          cjòlt a mi’a dal plan indà ca si speta
          e judàt mi à a sorpasà i àltris zìr’s.

          Diu tant pì al gusta e dileta
          la me veduluta—oh’l ben ch’i ghi’ai volùt!—
          cuant pì il so ben lu fà ic besoluta;

          chè la Barbagja di Sardegna a è’n dut
          pì plena di fèminis onèstis
          che la Barbagja d’indà ch’jò’i soj vegnùt.

          O bon fradi, cussì a sòn li ròbis!
          Il timp da vignì ’lu jòt belzà tant ben
          ca no saràn sti òris chì tant antìchis,

          cuant che dal pulpit tonà si sintarà ben
          cuntra chel scàndul da li florentìnis
          che li tètis fòu jodi a fàn dal so sen.

          Cuàlis bàrbaris maj, o saracènis,
          a èrini che par fàlis zì cujèrtis
          a ocorèvin les di spirt o les civìlis?

          Ma se sigùris a fòsin li svergognàdis
          di chèl che’l cjèl al stà zà par lòu preparànt,
          par sigà a varèsin zà li bòcis vièrtis;

          che se’l jodi’ndavànt no mi stà ’nganànt,
          prin a patì a zaràn che a meti sù pel
          chej ch’adès consolàs a sòn ninanainànt.

          O fradi, ti tentu platàt? Dìšmi chèl.
          Jòitu che no doma jò, ma pur chista zent
          ti stà mirànt, ulà ch’al soreli ti ghi fàs vel.”

          Alòr jò a luj: “S'i no ti jòdis a stent
          sè ch’i ti èris par me e jò par te,
          chel pensej’l darà puc gust’n ta stu momènt.

          Di sta vita cjòlt mi’a chèl che di me
          ti jòs pì’ndavànt, l’altra dì, cuant che rotonda
          la sòu di chèl si’a mostrada’n front di me,”

          e’l soreli i vevi mostràt. “Chèl pa la profonda
          nòt mi’a menàt di chej ca sòn pròpit muàrs
          cun chista cjàr vera che luj’l seconda.

          Da la jù mi’an tiràt sù i so cunfuàrs,
          vegnìnt’n sù e atòr da la montagna
          ch’a’ndresa vuàltris che’l mont al à fàt stuàrs.

          Chist’ànima dìt a à ca vòu èsimi compagna
          fin ch’i rivaraj là ca’è Beatrìs,
          indà che ic stesa mi sarà compagna.

          Virgìlio al è chistu che cussì mi dìs,”
          e’l me dèit a lu veva 'ndicàt, “e chel altri al è chel spirt
          che par chèl puc fà scjasàt a à ogni curnìs

          di stu mont, cal vòu che da chì al zedi, chel spirt.

Cjànt Vincjacuatrèšin

          Nè’l diši il zì, nè’l diši’l diši al feva
          ralentà; ma, discurìnt, i zèvin fuàrt,
          com’na naf che cun bon vint davòu a zeva;

          e ogni spìrit, someànt do vòltis muàrt,
          cuj so vuj ’nfosàs si maraveàva
          cuant che dal me vivi si veva necuàrt.

          E jò, cul me parlà ch’avànt al parava,
          i vevi dìt: “Tal zì sù chista forsi a tarda
          pì che s’a no fòs par chèl che cun me al và.

          Ma dìšmi, s’i ti lu sàs, ’ndà ca è Picarda;
          dìšmi se’n ta sta zent a’n d’è cualchiduna
          di mèrit che cussì fìsa mi vuarda.”

          “Me sòu, che tra ’l èsi biela e buna
          no saj cual che pì a fòs, a’è zà ca gòt
          là’n tal alt Olimpo la so corona.”

          Cussì al veva tacàt, e dopo: “Chì i no sìn sot
          divièt di nominà i spirs, che dut svanìt
          pal dišùn al è’l nustri lineamìnt, che pì no s’jòt.

          “Chist,” a luj puntànt il dèit, “al è Bonunìt,
          Bonunìt da Luca; e che muša là,
          che pièl e vuès a è pì di chè d’altri spìrit,

          taj so bras la Glišia Santa al veva vùt ulà:
          dal Tors al era, e al purgava par dišùn
          li bišàtis al vin che tant ghi vèvin fàt gola.”

          Tàncjus àltris mi veva nominàt, un a un;
          e d’èsi nomàs dùcjus contèns a parèvin,
          e malcontèns i no’n d'avevi jodùs, nencja un.

          Jodùt i vevi che a vuèit, par fan, i dincj’ ghi zèvin
          d’Ubaldìn da la Pila e Boniofasiu
          che tàncjus a luj, da bon pastòu a zèvin.

          Jodùt i vevi il siòr marchèis che pì spàsiu
          al veva vùt di bevi a Forlì, sens’èsi maj sut,
          e tal al era da no sìntisi sàsiu.

          Ma com’cal fà chèl cal jòt, stimànt in dut
          pì chist che àltris, cussì jò a chel di Luca,
          che tant curiòus di me mi veva parùt.

          Luj’l borbotava; a mi pàr ‘Gentuca’
          di vej sintùt, ulà cal patìva’l turmìnt
          da la gjustìsia, che tant ju frèa ucà.

          “O spirt,” i vevi dìt, “ch’i ti pàrs tiràt a simìnt
          di parlà cun me, fati pur intindi,
          ch’i zini cul to diši ducju doj godìnt.”

          “Na zovinuta jodi ti podaràs chistu dì,”
          al veva scuminsiàt, “ca ti farà godi
          la me sitàt, encj’ se pì d’un ’la cridi.

          Via ti zaràs cun chistu antijodi:
          se'l me murmurà ti vès metùt in eròu,
          ròbis vèris il just ti farà jodi.

          Ma dìšmi se jò’i jòt pròpit chèl che fòu
          al à tràt li rìmis nòvis ca vàn  cussì tacànt:
          ‘Fèminis ch’i sèis partàdis al amòu’.”

          E jò a luj: “Jò’i soj fàt cussì, che cuant
          ch’Amòu m’ispìra, i noti; e s'i sìnt
          che dentri mi parla, fòu i vaj contànt.”

          “O fradi,” al veva dìt, “adès i jòt ’l impedimìnt
          che’l Nodàr e Guiton e me al veva tegnùt
          lontàn dal nòuf stil e bièl che jò’i sìnt!

          Ben i jòt li vustri pènis, coma che’n dut,
          davòu da l’ispiratòu, a stàn strètis;
          che cu li nùstris no’era maj susedùt;

          e se un al vòu zì pì a li lùngis,
          altri no ghi jòt dal un o dal altri stil”;
          e, sodisfàt, nol veva dìt altri peràulis.

          Com’i usièj che d’unvièr a stàn lunc il Nil,
          in ta l’aria ogni tant a somèjn na schiera,
          ma dopo un davòu l’altri svels a svuàlin a fil;

          cussì duta la zent che lì a era,
          voltànt il cjàf, slungjàt a veva’l pas,
          tant par magrèsa e volej lišera.

          E com’un che di trotà no gh’impuartàs,
          zì’l lasarès i compàis, restànt in davòu
          a spetà che’l grant tirà flàt a si sfogàs,

          cussì i'u veva lasàs ca pasàsin ducju lòu
          Forèis, e davòu di me al era vegnùt,
          dišìnt: “Di nòuf cuant si jodarìnu, o signòu?”

          “No saj cuant ch’i vivaraj,” ghi vevi rispundùt;
          ma sens’altri no tornaraj cussì tant prest
          che a la riva’i no saraj zà cun volej vegnùt;

          e chel post indà ch’i vivevi, dal rest,
          di dì in dì sempri pì a si spolpa
          e a fà na bruta fin al pàr dispòst.”

          “Adès và,” al veva dìt, “che chèl che pì al è'n colpa,
          jò’i jòt pa la coda d’una bèstia tràt
          vièrs la val ’ndà che maj nisùn si scolpa.

          Sta bèstia a pas sempri pì ’celeràt
          a và, e ghi dà na tal sacagnada
          da lasà chistu puòr diàu dal dut masacràt.

          Sti ròdis no’an tant pì di na voltada,”
          e alsàt al veva i vuj al cjèl, “prin d’èsiti clar’
          sè che da me no pòl pì èsi mostrada.

          Ma tu resta pur chì; che’l timp al è cjàr
          in ta chistu post, che jò i’n pièrt masa
          cjaminànt cun te, cussì, pari a par.”

          Com’che galopànt a vòltis al vèn tal vièrt
          un cavalièr, la prima linea saltànt,
          e ’ndavànt al và par fasi ’l onòu dal prin urt,

          cussì da nu’l era zùt, cun pas altritànt grant;
          e jò i vevi paràt via a zì cun chej doj
          ca èrin zùs il mont cussì tant ’luminànt.

          E cuant che’ndavòu ni veva lasàt besoj,
          tant che a stent a jòdilu’i rivàvin,
          com’ch’a stent i seguìvi dal so diši’l troj,

          vèrdis e plènis li ramàsis a parèvin
          di n’altri milusàr, e no tant lontàn,
          pars’che i me vuj pròpit adès lu jodèvin.

          Sot vi’era zent ch’alsava ’l una e l’altra man,
          e ca sigava no saj sè vièrs li fràscjs,
          coma frutùs cuant che alc a bràmin invàn,

          e ca prejn, e il preàt nuja ’nol dìs,
          ma par fàighi vignì la voja pì granda
          al tèn alt sè ca bràmin e a vuàrdin fìs.

          Dopo, scjasànt li spàlis, via a era zuda;
          e nu visìn dal grant àrbul i èrin vegnùs,
          che al tant lagrimà e preà’l scoltà nol dà.

          “No stèit miga zìghi masa visinùs:
          pì’n sù ’l è un len zà stàt muardùt da Eva,
          e leàns tra chist’e chèl an d’è pì d’un pus.”

          Tra li fràscjs cualchidùn cussì’l diševa;
          par chèl Virgìlio e Stasio e jò, stres,
          pa la banda ghi èrin zùs che’n sù a zeva.

          “Recuardàivi,” al diševa, “daj maladès
          ta li nùlis formàs, che ben incjocàs
          cuntra Teseo’an lotàt, cuj dopli pès;

          e daj ebrèos al bevi tant partàs
          che Gideòn no ju’a volùs coma compàis
          cuant che vièrs Madiàn’l è zùt jù fin a bas.”

          Dongja di un daj òrlis cuj me compàis
          mi eri tegnùt, sintìnt còlpis di gola
          seguìdis da puòrs disgrasiàs di guadàis.

          Vìnsi dopo slungjàs’n ta sta strada e besola,
          mil pas e pì ni vèvin menàt pì'ndavànt,
          ognùn contemplànt, sensa fà peràula.

          “Vuàltris tre, a se’i pensàišu cussì tant?”
          a colp dìt a veva na vòus, ch’jò mi eri scjasàt
          com’ vigelàn cuant che 'mpaurìnt si stà e tant.

          Par jodi cuj cal era stàt, il cjàf i vevi alsàt;
          e maj pì veri si’a jodùt’n ta na fornàs,
          nè metàl, che pì lušìnt e ros’l fòs stàt,

          com’un ch’jodùt i vevi cal diševa: “S’a vi plàs
          zì pì’n sù, uchì a si fà la svòlta;
          par chì al và chèl cal vòu zì vièrs la pas.”

          ’L aspièt so la vista mi veva cjolta;
          ch’jò ’ndavòu mi eri voltàt ai me mèstris
          com’un cal và secònt di chèl cal scolta.

          E coma, anuncjànt li primi lùcis,
          l’ariuta di maj a si mòuf, dolsuta,
          dut’ plena di profùn di flòus e d’èrbis;

          cussì parùt mi veva ca mi tocjàs n’ariuta
          ta la front, e sintùt i vevi fin la pluma
          ca’mplenìva d’odòu d’ambrošia l’ariuta.

          E na vòus dìt a veva: “Beàt chèl che flama
          di gràsia tant a ’lùmina, che ’l amòu dal gust
          masa bramòus il pet no ghi cunsuma,

          ma al sìnt voja doma cuant che’l gust al è just.

Cjànt Vincjasincuèšin

          A era l’ora lisa par zì sù pal scjalòn;
          che’l soreli ghi veva’l sìrcul meridiàn
          lasàt al Toru e la nòt al Scorpiòn:

          Alora, com’ca fàn chej ch’a pindulà no stàn,
          ma a vàn via drès, sedi sè ca sedi,
          se bišugna di un pìsul sburt a’an,

          entràs cussì i èrin ta’un post stret amondi
          un davòu dal altri, zìnt sù pa la scjala
          ca ni separava, streta da jodi.

          E com’il cicognùt cal alsa l’àla
          par voja di svualà, ma a nol tenta
          di bandonà’l nìt, e jù a la cala,

          cussì i’eri jò, cun voja basa e alta
          di fà domàndis, rivànt parfìn al àt
          cal fà chèl che par diši a si susta.

          Encja se’l zì al era svelt, a nol veva lasàt
          di diši’l bon pari me, ma dìt al veva: “Duncja,
          scata ’l arco dal diši, ch’i ti’as ben tiràt.”

          Alòr par sigùr i vevi vierzùt la bocja
          e tacàt cussì: “Com’si pòsia dimagrì
          là ’ndulà che nudrisi a no tocja?”

          “S'i ti vès in mins coma che Maleagri
          si’a cunsumàt al brušasi d’un stecùt,
          a no ti sarès,” al veva dìt, “stu pensej cussì magri;

          e s'i ti pènsis che, a ogni vustri motu pisulùt
          a svuìsa pur tal spièli la vustr’imàgin,
          sè che dur al pàr al doventa fasilùt.

          Ma par ch’i to pensèis a si cujètin,
          èco chì Stàsiu; e jò i lu clami e prej
          che luj’l vuarìsi li plàis ca ti dòlin.

          “Se jò l’eterna vista ghi liberej,”
          al veva rispundùt Stàsiu, “che davànt di te
          ti mi discòlpis di fà il to volej.”

          Al veva dopo tacàt: “Se ch’adès ti sìns da me,
          fiòl, che ben la to mins a vuarda e risèif,

          clar ti farà sè ch’adès misteri ti’è.

          Il sanc pì perfèt nisun maj lu bèif
          da li vènis plènis di sèit, ma’l resta,
          coma bon mangjà cjòlt da tàula, par nuja grèif,

          cal cjoj dal còu e’n ta ogni banda al parta
          dal cuàrp il ben ca la forma, coma chèl
          che par fà chè al scor’n ta ogni venuta.

          Digerìt di nòuf, jù’l và ’ndà che pì bièl
          al è ’l taši che’l diši, e di lì sclapisànt
          tal sanc d’altri ’l và’n ta’un naturàl vasèl.

          Ulì ’nsièmit si vàn ducju doj coletànt,
          un dispòst a patì e’l altri a fà
          par via dal còu stes da’ndà cal vèn ’ndavànt;

          e, lì rivàt, al taca a operà,
          prin indurìnt, e vita dopo dant al và
          a sè che dal so stes èsi ’l và a formà.

          Fata ànima, la virtùt atìva
          coma chè di na planta, ma’n alc diferènt’,
          che chista a è’n motu e chè zà a è a riva,

          tant dopo’a fà che zà a si mòuf e’a sìnt
          com’il func marìn; e da lì a và
          il so grant podej in òrgans convertìnt.

          Adès si slargja, fiòl, e adès a slungjasi a và
          la virtùt ca vèn dal còu dal generànt,
          e forma a duti li pars dal cuàrp ghi dà.

          Ma com’che d’animàl in èsi parlànt
          al cambi encjamò no t’jòs: chist’è na cuestiòn
          che’n chè pì sàvius di te sbaliàt a àn tant,

          fin a zì a pensà ca no’era union
          fra l’ànima e’l pusìbul intelèt,
          chè’ndà cal steva no s’jodeva benòn.

          A la veretàt ca vèn, vièrs il to pèt:
          ti’as di savej, duncja, ch’apena che'n tal fet
          l’articulà dal sarvièl al è perfèt,

          vièrs luj si volta’l prin motòu cun afièt
          par sta granda art da la natura e ghi sofla
          dentri un nòuf spìrit, di virtùt complèt,

          che sè che d’atìf al cjàta chì, a ghi cola
          ’n tal so èsi, formànt n’ànima sola
          ca vìf e a sìnt e riflèt da besola.

          E se strana a ti par la me peràula,
          vuarda com’che’l cjalt dal soreli si fà vin
          cuant ca s’unìs al most che da la vit al cola.

          Cuant che Lachèsis ušàt a à dut’l so lin,
          da la cjàr si libera e di so virtùt
          cun ic a parta ’l umàn e il divìn:

          ogn’altri potensiàl al resta dut mut;
          memoria, ’nteligensa e volontàt
          tant pì atìvis a dovèntin in dut.

          Besola a cola, sensa vèisi fermàt,
          da maravèa, vièrs una da li rìvis:
          la so via chì par prin ghi vèn mostràt.

          Apena rivada lì’n ta che bàndis,
          la fuarsa’nformativa a si sparnìs atòr
          com’ca feva cu li pars dal cuàrp vìvis:

          e coma l’aria cuant ca ghi vèn ploja ’ntòr,
          e’un raj dal soreli’n sè a si riflèt,
          di tancju colòus a s’implenìs alòr;

          cussì l’ariuta visìn chì a si mèt
          in che forma che ic a generèa
          cun so virtùt l’alma che chì a veva ’l jèt;

          e com’la flamuta, ca ghi somèa,
          che par dut ghi và davòu dal so fogùt,
          cussì’l spirt il so nòuf cuàrp al seguitèa.

          Par via che coma’l so spirt stu cuàrp al par’n dut,
          ombra al è clamàt; e stu spirt al mòuf pur
          ogni sensasiòn, e’l jodi prin di dut.

          I parlàn e’i ridìn par chist, di sigùr;
          e par chist i vìn làgrimis e suspìrs
          che vegnìnt sù ti pòl vej sintùt tu pur.

          Mentri che’i dešidèris ni lèjn taj so delìrs,
          e’i altri efiès pur, l’ombra a si và formànt;
          la rašòn a è chista che tu ti amìris.”

          A la prin voltada i stèvin rivànt
          a chistu punt, tegnìnsi a man destra,
          ben atèns ai rìscjus ch’i zèvin schivànt.

          Chistu rivòn il fòuc in fòu al balestra
          e la curnìs a sofla tant flat in sù
          che fuàrt al rimanda’l fòuc a sinistra;

          par nu a era miej par pì di fòu zì’n sù,
          un davòu dal altri, e jò’i temevi’l fòuc
          uchì, e lì pòura i vevi di cola jù.

          Al diševa’l me duca: “Par chistu lòuc
          ai vuj a’è miej tègnighi ben stret il fren,
          che par fà’un sbàliu a bastarès tant puc.”

          ‘Summae Deus clementiae’ pròpit tal sen
          dal grant àrdi sintùt i vevi ca stèvin cjantànt,
          e di voltami di voja i eri plen;

          spirs si movèvin ta chistu post flameànt;
          che jò’i vuardavi lòu tant com’i me pàs,
          spartìnt’l jodi a chiscju e a chej, zìnt ’ndavànt.

          Sùbit prin che chel cjantà al terminàs,
          alt a sigàvin: ‘Virum non cognosc’;
          e a cjantà di nòuf a tacàvin, bàs.

          Finìt chistu, di nòuf a sigàvin: “Tal bosc
          a era Diana, e Elìs a’a cjasàt
          che di Vènere a veva sintùt il tos’c.”

          E di nòuf cjantà; e dopo vèjlu fermàt,
          via cun fèminis e òmis ch’èrin stàs cascj’
          com’ca vèvin virtùt e matrimoni detàt.

          Stu fà’i cròt ca ghi basti’n ta scju poscj’
          par dut il timp che il fòuc a ju bruša:
          e cussì chista cura e chiscju pascj’

          a vuarì la so plàja ghi saràn cauša.

Cjànt Vincjasejèšin

          I èrin tal orli alòr, un dopo ’l altri,
          ch’avànt i zèvin, e spes il bon mestri
          mi diševa: “Jòt: uchì no si pòl cori.”

          Mi bateva’l soreli’n tal flanc destri,
          che belzà i so ràis dut il ocidènt
          a sblancjàvin sù, dut l’aspièt celestri;

          e jò’i fevi, cu l’ombrena me, pì ruvìnt
          someà la flama; e’a stu pìsul sen
          jodùt i vevi tanti òmbris mètighi mint.

          Par sta rašòn a si vèvin metùt, jò’i cròt ben,
          a cjacarà di me, scuminsiànt cussì
          a diši: “Stu chì di èsi spirt nol à sen.”

          Un pus a vèvin dopo provàt a slungjasi
          vièrs di me, sempri cu na vura di riguàrt
          di stà lì ’ndà ca podèvin scuetasi.

          “O tu ch’i ti vàs, no par èsi pì tart,
          ma forsi par rispièt, davòu daj àltris,
          rispùndimi, che’n sèit e in fòuc i àrt.

          E’i no vuej che dom’a mi ’ti rispùndis;
          che dùcjus chìscjus a’an encjamò pì sèit
          di chej da l’India o da li Etiòpis.

          Dìšimi com’ch’i ti fàs di te parèit
          al soreli, coma s’encjamò cjapàt
          no ti fòs da la muàrt in ta la so rèit.”

          Cussì un di lòu; e jò zà manifestàt
          mi sarès, se jò’i no fòs stàt atènt
          a sè ca susedeva, altra nuvitàt;

          parsè che’n tal bièl miès dal cjamìn ruvìnt
          jodùt i vevi altra zent vignì vièrs chista;
          e a bocja vièrta jò’i miravi sta zent.

          D’ogni banda si visinava svelta
          ogn’ombra; si busàvin, un’a una,
          svèltis, godìnt di sta pìsula fiesta:

          cussì li furmìs a fàn, ogni una,
          cuant che muš’a muša’n fila si cjàtin
          par scuprì—cuj sàja maj?—il fil da la furtuna.

          Cuant che stis chì da l’altra a si làsin,
          prin’encjamò di vej fàt un pas, alora
          dùtis a sigasà a colp si mètin:

          la zent nova: “Sodoma e Gomora”;
          e che altra: “Pasife’n vacja a entra
          cussì che lì’l scjaldinòus di toru’l sbora.”

          Dopo, coma grù ch’ai Mons Rifs a vàn cuntra
          cuant che àltris vièrs i savolòns a svuàlin,
          i prins il cjalt, i àltris il gèl schivànt cun cura,

          scju spirs in part a vàn, in part a vègnin;
          e, coma prima, lagrimànt a cjantà si mètin
          e di sigà’i so ešèmplis puc a spètin;

          e di nòuf coma prima a me, si visìnin
          chej stes ca mi vèvin pì’n davòu preàt,
          e dùcjus prons di scoltà a someàvin.

          E jò’l so volej ’vìnt do vòltis notàt,
          i vevi tacàt: “O ànimis ben sigùris
          di dàighi, prin o dopo, pas al vustri stàt,

          no sòn restàdis crùdis nè madùris
          di là li pars dal me cuàrp, ma chì ca sòn
          cul so sanc e cun dùtis li zuntùris.

          Par no restà svuàrp sù’i vaj par stu rivòn:
          na siora a è lasù ca mi da gràsia
          di pasà, mortàl, ogni vustri ziròn.

          Ma se la vustra granda voja sàsia
          a stà par fasi, cussì che’l cjèl vi òspiti,
          che d’amòu plen al è e tant grant si spàsia,

          dišèimi, che sui me scrìs i vi noti,
          cuj ch’i sèis e cuj ca’è che marmàja
          che davòu dal vustri pardavòu i noti?”

          Pì marveàt a nol resta par nuja
          il cjargnèl, mentri cal vuarda sidinùt,
          cuant che, rùstic, fòu al vèn da la Cjàrnia,

          che st’òmbris si vèvin mostràt, vinlu jodùt;
          m’apèn’che la maravèa si veva calmàt,
          che puc a dura’n taj còus grancj’, dopodùt,

          “Beàt tu che di scju nustri poscj’” tacàt
          al veva chèl che prin mi si’era fàt visìn,
          “par miej murì ti vùs vej un prin contàt!

          Li ànimis che cun nu no vègnin,
          ufindùt si vèvin di sè che Sešar, trionfànt,
          regina al sinteva ca lu clamàvin:

          Par chèl da nu a vàn ‘Sodoma” sigànt,
          e besoj si crìdin, com’che sintùt ti’as,
          e cul vergognasi ’l àrdi a vàn judànt.

          Nu’i vìn pecjàt da ermafrodìtas;
          ma par no vej l’umana lès oservàt,
          e davòu daj apetìs bestiaj butàs,

          par vergogna nustra in nu’a vèn notàt,
          cuant ch’i si lasàn, il nòn da la tròja
          che’mbestialìt si veva cuant ca si veva’nvacjàt.

          Di sè ch’in nu a è brut ti sàs na scàja:
          s’adès par nòn cuj ch’i sìn ti vùs savej,
          di contà a no è timp, e jò’i saj puc e nuja.

          Di savej di me èco’l to desidej:
          Guido Guinišèl i soj; e zà purgàt
          par vej ben di pentìmi vùt il volej. ”

          Coma cuant cal steva Licurgo doloràt,
          a corèvin i so fioj vièrs la mari,
          cussì i vevi fàt jò, ma’i no’eri tant slancjàt,

          cuant che sintùt i vevi nominà’l pari
          me e daj àltris che tant miej di me scrìt
          a vèvin rìmis d’amòu che dòlsis a fèvin scori;

          e, mut, sintìnt nuja e nuja vìnt dìt,
          tegnìnt luj di vuli un bièl toc i eri zùt,
          stànt atènt di no vignì dal fòuc lambìt.

          Dopo che di vuardalu i’eri pasùt,
          mi eri ufrìt di stà ai so servìsis
          cun’un fà ch’ognùn al varès ben crodùt.

          E luj a mi: “Il sen che tu ti làsis
          in me, da chèl ch’i sìnt, clar al è cussì tant
          che nencja Letè pì a no cjòl nè scurìs.

          Ma s’a è pur vèr sè ch’i ti’as dìt pì avànt,
          dìšmi par cuala rašòn ch’i ti mòstris,
          tal diši e vuardà, afièt par me, e tant.”

          E jò a luj: “Li vùstris rìmis dòlsis,
          che, par cuant cal durarà ’l ušu di vuej,
          a daràn sempri tant gust a lèšilis.”

          “O fradi, “al veva dìt, “mostrati i vuej,”
          e al spìrit davànt il dèit al veva puntàt,
          “chèl che daj fàbris dal parlà di vuej al era’l miej.

          In rìmis d’amòu e romànsos superàt
          al veva i àltris, e lasa dìšghi ai stùpis
          che chèl di Lemošìn al era pì ’vansàt.

          No’al vèr ma’al sinti diši a sòn dut orèlis,
          e cussì a fèrmin la so opiniòn
          prin d’jodi d’art o rašòn li règulis.

          Cussì tàncjus na volta fàt a vèvin di Guitòn,
          da vòus a vòus pasànt dom’a luj’l mèrit,
          fin che àltris cun art’an scrìt, e pì benòn.

          Se’l privilègju ti’è adès stàt conferìt
          e permetùt di zì lasù tal clàustri
          ’ndà che abàt di dùcjus Crist al è par dirìt,

          par me dìs pur ulà un paternostri
          o tant almancu ca basti ta stu mont,
          ’ndà che’l zì’a pecjà a nol è pì nustri.”

          Dopo, forsi par fàighi post a’un secònt
          che visìn ghi’era, sparìt al era'n tal fòuc,
          com’che’n ta l’aga al fà un pes, zìnt a font.

          A chèl alora visinàt mi eri un puc,
          dišìnghi ch’al so nòn, com’a chèl d’un re,
          preparànt i stevi un gran bièl lòuc.

          E alòr a diši si veva metùt, su che tre:
          “Tan m’abellis vostre corte deman,
          qu’ieu no me puesc ni voill a vos cobrire.

          Ieu sui Arnaut, que plor e vau cantan;
          consiros vei la passada folor,
          e vej jausen lo joi qu’esper, denan.

          Ara vos prec, per aquella valor
          que vos guida al som de l’escalina,
          sovenha vos a temps de ma dolor!”

          Infìn platàt si veva'n ta la flama visina.

Cjànt Vincjasietèšin

          Cussì coma cuant che i prins ràis al vibra
          ulà ’ndà che’l so fatòu il sanc al veva spandùt,
          colànt jù’l Èbro sot da l’altra Libra,

          e’l Gange, par di là, dal misdì cjalt tegnùt,
          cussì al steva’l soreli; e’l dì duncja’l zeva,
          cuant che, contènt, ’l ànzul di Diu ni veva parùt.

          Fòu da la flama al era ’n ta la riva
          e ‘Beati mundo corde!’ al cjantava
          cun vòus ca era, pì da la nustra, viva.

          E dopo “Ànimis sàntis, pì no si và
          se prin dentri di stu fòuc i no sèis zùs
          e scoltàt i vèis’l cjànt che d’aldilà ’l riva,”

          cussì mi veva dìt cuant che visìns si’èrin metùs;
          alòr jò’i eri doventàt, cuant ch’i lu vevi sintùt,
          com’chej che’n fosa a vègnin deponùs.

          Cun mans unìdis indavànt i eri zùt,
          il fòuc vuardànt e imaginànt tant fuàrt
          cuàrps umàns che àrdi i vevi zà jodùt.

          Vièrs me li me scòrtis voltàt a vèvin ’l sguàrt;
          “Fiòl me,”Virgìlio a stu punt mi veva dìt,
          “uchì cjatà si pòl turmìnt, no muàrt!”

          “Recuàrda ben, recuàrda ben,” al veva pur dìt,
          “se fin sul Geriòn san e salf ti’ai guidàt,
          pì dongja di Diu àtu adès di stà vilìt?

          Cròdimi che se’n tal còu ti vegnès lasàt
          di sta flama par mil àis e encja pì,
          nencja un cjavièl nol vegnarès brušàt.

          E s’i ti cròdis che jò’n ingàn ti meti,
          tèn ta la to man ’l orli dal to vistìt
          e visìn di ic và pur a mètiti.

          A è ora di smètila di èsi ’mpaurìt:
          zìriti par  chì; vèn dentri e stà sigur!”
          Ma jò, pauròus, i stevi ulì, stechìt.

          Cuant ch’jodùt al veva ch’i stevi fer e dur,
          un puc turbàt mi veva dìt: “Fiòl me, adès jòt:
          tra te e Beatrìs al è chistu mur.”

          Com’ch’al nòn di Tisbe Piram al veva dibòt,
          murìnt, i vuj vierzùt, e di nòuf jodùt,
          alòr che rosàstri’l moràr si veva fàt, com’ca s’jòt;

          cussì, doventàt lì a colp pì molùt,
          al bon duca mi eri voltàt, chel nòn sintìnt
          che’n mins di sbušigami nol veva maj smetùt.

          Scjasàt il cjàf al veva alora, e dìt: “Ma sìnt!
          i restànu pròpit chì?”; e’a colp ridùt
          al veva com’un frutùt ch’un frut’l stà godìnt.

          E’n tal fòuc davànt di me si veva ’lòr metùt,
          preànt Stasio di tègnisi sùbit davòu,
          che prin ni veva par un toc dividùt.

          Apen’entràt mi sarès butàt di còu
          in ta’un veri bulìnt par rinfrescjami,
          cussì intèns al era di stu fòuc il brušòu.

          Alora’l me bon pari, par cunfuàrt dami,
          di ic, di Beatrìs, al discoreva,
          dišìnt: “I so vuj zà’i jòt, a mi pàr a mi.”

          Guidàs i’èrin da na vòus ca cjantava
          di là; e di sìntila fašìnt il miej,
          fòu i èrin rivàs indà ca si montava.

          ‘Venite, benedicti Patris mei,’
          sintùt si veva dentri di na lus che lì a era
          cussì fuarta che vinsùt a veva’l me volej.

          “Jù’l và’l soreli,” al veva dìt, “e a vèn la sera:
          paràit via, ma studiàit il vustri pas,
          fin che’l tramònt a vi scurìs la cjera.”

          Sù dres i zèvin par un pas’n ta la rocja
          par là che l’ombrena me i ràis mi cjoleva
          in front dal soreli cal era zà ’bas.

          Ognùn di nu pus scjalìns montàt’l veva
          cuant che’l distudasi da la me ombra
          dìt ni veva che’l soreli pojàt’l steva.

          E prin ch’in ogni banda da la cjera
          ’l orizònt si vès fàt dut di’un aspièt,
          e la nòt nera ’fòs par dut là ca era,

          ognùn di nu d’un scjalìn’l veva fàt lièt;
          pars’chè la natura dal post infiacàt
          ni veva la fuarsa di zì’n sù e’l dilèt.

          Com’che rumiànt a stèvin cun trancuilitàt
          li cjavris, ca èrin di murbìn cussì plènis
          la sù’n pica prin di vèisi pasudàt,

          pal grant cjalt, in ta l’ombrena sidìnis,
          sot vuli dal pastòu sul bastòn pojàt
          che tant ghi zova pur par custodìlis.

          E com’l mandriàn che fòu’l stà spes sveàt
          cu li so piòris la nòt trancuìl pasànt,
          sigùr ca no si varès il lupo visinàt;

          cussì i stèvin nuàltris tre ripošànt,
          jò coma cjavra e lòu coma pastòu,
          tra sti parèis che vièrs ’l alt si alsàvin tant.

          Da lì, asaj puc s’jodeva dal di fòu;
          ma’l bastava chel puc par che li stèlis
          i jodèsin pì gràndis e clàris là di fòu.

          Cussì, rumiànt e mirànt che ròbis bièlis,
          cucàt mi veva'l s sùn, il sùn che spes, com’ch’intìnt,
          prin ca càpitin, zà’l cognos li nòvis.

          In ta l’ora, i cròt, cuant che dal Oriènt
          il prin raj’l vèn ta stu mont da Citerea,
          che dal fòuc d’amòu a par sempri ardìnt,

          zòvina e biela tal sun mi pare’a
          na fèmina d’jodi ta’un prat bièl e grant
          che flòus sù’a cjoleva e cjantànt a diše’a:

          “Di savej i vèis, se’l me nòn i zèis domandànt,
          ch’jò’i soj Lia, e atòr i staj movìnt
          li manùtis che’l cjàf mi stàn coronànt.

          Par pari bon mi staj metìnt st’ornamìnt;
          me sòu Rachel, però, maj no bandòna
          il so spièli, ma lì dut’l dì si atìnt.

          Di mirà i so biej vuj ic a è sempri buna,
          com’ch’i soj jò d’ornami cu li mans;
          contèntis i sìn, cul jodi e’l fà, ognuna.”

          Chej splendòus ch’al prin dì si fàn cussì ’bondàns,
          che’i pelegrìns tant contèns da jodi a sòn,
          cuant che, tornànt, a si cjàtin puc lontàns,

          il scur scjampà a fàn da ogni cjantòn,
          e’l me sùn pur, e par chèl mi eri levàt,
          e prin di me chej che grancj’mèstris mes a sòn.

          “Chel milùs dols che par tanti bràghis sercjàt
          sempri al vèn par cura daj mortaj,
          vuej’l tegnarà i to dešidèris sodisfàt.”

          Nisùn a no’a maj risevùt miej regaj
          di chèl che da Virgìlio i vevi sintùt,
          che tant plašej mi vèva fàt, pì che maj.

          Na granda voja mi vev’alòr vegnùt
          di cjatàmi la sù che cun ogni pas
          di cjapà svuàl mi pareva, com' un usielùt.

          Dopo vèisi sù pa la scjala butàs
          e rivàs ch’i èrin tal ultin scjalìn,
          Virgìlio, cuj so vuj ta’i me vuj fisàs,

          al veva dìt: “Fiòl me, li flàmis che sempri a brùšin
          e l’àltris jodùt ti’as, e adès’n ta che part
          ti sòs ’ndà che li me facoltàs si fèrmin.

          Fin chì ti’ai menàt cun inzèn e cun art;
          adès seguìs il to plašej: luj ti condùs.
          Fòu ti sòs dal zì rìpid, stret e stuàrt.

          Jòt il soreli che’n front a ti fà lus;
          jòt st’erba frèscja, i flòus e i àrbuj
          che la cjera di besola a prodùs.

          Fin che, contènt, a no rìvin i biej vuj
          che, lagrimànt, a te vignì mi’an fàt,
          uchì tenti sintàt o và pur fra di chej.

          Nè vòus me nè motu pì ti sarà dàt:
          adès san, dret e lìbar al è’l to volej:
          e just no sarès cjòighi sta libertàt:

          par chèl tè su tè i coroni e’i mitrièj.

Cjànt Vincjotèšin

          Dešideròus di esplorà dentri e fòu
          la foresta divina, densa e viva,
          che dal nòuf dì ghi magnificava'l splendòu,

          sensa pì spetà i vevi lasàt la riva,
          scjavasànt pras, e plan plan cjaminànt
          su cjera che di profùn dut a’mpleniva.

          N’ariuta tant dolsa che maj mutànt
          a si zeva i sintevi’n ta la front
          che, delicada, a mi zeva rinfrescjànt;

          li fràscjs a trimulàvin par dut stu mont
          e a si pleàvin pal vint’n ta che banda
          ’ndà che la prim’ombrena’l tira’l bon mont;

          ma la so plèa no era tant granda
          che’i usielùs ca èrin’n ta li pùntis
          dal cjantà a si tiràsin in banda;

          ma li primi òris dùtis contèntis,
          a risevèvin dentri li fuèis, cjantànt,
          e compagnànt cussì, e ben, li so rìmis,

          com’che da li ramàsis si pòl zì scoltànt
          in ta la pineta da la spiàgja di Clas
          il siròc ch’Eulo stes  al trasforma’n cjànt.

          Zà mi vèvin plan plan  menàt i me pas
          cussì tant dentri dal bosc antìc che fadìa
          i fevi a jodi pa’ndà ch’i èrin entràs;

          ma èco ch’a colp fermàt mi veva na ròja,
          che a man sanca, cu li so ondulùtis,
          l’erbuta’n ta la riva’a pleàva via.

          Duti l’àghis ca sòn di cà pì nètis
          a somèa ch’impuritàs a vèdin,
          no com’stu rìvul da l’àghis pùris,

          che a scòri clàris via a paràvin
          pur chì che sempri er’ombrena, che maj
          raj di soreli e luna pasà a lasàvin.

          Cuj piè fers e cuj vuj i zevi ormaj
          aldilà da la rojuta par gustà
          la bielesa variada di stu fresc maj;

          e là jodùt i vevi, com’che capità
          a pòl, che a colp a ni fedi stravià
          alc di stran che d’altri ni tèn da pensà,

          na fèmina besoluta che via
          a zeva cjantànt e sielzìnt flòu dopo flòu
          ca coloràvin par dut la so via.

          “Ah, biela zòvina, che ai ràis dal amòu
          ti ti scjàldis, secònt duti li aparènsis,
          che sempri ni còntin dal bati dal còu,

          pòstu tirati pì visìn di sti àghis,”
          a ic ghi vevi dìt, “uchì, in ta sta riva,
          cussì ch’i posi scoltà sè ch’i ti cjàntis?

          In mins ti mi partis d’indà ca zeva
          Proserpina che volta che pierdùt
          la mari ic, e chè la primaver’a veva.”

          Com’che piruetànt a fà’un zirùt
          su se stesa na fèmina ca bala,
          e’un piè prin dal altri apen’a tèn metùt,

          cussì voltàt si veva, e’i florùs ca veva là
          a mi ufriva, chej ros e chej zaj pur,
          coma frututa che par pudòu i vuj a cala;

          il me preà contènt a veva fàt par sigùr
          cussì visìn vegnìnt che la so biela vòus
          ben i sintevi, com pur il so sens pùr.

          Apena rivada’n tal orli erbòus
          che bagnàt al era da l’àghis dal bièl flun,
          su me alsàt a veva i vuj, regàl presiòus:

          maj tal splendòu nol è stàt jodùt da nisùn
          vignì fòu daj vuj di Vènere, ch’Amòu
          culpida’l veva, fòu d’ogni so costùn.

          I la jodevi par di là ridi di còu
          cuj pì biej flòus coloràs’n ta li mans,
          chè uchì sensa siminsa’l crès ogni flòu.

          Doma tre pas a ni tegneva’l flun lontàns;
          ma l’Elespònt, ’ndà che Serse’l era pasàt,
          che pur vuej’l frena li vanitàs daj umàns,

          da Leandro a nol era stàt tant odiàt
          pal so sfrenàt nodà fra Sert e Abìt
          che chist da me par no vèisi alòr spalancàt.

          “Nòufs i sèis, e forsi pars’che jò’i rìt,”
          a veva tacàt, “in ta chistu post elèt
          pa la natura umana coma nit;

          maravèa’i vèis ma no sensa suspièt;
          ma’l salm Delectasti lustri al pòl fà
          par ben sclarìvi’l nul dal vustri intelèt.

          E tu, davànt, che me i ti’as sintùt preà,
          dìs sè altri ch’i ti vùs savej; che risposta
          i dedi, s'a ocòr, al to domandà.”

          “L’aga,” i vevi dìt, “e’l sun da la foresta
          a mi fàn dubità ca sedi vera
          sè che puc timp fà a mi era stàt dita.”

          “La rašòn ti contaraj alora,”
          a veva dìt, “di sè che maraveànt ti ti stàs
          e di sclarìti dut, po, i mi daraj cura.

          Il pì grant ben, che doma chèl a chèl ghi plàs,
          il omp al à fàt bon pal ben, e chistu lòuc
           ghi’a dàt par cal podi stà sempri in pas.

          Par colpa so chì al è stàt amondi puc;
          par colpa so in planzi e in afàn
          al à cambiàt’l ridi onèst e’l bièl zòuc.

          Pars’che’l turbamìnt che sot di sè a fàn
          i muvimìns da l’àghis e da la cjera,
          che s’a pòdin davòu dal calòu a vàn,

          al omp a no ghi fès nisuna guera,
          chistu mont vièrs il cjèl si’a fàt tant avànt
          che lìbar al è da’ndulà ca si siera.

          Adès parsè che atorotòr dut cuant
          il vintulìn a si mòuf cul prin motu
          se ’nteròt nol vèn da altri cal stà zirànt,

          chì’n alt, ’ndà che dut vièrt ghi è a chistu
          vint pùr, il so motu stes al fà svintulà
          e sunà stu bosc, com’ch’jodi ti pòs tu;

          e l’àrbul svintulàt cussì tant al pòl fà,
          che cu la so virtùt l’aria al implenìs,
          e chè, zirànt, dut  atòr’l so ben a dà;

          e l’altra cjera, secònt i so mèris,
          sòs e dal’alt, a concepìs, donànt
          di divièrsis virtùs divièrsis plàntis.

          Ocorarèsia maraveàsi tant
          se, chistu savìnt, a s’jòt cualchi planta
          ch’encja sensa siminsa’l so vert a fà, dut cuant?

          Ti’as di savej che la cjampagna santa
          ’ndà ch’i ti sòs, d’ogni siminsa a è plena,
          e’l frutàn ca’a’n sè, la di là no si conta.

          L’aga ch’i t’jòs a no vèn da na vena
          rimplenida da vapòu dal frèit convertìt,
          coma flun che nisulnasulànt al mena;

          ma fòu a vèn da na fontana, tant pulìt,
          e par volej di Diu tant s’implenìs
          che par duti do li bàndis ben si divìt.

          Fòu a vèn na virtùt da una di sti bàndis
          ca cjoj la memòria d’ogni pecjàt;
          che altra a parta’n mins ròbis ben fàtis.

          Par chì al è’l Letè; mentri cal vèn clamàt
          Eunoè chel altri gjèt; ma nol zova
          se chì e là prima a nol vèn gustàt:

          Tant pì alt d’ogn’altri gust stu gust al và.
          E encja s’a pòl belzà èsi sàsia
          la to sèit sensa diši roba nova,

          ti daraj n’altri corolari par gràsia;
          se ch’i dìs i no cròt ca ti sedi mancu grat
          se’n pì dal prometùt adès si spàsia.

          Chej che’n taj timps antìcs a’an poetàt
          l’etàt dal oru cun chel so grant bièl stà,
          forsi dal Parnàs di stu post si vèvin’nsumiàt.

          Chì l’umana radìs a era ’nocenta;
          chì s’jòt sempri primavera e ogni frut;
          nètar al è chistu, che ognùn al cjanta.”

          Alora’n davòu i mi eri voltàt dut
          vièrs i me poès, che cul so biel ridi
          a mostràvin di vej chistu ben sintùt;

          e lì di nòuf la biela fiòla a jodi.

Cjànt Vincjanovèsin

          Cjantànt com’na fruta che’l so amòu no plata,
          via a veva paràt cu li so peràulis:
          ‘Beati quorum tecta sunt peccata!’

          E com’che nìnfis ca zèvin besòlis
          ’n ta l’ombrènis salvàdis, bramànt,
          chistu sì chistu nò, di godi dal soreli i ràis,

          alòr cuntra curìnt si veva movùt, cjaminànt
          sù pa la riva; e jò ghi stevi a par,
          cun pìsuj pasùs dongja di ic restànt.

          I nustri pas no’èrin nencj’un sentenàr
          cuant che li rìvis tal stes timp si vèvin voltàt,
          cussì ch’i zevi par là che par prin si fà clar.

          Encjamò un puc i vèvin cussì cjaminàt
          cuant che sta fiola vièrs me si veva ziràt,
          dišìnt: “Fradi, vuarda e tèn ben scoltàt.”

          E un lušòu dut ta’un un colp al veva ’luminàt
          par cà e par là la granda foresta,
          tant ch’jò’i vevi sùbit al lampà pensàt.

          Ma’l lampà, com’cal vèn al và a la svelta;
          chèl ’nvènsi, durànt, pì e pì’l splendeva,
          ch’jò’n tal pensej mi eri dìt: “Se ca’a chista?”

          E na biela melodìa si sinteva
          ’n ta l’aria luminoša, e in ta chel
          momènt sintùt i vevi di nòuf disprès par Eva.

          Che là ’ndà ch’ubidìvin cjera e cjèl,
          dom’la fèmina, apena’pen’ formada,
          no veva podùt sufrì di restà sot d’un vel;

          sot dal cual, se devota a fòs restada,
          i varès sti ròbis cussì tant bièlis
          tant prin godùt e in ogni zornada.

          Intànt che jò chisti prin bielèsis
          dal eterno plašej i stevi godìnt,
          e bramòus di provà altri delìsis,

          davànt di nu, pròpit com’un fòuc ardìnt,
          ’nrošàda si era l’aria sot li fràscjs verdìs;
          e’l cjànt dal sun dols i zèvin zà sintìnt.

          Se la fàn, O Vèrginis sacrosàntis,
          o’l frèit o li vèis i vevi maj patìt
          par vuàltris, i vorès tant ch’adès m’judàdis.

          In me al vorès ’l Elicòn zì, e sùbit,
          e ca m’jùdi Urania pur cul so coru
          ròbis dùris da pensà e mèti’n scrìt.

          Un  puc pì ’ndavànt, sièt àrbuj di oru
          tal someà a falsàvin il lunc trat
          che tra nu al era e sti ròbis d’oru;

          ma cuant ch’asaj visìn di lòu mi eri fàt,
          chel ogèt comùn, che’l sens al ingana,
          nol pierdeva, pa la distansa, nisùn so àt,

          la virtùt ch’a la rašòn discòrs ghi mena,
          ca’èrin cjandelièrs a veva sùbit capìt,
          com’che'n tal cjantà sintùt a veva ‘ošana.’

          Flameànt’n alt al era stu afàr, ben definìt,
          na vura pì clar che la luna’n tal serèn
          da la miešanòt, plena, tal cjèl sclarìt.

          Voltàt mi eri, d’amirasiòn esìnt plen,
          al me bon Virgìlio, ca mi veva rispundùt
          cun vuj che di maravèa ’vèvin pur sen.

          Vièrs sti grandi ròbis al era ’lòr il me vuli zùt
          che vièrs nu plan plan si visinàvin,
          che pì fuàrt na spošuta si varès movùt.

          Cridàt mi veva la fiòla: “Parsè ca àrdin
          i to vuj cussì tant vuardànt sti lùcis,
          e d’jodi se ca vèn davòu a làsin?”

          Zent i vevi alòr jodùt, com’a lòu guìdis,
          vignimi dongja dut di blanc vistìdis,
          un blanc cussì vif che di ca maj ti jòdis.

          A man sanca a splendèvin li àghis
          ca mi rifletèvin e la me costa,
          s’jò’i la vuardavi, com’ca fàn i spièlis.

          Cuant ch’i’eri rivàt’n ta na punta justa
          che doma’l flun a mi tegneva distànt,
          par miej jodi ai me pas ghi vevi dàt sosta,

          e jodùt i vevi flamùtis parà ’ndavànt,
          che’n davòu a lasàvin strìchis coloràdis,
          ch’a pinej tiràs ghi someàvin tant;

          cussì che lì’n sù a restàvin distìntis
          sièt lìstis, che chej colòus a vèvin
          che ’l arc a fàn dal soreli e di Delia i sèrclis.

          In davòu, sti strichis a si slungjàvin
          pì dal me jodi ; e chès’n ta li bàndis
          no pì di dèis pas a li separàvin.

          Sot un cussì bièl cjèl coma ch’jò i dìs,
          a doj a doj vincjacuatri vecjòs
          coronàs a vegnèvin di fleur di lis.

          Dùcjus a cjantàvin: “Benedeta ti sòs
          tu ta li fìis di Adàm, e benedètis
          ca sèdin par sempri li bielèsis tos!”

          Dopo che i flòus e altri bieli erbùtis
          dirimpèt di me’n ta che altra riva
          lìbaris a èrin da che zens elètis,

          cussì coma lus na lus’n cjèl a tèn viva,
          davòu di lòu a èrin cuatri nemaj rivàs
          c’una frascja ch’ognùn a coronava.

          Dùcjus a èrin cun sèis àlis dotàs;
          plènis di vuj li plùmis; e’i vuj d’Argus,
          se vìs a fòsin, compàis a sarèsin stàs.

          A contà ben, letòu, coma chi'u vevi jodùs,
          i no spìnt pì rìmis; altri da diši i’ai,
          tant ch’adès di pì i no dìs, po, di chìscjus.

          Ma lès Ezechièl, cal descrìf ben asaj
          com’ch’jodùs ju’a da là che il frèit al vèn,
          partànt cun lòu vint, nul e fòuc, pì che maj;

          cussì, com’ch’jodùs ti’u’as’n tal so dišèn,
          cussì, po, a èrin chì, fòu che li plùmis
          che da Zuan a vègnin, lasànt il so sen.

          In tal miès di chiscju cuatri t’jodèvis
          un cjàr, su do ròdis, dal aspièt trionfàl,
          che un grifòn lu tirava cu li so spàlis.

          Cun àlis àltis, ’l un’e l’altra tal e cual,
          tal miès al era fra li tre e tre lìstis;
          pasànt, a chìstis no ghi feva dal mal.

          Tant’n alt a zèvin da no podej jòdilis;
          d’oru al era chel tant cal era usièl,
          ma li altri pars blàncis a èrin, e ròsis.

          No che Roma a varès podùt cun un cjàr cussì bièl
          fà contènt il Africàn o’l ver Augùst,
          ma chèl dal sol puc al era visìn di chèl;

          chèl dal soreli, che di svià Feto ’l veva vùt gust,
          e brušàt al era stàt pal preà da la cjera
          cuant che Gjove ’l era stàt misteriòus ma just.

          Tre fèminis atòr da la roda destra
          a stèvin balànt; l’una di colòu ros
          che dal fòuc puc diferenta a era;

          l’altr’era coma se’n cjàr e vuès a fòs
          duta cuanta d’un bièl smeràlt fata;
          la tersa a pareva che nèif frescja a fòs;

          prin stàighi davòu da la blancja a parèvin, e basta;
          ma dopo la rosa; e al cjànt di chista
          l’àltris a balàvin, a plan chìstis e chès a la svelta.
          Da la sinistra cuatri a fèvin fiesta,
          vistìdis di porpora, seguìnt il fà
          d’una di lòu: cun tre vuj tal cjàf, chista.

          Davòu di dut’l grup ch’jodùt i vèvin ucà,
          èco chì doj vècjus variegàs taj vistìs
          ma ducju doj onèscj’ e sèrius’n tal so fà.

          Un al era da la banda, secònt indìsis,
          dal grant Ipocrate, che la natura
          fàt a veva paj nemaj cun pì mèris;

          chel altri’l mostrava la contrària cura
          cu’na spada cussì lustra e ’ngusada
          ch’encja di cà dal flun mi feva poura.

          Dopo jodùs in d'avevi cuatri d’ùmil partada;
          e davòu di dùcjus un vecju besòu
          al vegneva, durmìnt, cun muša sveàda.

          E scju sièt, ch’intòr a partàvin il stes colòu
          daj vincjacuatri vècjus, ma di gìlios
          nol veva’l cjàf ’ncoronàt nisùn di lòu;

          ma di ròšis sì e di altri flòus ròs:
          da’un puc pì lontàn un al varès zuràt
          che daj vuj’n sù ognùn’n flàmis stàt’l fòs.

          E cuant che’l cjàr mi’era dirimpèt rivàt,
          sintùt a si veva un tòn, e che zens dègnis
          il so zì avànt a vèvin a colp ralentàt,

          e chì restàdis a èrin cun li prim’ insègnis.

Cjànt Trentèšin

          Tal momènt che il setentriòn dal prin cjèl,
          che cognosùt maj nol à’l nasi nè’l tramònt,
          nè altri nul che da la colpa il vel,

          e che lì al tegneva ogni un pront
          a fà’l so dovej, com’cal fà’l pì bas
          cun chèl che par zì’n puàrt si tèn tal timòn’n front,

          fer al era restàt, che’i vècjus ulì rivàs
          par prin tra’l grifòn e’l setentriòn stes,
          al cjàr voltàs si èrin coma par vej pas;

          e un di lòu, com’che’l cjèl mandàt lu vès,
          ‘Veni, sponsa, de Libano, al veva, cjantànt,
          vošàt tre vòltis, e’i àltris fàt a vèvin il stes.

          Coma che i beàs al ùltin invìt avànt
          si faràn, e svèls, ognùn da la so caverna,
          la cjàr so, rivistida, alelujànt;

          chì pur in ta la carosa divìna
          sent levàs si èrin, ad vocem tanti senis,
          minìstros e mesagèrs di vita eterna.

          Dùcjus a dišèvin: “Benedictus qui venis!”,
          flòus sparpajànt insima e dut atòr,
          “Manibus, oh, date lilia plenis!”

          Tal scuminsià dal dì, jodùt i vevi alòr
          la banda orientàl duta ’nrošada,
          e’un bièl serèn al veva’l cjèl dut atòr;

          e la muša dal Soreli a naseva ombrenada
          cussì che, par èsi temprada daj vapòus,
          a lunc i podevi tègnila joduda:

          cussì dal dentri di na nula di flòus
          che da li mans angèlichis si alsava
          e colava dentri e fòu, plena di colòus,

          su un vel candìt e coronàt d’ulìva
          comparìt mi veva na fèmina sot vert mant
          vistida d’un colòu di flama viva.

          E il me spìrit, che belzà cussì tant
          timp pasàt al era ch’a la so prešensa
          stàt al era, cun maravèa e tremànt

          sensa che i me vuj a vèsin pì cognosensa,
          pal mòvisi di na so misterioša virtùt,
          d’antìc amòu sintùt i vevi la gran fuarsa.

          Prin ch’a la vista scumbusulàt i fòs dut
          da l’alta virtùt che zà mi veva trafìt
          tant prin, cuant ch’encjamò i’eri frutùt,

          voltàt mi eri alòr a sinistra cul sòlit
          fà di un fiolùt cal cor vièrs la mama
          cuant che mal a si sìnt o cal è spaurìt,

          par dìšghi a Virgìlio, “Nencj’un drama
          di sanc mi’è restàt ca nol stedi tremànt:
          chìscjus a sòn i sens da la vecja flama.”

          Ma Virgìlio nol era pì chì avànt;
          lasàt mi veva, Virgìlio, dols pari;
          Virgìlio, che pal me ben, ben ghi volevi tant;

          nè dut chèl pierdùt da l’antìca mari
          zovàt’l veva’n muša di tègnimi sut,
          ma èco li làgrimis di nòuf cori.

          “Dante, parsè che Virgìlio al è zùt,
          no planzi; di planzi a no è ’ncjamò ora;
          che rašòn di planzi no ti’as ’ncjamò vùt.”

          Com’amiràliu che in popa e’n prora
          al vèn a jodi la zent cal ministra
          ’n ta altri nafs, e di fà ben a ju ’ncòra,

          ta la banda dal cjàr, che di sinistra,
          cuant ch’al sun dal me nòn mi eri voltàt,
          che par necesitàt chì si registra,

          jodùt i vevi la fèmina che cun cjàf velàt
          i vevi prin jodùt sot angèlica fiesta,
          che cà dal flun vièrs me i vuj a veva levàt.

          Se ben che’l vel cal colava dal cjàf di chista,
          serclàt dut cun fuèis di Minerva,
          no la lasava someà manifèsta,

          cun fà maestòus ic a si partava,
          parànt via pròpit coma chèl cal dìs
          ma’l parlà pì seriu’l tèn in risèrva:

           “Stà atènt! Stà atènt ch’jò’i soj Beatrìs.
          Com’ti sotu degnàt di vignì’n ta stu mont?
          No savèvitu che’i òmis a sòn chì beàs?”

          Jù mi era colàt il vuli’n ta la clara font;
          lì jodùt mi eri, e’l vuli a colp in ta l’erba
          mi era zùt pa la vergogna ch’i vevi’n front.

          Cussì la mari al fì ghi par supiàrba,
          com’che parùt mi veva a mi; pars’che’l amàr
          dal benvolej pròpit tant a ni turba.

          Ic a veva tašùt; e’i ànzui d’insìma dal altàr
          ‘In te, Domine, speravi’ a cjantàvin,
          ma cun ‘pedes meos’ tašùt a vèvin tal cjàr.

          Cussì coma nèif’n taj trafs ch’encjamò a vìvin,
          ta la schena d’Italia si congela,
          che i vìns di Sclavònia chì a soflàvin,

          e in se stesa a si pièrt dopo ca si disgèla,
          basta che’l paìs ch’ombrena’l pièrt al rispiri,
          da someà fòuc cal font la cjandèla;

          cussì sensa làgrimis e suspìrs i’eri
          prin dal cjantà di chej che sempri a cjàntin
          secònt li nòtis di chel eterno cori;

          ma li so nòtis, dòlsis com’ca èrin
          dal so dòu par me a contàvin, com’se dìt
          “Parsè, siora, sigàighi tant?” a vèsin,

          il glas ca mi si’era ’ntòr dal còu ’ndurìt,
          aga e spìrit si veva fàt e, cun dolòu
          di vuli e bocja, fòu dal pet al era sparìt.

          Ic, restànt encjamò ferma’n tal pajòu
          dal cjàr, a duti li sostànsis pietòšis
          li peràulis a ghi veva voltàt e’l so còu:

          “Sveàs i stèis vuàltris’n ta l’eterni lùcis
          cussi che nè nòt nè sun nè altra ora
          d’jodi sè che la jù al fà ’l omp v’impedìs;

          cul me rispundi duncja’l varà pì cura
          d’intimidimi chel là da li làgrimis
          che colpa e dolòu a sèdin di na mišura.

          No’è doma par òpera da li ròdis màgnis
          ca’ndirìsin ogni siminsa al so fin,
          secònt che li stèlis ghi sòn compàgnis,

          ma pa li gràsis dal benvolej divìn
          che vapòus tant als a àn che plovi lu fàn,
          che nu i no podìn jodi da visìn,

          chistu da zovenùt nol era lontàn
          par nuja, vìnt volùt, dal podej vej fàt
          ròbis cussì bièlis che gran virtùt a’an.

          Ma’n alc di brut e salvadi’l vèn cambiàt
          un cjamp mal semenàt e cultivàt
          cuant che pì’n gamba’l sarès s’al fòs ben ušàt.

          Par cualchi timp a tègnisi sù lu vevi judàt;
          fašìnghi jodi i me vuj zovenùs,
          a me i lu menavi, vièrs’l just voltàt.

          Apèn ch’al entrà i scjalìns si èrin vierzùs
          da la me second’etàt, e vita i vevi mutàt,
          cjòlt si veva luj da me, e’i vuj sos su ben altri 'èrin zùs.

          Cuant che da cjàr in spìrit i vevi cambiàt,
          e bielesa e virtùt cresuda mi’era,
          ben coma prima no mi veva pì vuardàt,

          sielzìnt invensi strada ca no era vera,
          lasànt che bùnis par imàginis fàlsis,
          che na promesa maj no rìndin intera.

          Zovàt a vèvin puc li me ’spirasiòns bùnis,
          che’n taj suns ghi lasavi o metevi’n mins;
          sti pròvis a èrin dùtis da luj ’gnoràdis!

          Tant jù al era colàt che ducju i argumìns
          su la so salùt tant mancu a vèvin judàt
          che la pierduda zent mostràighi e’i so turmìns.

          A è par chèl che’l cjamp daj muàrs i’ai višitàt
          e a chèl che’n ta stu post a lu à guidàt
          dut il me preà, planzìnt, ghi vevi partàt.

          Il alt destìn di Diu’l vegnarès violàt
          se da gustà al vès da mètisi l'àghis
          dal Letè sensa vej prin ben dimostràt

          chel pentimìnt che jodi a fàn li làgrimis.”

Cjànt Trentunèšin

          “O tu ch’i ti sòs di là di stu flun sant,”
          ’ndresànt il so parlà vièrs me, spuntìt,
          ch’encja la lama’l veva ’ngusàt, e tant,

          di nòuf  a veva tacàt, e cussì a colp seguìt:
          “Dìs, dìs: eše vera o no? a stà acuša
          ti’as di dà la to confesiòn in mèrit.”

          La me virtùt a era cussì tant cunfuša,
          che movùt si veva la vòus, ma prin smetùt
          a veva che da vignì fòu cjatàt a vès sfeša.

          “Se pènsitu tu?” a veva dìt dopo un minùt.
          “Rispùndimi; che li bruti memòris
          l’aga no ti’a’ncjamò cjòlt via dal dut.”

          Poura e cunfušiòn, insièmit miscjàdis,
          di diši un sì pìsul pìsul a mi vèvin fàt sustà,
          ca si podeva capì doma vuardànt i làvris.

          Com’ca si romp la balestra al scatà
          par masa tensiòn da la cuarda e dal arc,
          e, debula, l’asta ’l sen a và a urtà,

          cussì ’i eri jò scopiàt sot di stu pešànt car’c,
          sbicjànt fòu làgrimis e grancj’ suspìrs,
          ’mpedìnt a la vòus di sunà fuàrt al larc.

          Alora ic a mi: “Pur savìnt i me dešìrs,
          ca ti menàvin a volej ben al ben,
          che altri bramànt, po, a si’è crumìrs,

          sè cjadènis o fosàl cussì tant plen
          i vèvitu cjatàt che, esìnt zùt pì avànt,
          sieràt ti vèvin il sperà di chistu ben?

          E sè di bon o di bièl cussì tant
          in ta la front daj àltris si vèvia mostràt
          da vèiti fàt cun lòu cjaminà ’ndavànt?”

          Dopo di vej un suspìr amàr tiràt,
          a stent par rispundi i vevi cjatàt la vòus
          che’i me làvris cun fadìja a vèvin formàt.

          Planzìnt i vevi dìt: “Daj bens dal mont i’eri golòus;
          e lòu cun fals plašej voltàt mi vèvin i pas
          cuant che lontanada vi èris daj nustri còus.”

          E ic: “Se tu ti tašès o s'i ti negàs
          sè ch’i ti confèsis, lo stes si savarès—
          da chèl che dut al sà—ognùn daj to malfàs!

          Ma ’lòr cuant che un al amèt da se stes
          di vej pecjàt, ca sù ch’i sìn nuàltris
          a’è com’ch’a smusà la lama’l gùa si metès.

          E dal momènt che tu ti ti vergògnis
          daj to sbàlius, e pars’che n’altra volta
          èsi pì fuàrt ti tocjarà par rešisti li sirènis,

          pòja jù la rašòn dal planzi e scolta:
          ben ti sintaràs com’ch’in altra banda
          ’ndirisati dovùt a veva la me cjàr muarta.

          Nè natura nè art ti vèvin maj avonda
          plašej ufrìt com’li pars dal me cuàrp, cussì bièlis,
          ca èrin prešòn me, e a sòn adès ’n tà na buša fonda.

          E s’a ti veva mancjàt il pì grant daj plašèis
          cu la me muàrt, cuala maj roba mortàl
          podèvia dopo tirati’n taj so dešidèis?

          Ben ti varès dovùt, cun chel prin colp dal
          mont da li ròbis fàlsis, levati sù
          davòu di me, ch’i no eri pì tal e cual.

          N’ocoreva lasà li to plùmis in jù,
          e spetà par pì plašèis, o da ninuta
          o d’altri bens che puc ti podèvis gòdiu.

          ’L usielùt pìsul doj o tre a'n speta;
          ma là davànt di chej usiej pì vècjus
          invàn si slargja la rèit o si saèta.”

          Coma i fioj, plens di vergogna e sidinùs,
          cuj vuj in cjera sbasàs, ma pur scoltànt,
          ricognosìnt ducju pentìs i so sbàlius,

          cussì i’eri jò; e ic dìt a veva: “Cuant
          che’l scoltà ti fà mal, alsa la barba,
          e pì dolòu ’ncjamò ti sintaràs vuardànt.

          Cun tant mancu rešistensa al sgoba
          il nostràl vint un rori a sbati jù,
          o’l vint cal vèn da la cjera di Jarba,

          ch’jò al so comànt il cjàf i vevi alsàt sù;
          e cuant che la me muša barba a veva clamàt,
          ben capìt i vevi cuant che cun me a la veva sù.

          E'n tal momènt che la me muša si vev' alsàt,
          ca vèvin smetùt li primi creatùris
          di spandi flòus il me vuli al veva oservàt;

          e li me lùcis, encjamò puc sigùris,
          jodùt a vèvin Beatrìs che’l nemàl a vuardava,
          ch’un èsi besòu al era’n do natùris.

          Di là dal flun e sot sè ca la velava,
          pì biela a someàva d’un timp pasàt,
          e tant miej da l’àltris, cuant ca era viva.

          L’urtìja dal pentimìnt tant mi veva becàt
          che di duti li ròbis che cjòlt mi vèvin
          dal so amòu, par chès i vevi un òdiu mat.

          Tancju displašèis il còu mi muardèvin
          che, scunfìt, colàt jù i eri; e chist lu sà
          chè che li cridàdis sòs liberàt mi vèvin.

          E cuant che’l còu di fòu ridàt mi veva fuarsa,
          la fiòla ch’i vevi ’ncuntràt besola
          di’n sù mi veva dìt: “La me man nosta lasà!”

          Tràt mi veva tal flun fin ta la gola;
          lì mi trainava e avànt a zeva
          su l’aga, lišera com’na gondula.

          Visìn ch’i’eri da la beàda riva,
          ‘Asperges me’ sintùt i vevi cun sun cussì dolsùt,
          che tant il recuardà che ’l descrivi puc’l zova.

          I bras a veva la biela zòvina vierzùt;
          sot’aga il cjàf mi veva tegnùt imbrasàt
          ’ndà che aga dal flun’nglutìt i vevi e bevùt.

          Alora fòu mi veva tiràt e mi veva ufrìt, bagnàt,
          lì’n tal miès dal bal a li cuatri bièlis;
          e dal bras d’ognuna cujerzùt i eri stàt.

          “Nu’i sìn nìnfis chì, e’n cjèl i sìn stèlis:
          prin che Beatrìs a vegnès jù’n tal mont
          ’l òrdin a vèvin vùt di èsighi masàris.

          Ai so vuj ti partarìn; ma a chel gjocònt
          luši cal è dentri, i to vuj a’ngusaràn
          che tre la via, che jodi a pòsin pì a font.”

          Cuaši cjantànt a vèvin scuminsiàt; e par man
          tacàt sùbit a menami a vèvin davànt dal grifòn;
          vièrs nu voltada, Beatrìs ghi’era a man;

          e lòu dìt a vèvin: “Vuarda ben, vuarda benòn:
          davànt daj smeràldos metùt ti vìn
          da’ndà ch’Amòu zà ti veva fàt sinti pasiòn.”

          Mil dešidèris, che pì di flàmis a scuetàvin,
          fis a tegnèvin i mès ai so vuj lušìns
          che sempri sul grifòn fisàs a stèvin.

          Coma’l soreli’n tal spièli, no altrimìns,
          il grifòn taj so vuj al zev’a spielasi,
          mostrànt prin ’l un e dopo 'l altri daj so destìns.

          A no’èria, letòu, da maraveàsi
          a jodi sta roba’n sè restà la stesa
          e zì’n tal so ìdul a tramutasi?

          Plena di maravèa e contentesa
          l’ànima me di chel mangjà a gustava
          che pì’l sodìsfa, e pì a resta la fan la stesa.

          Di sè mostrànt ’ntànt la pì alta prova,
          in tal so fà, che àltris tre si èrin fàtis avànt,
          e ognuna al so cjànt celèst a balava.

          “Zira, O Beatrìs, zira’l to sguàrt sant,”
          a cjantàvin, “a stu chì ca ti è fedèl
          e che par jòditi al à fàt cussì tant!

          La gràsia ti preàn di cjòiti il vel
          da la to bocja, cussì che jodi’l posi ben
          sè che platàt ti tèns d’encjamò pì bièl.”

          O splendòu di lus che di sù sempri a vèn,
          cuj palidùt si àja fàt sot l’ombrena
          dal Parnàs o bevùt’n ta la so cisterna a plen

          sensa vej di fuschìa la mins plena
          tentànt di rìnditi com’ch’i ti’èris
          la’ndulà che armonia’l cjèl ti dona

          cuant che’n tal clar da l’aria ti ti mostràvis?

Cjànt Trentaduèšin

          A èrin i me vuj cussì atèns e fisàs
          in tal disbramasi di dèis àis di sèit,
          che’i me altri sens a èrin dùcjus sieràs.

          E lòu par chì e par là a vèvin parèit
          e puc interès; e cussì’l sant ridi
          a sè ju traèva cun l’antìca rèit!

          Alòr’ la muša costrèt mi vèvin a mòvi
          vièrs la me sinistra che tre zòvinis,
          che “Masa fìs!” i li sintevi diši;

          ma la dispošisiòn d’jodi li ròbis
          cun vuj apena’dès dal soreli ’mbarlumìs,
          no mi lasava par nuja d' jòdilis.

          Ma dopo che’n stu puc di nòuf i jodevi lùcis
          (i dìs ‘stu puc’ doma par rispièt di chèl tant
          che atràt mi veva cu li so pars splèndidis),

          jodùt i vevi a man destra fasi avànt
          la gloriòša procesiòn, ca tornava
          cul soreli e li sièt flàmis davànt.

          Com’che sot i scùdos par salvasi a và
          na fila di soldàs, e a si zira cul sen
          e, davòu, dut’l rest dal regimìnt’l stes al fà;

          cussì che milìsia dal celestiàl règn
          ch’avànt a zeva, a ni veva duta trapasàt,
          prima che il cjàr al ziràs il timòn.

          Alòr al era'l grup di zòvinis ’ndavòu tornàt,
          e’l grifòn al  veva movùt il cjàr benedèt
          sensa ca ghi vès nisuna pluma colàt.

          La zòvina che tiràt mi veva’n tal Lèt
          e jò e Stasio la roda i seguìvin
          che a fà la so orbita mancu a ghi mèt.

          Stu alt bosc e vuèit cussì i torzeonàvin,
          colpa di chè ch’al sarpìnt ghi veva crodùt;
          e’i pas mišuràs dal cjànt angèlic i vèvin.

          A ghi varès forsi tre tìrus volùt
          di arco par rivà chì da’ndà ch’i èrin
          partìs, cuant che Beatrìs a vignì jù si veva metùt.

          ‘Adàm’ i'u vevi dùcjus sintùs ca murmuràvin
          dopo che ’torotòr d’un àrbul dut svistìt
          di fuèis e d’altri fràscjs metùs si’èrin.

          Stu àrbul che di bràghis’l vèn pì ’mplenìt
          pì alt cal và, tant alt al è e tant miràt
          taj boscs da l’India ch’ognùn’l resta stupìt.

          “Beàt tu, grifòn, ch’i no ti sòs tentàt
          di becotà’n ta stu lèn cussì dols al gust,
          che doma mal di pansa’l fà dopo vèjlu sercjàt.”

          Cussì, atorotòr di stu lèn robust,
          a sigàvin i’àltris; e’l nemàl alàt:
          “Cussì si mantèn la siminsa di dut’l just.”

          E voltàt al timòn cal veva tiràt,
          a lu veva tiràt al piè da la nuda frascja
          e chèl a ic cun ic lu veva lasàt leàt.

          Cussì pur cu li nustri plàntis, cul miscjà
          da la gran lus di lasù cun chè ca vèn
          lušìnt davòu dal pès, che cuaši a tòcja,

          prin si fàn sglònfis, e dopo a otèn
          ognuna il so colòu, prin che’l sol
          i so cjavaj al tachi sot altri dišèn;

          fra ros’e viola, sens’altri pì ca pòl
          metìnt fòu colòu, a si rinòva la planta
          che prin’ a era sensa fueàn vert e mol.

          Jò’i no lu vevi capìt, nè chì no si cjanta
          il cjànt che la zent a zeva cjantànt,
          nè podùt i vevi di scoltà la cansòn dut’ cuanta.

          Se diši i podès com’ca si zèvin ’nsumiànt
          i vuj crudej da la Siringa sintìnt,
          i vuj che’l stà a lunc sveàs ghi vèvin costàt tant,

          com’un pitòu che dal so mistej s’intìnt
          encj’jò’i mostrarès com’ch’i mi eri 'ndurmidìt;
          ma chistu ca lu pitùrin àltris, volìnt.

          I pasi’nvènsi a cuant ch’i no’eri pì sturdìt,
          e i dìs che un grant splendòu sbregàt mi veva il vel
          dal sun e na vòus sintùt che dìt mi veva: “Leva sùbit!”

          Com’che a jodi i flòus dal milusàr, chel
          cal à ’l milùs cal fà i ànzui golòus,
          e che par chèl sempri fiesta si fà’n tal cjèl,

          Pieri e Zuan e Jacu, ducju timoròus
          e vinsùs, a èrin tornàs a la peràula
          che par rompi suns pì profòns a veva vòus,

          e jodùt pì no vèvin chej ca ghi fèvin àla,
          nè il Mošè nè il profèt Elia,
          nè dal mestri la so cambiada stola;

          cussì i eri jò tornàt, e jodùt i vevi che pìa
          ca mi vuardava e che di indirìs
          a mi era prima stada lunc la roja.

          Alòr jò dut timoròus: “’Ndà ca è Beatrìs?”
          E ic: “Sot da li verdi fràscjs là’n banda
          ti la jòs sintada’n ta la so radìs:

          jòt la compagnìa ca la circonda:
          i àltris dopo’l grifòn in alt a stàn zìnt
          cu’na cansòn pì dolsa e profonda.”

          E se alc di nòuf ic a steva dišìnt,
          jò’i no saj, ma’i saj che’n taj vuj zà mi’era
          chè ca veva’n sè dut’l me’ntindimìnt.

          Besòla ’era sintada’n ta sta cjera
          coma vuardia lasada lì dal plaustri
          ch’al àrbul dal grifòn stàt leàt al era.

          Ta’un sìrcul ghi fèvin di sè un claustri
          li sièt nìnfis cun chej lumìns in man
          che protešùs a sòn d’Acuilòn e d’Austri.

          “Uchì ti saràs par puc timp Silvàn;
          ti saràs cun me par sempri sitadìn
          di che Roma ’ndulà che Crist al è romàn.

          Però, par chej che’n tal mont mal a vìvin,
          vuarda ben il cjàr, e chèl ch’i t’osèrvis,
          na volta tornàt là, scrif sù, che chej lu lèšin.”

          Cussì Beatrìs; e jò, dut orèlis,
          i’eri ai so comandamìns dut devòt,
          e com’da ic volùt, vuardàt i vevi sti ròbis.

          Cal sedi maj colàt jù cussì svelt, no cròt,
          un lamp di lasù dal nul scur, cuant ca plòuf
          da chel cunfìn che sì tant al è remòt,

          com’jò ’l usièl di Gjove jodùt i vevi fà’un tuf
          jù pal àrbul, rompìnghi la so scusa,
          ma encja tancju flòus e fueàn frèsc e nòuf;

          e urtànt il cjàr cun duta la so fuarsa;
          che pleàt si veva com'na naf in buràscja,
          che’n mar a sufrìs da l’onda ogni scosa.

          Alòr dentri’l cjàr trionfàl, com’na frecja
          jodùt i vevi na gran volp ca saltava,
          e d’ogni bon past a  pareva secja;

          ma li so còlpis spòrcis ghi mostrava
          Beatrìs ch’a colp ghi veva fàt voltà coda
          a sta bèstia’n pièl e vuès, che via a zeva.

          A stu punt, pa’ndà ch’era prin vegnuda,
          jodùt i vevi l’àcuila ca calava’n tal
          cjàr, lasànt ulì duta la so plumada;

          e com’che fòu a vèn d’un ca si sìnt mal,
          cussì na vòus dal cjèl diši si veva  sintùt:
          “O navuta me, sotu cargada cussì mal?”

          Mi parev’alòr che la cjera si vès vierzùt
          fra li do ròdis, e che fòu’l vegnès un dragòn
          cu la coda’l miès dal cjàr sbusànt sù dut;

          e com’espa che’n davòu a tira’l spunzòn,
          e la so troja di coda a se tirànt,
          e part dal font, lontanàt si era cun mal’intensiòn.

          Chèl restàt, com’che grama a fà ogni tant
          inta buna cjera, di pluma, data
          forsi cun chè di fà dal ben pì avànt,

          si veva cujerzùt di nòuf, com’che cujèrta
          era stada l’un’e l’altra roda, e’l timòn, chel tant
          che un rispìr al tèn la bocja vièrta.

          Cussì trasformàt, stu edifìsi sant
          cjàfs al veva butàt fòu par divièrs poscj’ e bus,
          un par àngul e tre sul timòn là ’ndavànt:

          scju tre coma nemaj a èrin cornùs,
          ma i cuatri un cuàr sòu a vèvin par front:
          mòstrus com’chistu mai no’èrin stàs jodùs.

          Sigura, cuaši com’rocja’n tal alt mont,
          sintada ’nsima na gran putanasa
          jodùt i vevi che li sèis a smenasava un mont.

          E coma pauròus di pièrdi sta bujàsa,
          visìn di ic e dret al steva un gigànt;
          e ogni tant ’la busava, sta sosa.

          Ma pars’che cun puc pudòu mi steva cjalànt,
          di tant in tant, chel pindulòn di maròus
          da cjàf a piè la flagelava, e tant;

          e dopo, plen di suspièt e dut rabiòus,
          sleàt al veva’l mostri e pal bosc strisinàt,
          che jodi pì i no podevi i colòus

          da la slondròna e dal nòuf nemalàt.

Cjànt Trentatreèšin

          ‘Deus, venerunt gentes,’ cussì alternant
          adès tre, dopo cuatri sta dols salmodìa
          li zòvinis a scuminsiàvin, lagrimànt;

          e Beatrìs, plena di suspìrs e pìa,
          chès a scoltava in maniera che puc
          pì a la cròus si veva cambiàt Maria.

          Ma dopo che l’altri vèrginis ghi vèvin dàt lòuc
          a ic di diši, si veva levàt dreta’n piè
          e rispundùt a veva, colorada coma’l fòuc:

          ‘Modicum, et non videbitis me;
          et iterum, bieli sòus mès e dilètis,
          modicum, et vos videbitis me.’

          Dopo, dùtis sièt davànt li veva metùdis,
          e davòu di ic, doma cun sens, a veva metùt
          me, la fiola, e chèl cal era cun nuàltris.

          Cussì a zeva, e’i no cròt ca vès podùt
          dopo’l nonu’n cjera pojà’l so dècim pas
          cuant che cuj so vuj’n taj vuj mi veva un lamp metùt;

          e cun trancuilitàt, “Vèn avànt d’un pas”
          mi veva dìt, “tant che s’jò a parlati mi mèt,
          ben dispòst a scoltami ti saràs.”

          E alòr, apèn’ch’i ghi’eri dirimpèt,
          mi veva dìt: “Fradi, parsè ch’i no ti àusis
          domàndis a fami? Domanda pur, e dret.”

          Com’chej ch’ai superiòus ghi fàn riverènsis
          cuant che cun lòu a stàn parlànt
          e a cjatà no rìvin li peràulis,

          cussì pur jò, ch’a parlà plan plan provànt,
          i vevi tacàt: “Madona, di sè ch’i’ai bišugna
          vu’i savèis, e di sè ca ghi zovarès tant.”

          E ic a mi: “Dal timòu e vergogna
          i vuej che tu ormaj ti ti lontànis,
          par no pì parlà com’un ch’in sun si lagna.

          Pensa che stu cjàr rot fin a li ròdis
          dal sarpìnt,  al era e nol è; ma’l colpèvul
          la divìn’ vendeta’l varà’n ta li spàlis.

          No sarà sens’erèit par ogni sècul
          l’àcuila che’n tal cjàr lasàt a veva li plùmis
          che prin di preda lu vèvin fàt diàul;

          ch’jò di sigùr i’jòt, e’i conti sti ròbis,
          ch’un timp ni partaràn stèlis visìnis,
          d’ogni intòp e sbaramìnt sigùris,

          che durànt chèl un sincsènt sinc e un dèis,
          da Diu mandàt, al coparà la lara
          cul gigànt che cun ic al feva putanèis.

          A pòl dasi che la me storia scura,
          com’na Temi o Sfinx no ti persuàdi,
          par via che la mins a stropa na vura;

          ma fra puc li ròbis a saràn li Najadi
          ca risolvaràn chistu enigma fuàrt
          sensa dan a blava o piòris fàighi chel dì.

          Com’che da me a sòn dìtis, tenti necuàrt,
          cussì paj vifs sen ghi sòn sti peràulis
          che’l vivi nol è che’un cori vièrs la muàrt.

          E tèn pur in mins, cuant ch’i ti li scrìvis,
          di no platà com’ch’jodùt  ti’as la planta
          che chì a è stada robada do vòltis.

          Chèl che di robala o di sclapala si vanta,
          cun bestèma di fàt Diu al ufìnt,
          che dom’par ušu sò creada ’la veva santa.

          Par vèila muarduda, volìnt e sufrìnt
          par sincmil àis e pì bramàt la prim’ànima
          a veva chèl che’l bocòn’n sè ’l era zùt punìnt.

          Il to inzèn al durmìs s’a nol stima
          che par rašòn specjàl a è di gran mèrit
          sta planta e cussì sbatuda ’nsima.

          E se cròstis no ghi vèsin impedìt
          ai to pensèis di entrà’n ta la to mins,
          ca vèvin paj so guscj’ coma li mòris di Piram sufrìt,

          par via di tàncjus vìsis visìns,
          la gjustisia di Diu, tal interdèt,
          il just valòu dal àrbul ti varès’n mins.

          Ma parsè che jò’i ti jòt’n tal intelèt
          fàt di piera e, impietràt, coloràt
          cussì ch’imbarlumì ti fà la lus dal me det,

          i vuej lo stes, sinò scrìt, alora pituràt,
          ch’i ti lu pàrtis dentri di te, coma chèl
          cal torna cul bastòn cun pàlmis fasàt.”

          E jò: “Cussì coma sera da sigìl,
          ca no cambia la figura stampada,
          da un al è adès ben segnàt il me sarvièl.

          Ma parsè cussì tant in alt elevada
          a svuàlia la vustra cjara peràula,
          che pì ca si prova, e mancu a vèn capida?”

          “Par ch’i ti cognòsis,” a veva dìt, “che scuela
          ch’i ti’as fàt, e com’che la so dutrina
          a capì a riva la me peràula;

          e com’la vustra via da la divina
          a’è tant lontana cuant ca è la distansa
          da la cjera al cjèl che pì alt’l festina.”

          Alora jò: “Cun duta la creànsa,
          da vu i no recuàrdi di vèjmi maj straviàt
          e’i no sìnt nisùn rimuàrs di cosiènsa.”

          “E se tu di chistu ti sòs dismintiàt,”
          ridìnt mi veva rispundùt, “tèn chistu ben a mins,
          che vuej stes l’aga dal Letè ti’as sercjàt;

          e se’l fòuc al era com’cal dìs’l fun taj camìns,
          dal to dismintià jodi si podarà
          che alc di colpa’n d’era’n taj to straviamìns.

          D’adès in sù nuda a s’jodarà
          ogni me peràula, o chès ca bàstin
          di èsi scujèrtis pa la to vista ’mpura.”

          Pì luminòus e na vura pì planìn
          si moveva’l soreli tal sercli di misdì,
          che cà o là lu jodèvin, secònt là ch’i èrin,

          cuant che fermàdis si èrin, com’che cussì
          al fà chèl che’ndavànt ghi và a zent cal scorta
          se nuvitàs al cjata uchì o ulì,

          li sièt fèminis ta un’ombrena smuarta,
          ’ndà che sot fuèis vèrdis e bràghis nèris,
          a scòrin che frèjdi ròis che l’Àlp a parta.

          Davànt di lòu, l’Eufràte e il Tigris
          fòu a parèvin sgorgà di na fontana,
          e lasasi plan planìn, coma amìs.

          “O lus, o Gloria da la zent umana,
          se aga a eše chista ca si displèa
          da un prinsìpit e sè da sè a lontana?”

          Stu preà cussì mi’è stàt rispundùt: “Prèa
          Matelda di d욒tilu.” E chì ’a veva rispundùt,
          com’cal fà un  che da colpa si dislèa,

          la biela fèmina: “Ti’era stàt dìt dut
          chistu belzà da me, e’i soj sigura
          che l’aga dal Lèt platalu no veva volùt.”

          E Beatrìs: “Forsi na pì gran cura,
          che a la memòria spès virtùt ghi gjava,
          ai so vuj si’a fàt la so mins dut scura.

          Ma jòt ’l Eunoè che di là ’l deriva:
          mènilu là, e coma che tu ti sàs,
          rianimèa la so mins, ca durmìva.

          Coma bon cristiàn—e no coma i musàs—
          al fà so la voja da la voja d’àltris,
          apèn’ che i segnaj juscj’ a vègnin mandàs;

          cussì, dopo vej li me mans cjapàdis,
          movùt si veva la biela fèmina, e a Stàsiu
          cun tant bon fà ghi veva dìt: “Luj pur tu seguìs.”

          S’jò i vès, bon letòu, encjamò pì spàsiu
          da scrivi, un puc i vorès pur cjanta
          dal bon bevi che maj mi varès fàt sàsiu;

          ma parsè che’i sfuèis ducju plèns a sòn belzà,
          ordinàs par sta càntica seconda,
          pì’n là no mi lasa’l fren da l’art pasà.

          Cussì tornàt i eri da la sant’onda
          dut rifàt, coma vis sànis e nòvis
          che di biej cjàfs a’n d’an pì che avonda,

          pùr e pront par zì lasù da li stèlis.

FOOTNOTES

228 (return)
[ Li Chèchis a sarèsin li fiis dal re di Tesàlia che in taj timps antìcs a vèvin sfidàt li Mùšis al cjantà. Sti puori fiòlis a vèvin pierdùt la sfida—naturàl!—e a èrin stàdis trasformàdis in chèchis.]

229 (return)
[ Blu.]

230 (return)
[ L’aria dal scur infernàl.]

231 (return)
[ Vènere.]

232 (return)
[ Adàm & Eva. A si pensa che sti stèlis a vèdin valòu alegòric; ca raprešèntin li virtùs da la prudensa, gjustìsia, fuartesa di spìrit, temperansa. (Vandelli)]

233 (return)
[ L’orsa granda (ursa major), che sicòma ca è’n tal emisferi austràl a no la jòt.]

234 (return)
[ Dal aspièt, insoma, al era un biel puc coma me, doma che la me barba a è tant pì blancja—e a no’a nencja bišugna daj ràis dal soreli par fala sfavilà.]

235 (return)
[ Catòn, cal sarès stu barbòn, al è iluminàt da li cuatri virtùs raprešentàdis da li stèlis.]

236 (return)
[ A imbrunìs o scurìs. (Dante a mi metarès par sigùr tal purgatori par cers vocàbui ch’i uši, ma i no pensi ca mi butarès in tal infièr!)]

237 (return)
[ A è clar che Catòn al cròt che i poès a sòn doj daj danàs.]

238 (return)
[ Tre sostantìfs, tre “e” e tre “con” ta sta riga. Clara l’intensiòn, no eše vera?]

239 (return)
[ Il to volej nol pòl dal me volej….]

240 (return)
[ L’ultima sera da la so vita, incluša che spirituàl.]

241 (return)
[ Coma ca voleva Beatrìs.]

242 (return)
[ Coma se di jodi e scoltà Catòn a fòs la vera rašòn dal viàs daj poès. Bàbiu stu Virgìlio!]

243 (return)
[ Che libertàt moràl ca si otèn cuant ca si riva a vìnsi li propri pasiòns, che cussì spès a ni tegnin incjadenàs.]

244 (return)
[ Encja chì Virgìlio, scaltri, al ešàlta li virtùs di Catòn, cal veva rifiutàt di sotomètisi al volej di Sèšar. Cussì, coma cal sugerìs Vandelli, chì i vìn na sinteši di libertàt moràl e politica.]

245 (return)
[ Il cuàrp.]

246 (return)
[ Ìl Acherònt.]

247 (return)
[ Beatrìs.]

248 (return)
[ Catòn, coma ca si jòt, a si rindeva ben cont da li ceremònis ca ghi feva Virgìlio.]

249 (return)
[ A è stàt comentàt che stu vènc al raprešènta l’umiltàt.]

250 (return)
[ ’L ànzul cal protès l’entrada dal purgatori.]

251 (return)
[ L’alegorìa a è clara: la zent roganta, ca si irigidìs, a vèn distrušùda; a sopravìf chè plena di umiltàt, ca è buna di pleàsi a li circostànsis da la vita, encja se chìstis da li vòltis a ti bàtin fuàrt.]

252 (return)
[ Ben purificàs.]

253 (return)
[ Pa la strada ca torna tal infièr.]

254 (return)
[ Si tornàn in davòu cul pensej a tancju di chej poscj’ cal à višitàt tal infièr, a no è da surprìndisi s’al è vegnùt fòu da chel bušaròt cu la muša plena di cjalìn o cragna. Ta n’altri sens, Dante al è chì cal taca a vignì purificàt.]

255 (return)
[ Chì a tocja recuardà Ulìs e i so òmis che rivàs fin chì a èrin, però in davòu a no sòn pì tornàs.]

256 (return)
[ Da Catòn.]

257 (return)
[ La Libra.]

258 (return)
[ In efièt, cun chìstis prìmis nòuf rìghis, Dante al vòu diši che il dì al stà par cricà. Su sti rìghis, asàj difìsilis, i sugerìs di leši i crìtics.]

259 (return)
[ Un’altra volta, dopo la me muàrt.]

260 (return)
[ Dopo chel momènt di straviamìnt a ghi’a parùt che il lumìn al lušès encjamò di pì.]

261 (return)
[ Stu chì al parta li ànimis a la salvasiòn; Carònt, la so antiteši, a li parta a la perdisiòn. S’a si’a da sièlzi, a’è miej zì cun chistu.]

262 (return)
[ Aegypto in tal originàl, coma ca sarès just. I speri che Dante a mi perdoni.]

263 (return)
[ Il Capricorn. Il dì, insòma, al è zà ben inoltràt.]

264 (return)
[ Tu ch’i ti sòs vìf, se fatu chì insièmit dai muàrs?]

265 (return)
[ Par podej tornà, dopo la me muàrt, in ta chista strada da la salvasiòn.]

266 (return)
[ Parsè rìvitu tal purgatori cussì tant timp dopo la to muàrt?]

267 (return)
[ ’L ànzul timonej cal cjàpa sù e al parta li ànimis in tal purgatori.]

268 (return)
[ Secont Vandelli, la indulgensa plenaria data’n ocašiòn dal Gjubilèo di Bonifàs VIII, tacada tal nadàl dal [Footnote 1299: a veva vantagjàt encja li ànimis daj muàrs, puarès.]

269 (return)
[ Ogni ànima danada a è destinada a zì’n tal infièr.]

270 (return)
[ Secònt cualchi comentatòu, la cansòn a raprešentarès il plašej da la filošofìa..]

271 (return)
[ Catòn stes.]

272 (return)
[ Ca sarès la porcarìa ca si’a formàt daj so pecjàs e ca ghi impedìs di vej na clara višiòn di Diu.]

273 (return)
[ Stu mont al è’l post indulà che la gjustìsia divina a ni fà sufrì paj pecjàs ch’i vìn cometùt, fin ch’i vignìn dal dut purgàs.]

274 (return)
[ Jodìnt doma na ombrena davànt di luj, Dante al pensa di èsi stàt bandonàt da Virgìlio. Il puòr Dante a no si rìnt cont che, esìnt spìrit, Virgìlio a nol fà ombrena.]

275 (return)
[ Tal cjèl i ràis, esìnt luminòus, a si làsin trapasà da àltris, roba ca no podarèsin fà sa fòsin ostaculàs da na sostansa fišica, coma un cuàrp.]

276 (return)
[ A somearès impusìbul che un spìrit al sufrìs dolòus corporàls; ma’n ta li mans da l’onipotènsa di Diu, dut a è pusìbul.]

277 (return)
[ A stà di fàt ca ni è impusìbul capì coma che Diu al posi èsi na sostansa in tre persònis.]

278 (return)
[ Virgìlio a ni sugerìs di contentasi di capì il “sè” ca è, e di no zì a ròmpisi tant il cjaf in sèrcja di capì il “parsè” di sè ca è.]

279 (return)
[ Se la zent a savès dut, a no sarès stàt necesàri il proibìghi a Adamo di zì a sercjà il frutàn dal àrbul dal ben e dal mal; e cussì a no sarès stàt necesàri di butalu fòu dal paradìs terèstri; e di conseguènsa a no si varès vùt bišugna che Crist al vegnès a salvani, e via di sèguit.]

280 (return)
[ Ta la costa pì montagnoša da la Liguria, che’n taj timps di Dante a no èra sens’altri invaduda da turìscj’ coma ca è vuèj.]

281 (return)
[ A è clar che se Virgìlio al cognoseva ’l infièr, a nol cognòs par nùja il purgatori.]

282 (return)
[ Cun che incertesa naturàl ca derivava dal jodi un “vif” coma Dante.]

283 (return)
[ Fermàs dal cuàrp di Dante.]

284 (return)
[ Un colp di spada a ghi veva lasàt un brut sen ta una da li sèis.]

285 (return)
[ “Puarèt” tal mòut che la peràula a vegneva ušada da me mari, puareta, che par ic al èra puarèt encja il plevàn di San Zuan o adiritura il Papa, puarèt, ca ni voleva cussì tant ben.]

286 (return)
[ Partìt par tornà in tal mont daj vifs.]

287 (return)
[ Stu sperà al sarès il sperà da la salvasiòn, par via che àltris a pensàvin che luj al fòs stàt danàt pa la so scomùnica.]

288 (return)
[ Se il vèscul di Cošensa al vès consideràt Diu no coma punitòu e basta, ma encja coma pari mišericordiòus, al varès forsi capìt che jò ì sarès stàt perdonàt.]

289 (return)
[ Il cadàvar di Manfrèit, invènsi, al è stàt butàt fòu da terèn consacràt, coma ca si ušava fà cuj scomunicàs.]

290 (return)
[ I scomunicàs a vegnèvin trasportàs cuj lumìns distudàs, coma cal è stàt il cašu cul cadàvar di Manfreit.]

291 (return)
[ Encja a un scomunicàt a ghi resta un pu’ di speransa di vignì perdonàt da Diu, basta ca si dimostri pentìt, coma ca’a da èsi stàt il cašu cun Manfrèit, puarèt. Dum spiro, spero, coma cal dis Vandelli.]

292 (return)
[ Al è costrèt a restà fòu dal purgatori par un toc di timp lunc coma trenta vòltis il timp cal era stàt in pecjàt.]

293 (return)
[ Li prejèris ca vègnin dìtis paj muàrs a pòsin riduši il timp che una puor’ànima a à di pasà tal purgatori]

294 (return)
[ La proibisiòn di tacà la so purificasiòn prima dal momènt prestabilìt, asumìnt che stu timp a nol vegnès scurtàt dal preà da la zent coma Costansa stesa.]

295 (return)
[ Coma ca crodèvin, par ešempli, i Manichej, che par chej i òmis a vèvin do ànimis.]

296 (return)
[ Par ešempli: cuant che jò i soj concentràt in tal lèši, i no mi rìnt cont che altri al stà susedìnt atòr di me.]

297 (return)
[ Il post indulà che i poès a pòsin tacà a scalà la montagna.]

298 (return)
[ Ducju poscj’ che ai timps di Dante a era difìsil scalà.]

299 (return)
[ Tal sens simbòlic, li àlis ca ocòrin par zì sù’n ta stu scoj dal purgatori a sòn àlis di virtùt.]

300 (return)
[ Plumìn o plùmis.]

301 (return)
[ Virgìlio.]

302 (return)
[ Ta stu punt a finiva che fesura cuaši verticàl ca vèvin seguìt, e ta un plan mancu inclinàt a èrin rivàs.]

303 (return)
[ La riva da la montagna a varès, alora, na’inclinasiòn di circa [Footnote 45: gràdos.]

304 (return)
[ Il cjaminà tant pì svelt di Virgìlio al lasava il puòr Dante indavòu.]

305 (return)
[ Na volta sorpasàt un momènt di perìcul, al vuàrda in davòu, contènt di èsi al sigùr.]

306 (return)
[ Sicòma che i poès a sòn tal emisfèri dal sud, e a stàn vuardànt vièrs il levànt, Dante al jòt il soreli alsàsi a sinistra invensi di destra, coma ca susedarès s’al fòs tal emisfèri dal nort.]

307 (return)
[ Il soreli (spieli) al luminèa ducju doj i emisfèris, chel di sot e chel di parzora.]

308 (return)
[ Siòn = Gjerušalèm; crèt = il purgatori.]

309 (return)
[ Virgìlio a ghi ufrìs sta lesiòn di astronomìa al puòr Dante (cal somèa un puc insiminìt coma me) par dimostràighi coma che, jodùt da stu post chì, il soreli a si mòuf a la so sinistra.]

310 (return)
[ Cuant che chì di nu a è unvièr, il soreli al è a sud dal ecuatòu, e vicevèrsa.]

311 (return)
[ I Ebrèos a jodèvin—da la Palestina—il ecuatòu a sud di lòu.]

312 (return)
[ Pì’n sù che ’l omp al và’n tal mont dal purgatori e pì li so còlpis a vègnin lišerìdis.]

313 (return)
[ Che di èsi poltròn.]

314 (return)
[ Bielaga al à spetàt fin a la fin da la so vita prin di pentisi di còu daj so pecjàs. A è par chistu che adès a ghi tòcja spetà fòu da la puarta dal purgatori.]

315 (return)
[ Il cjèl al à ben altri ròbis da fà che pièrdi timp cun prejèris ca no sòn sincèris.]

316 (return)
[ Un dal grup di Bielaga a si necuàrs che Dante al fà ombrena, come un cal è encjamò vif.]

317 (return)
[ Parsè no sotu pì rešolùt?]

318 (return)
[ Cuant ca si ’nrusìs di vergògna un al mostra—di sòlit—sinceritàt o pentimìnt; e par chèl al pol vignì perdonàt pì a la svelta.]

319 (return)
[ Almancu a lu varèsin cjantàt dut s’a no fòsin stàs interòs da Dante.]

320 (return)
[ Èco, chista a sarès na conferma ca no vèvin encjamò finìt da cjantà il Miserere.]

321 (return)
[ I spirs, curiòus, a vòlin che i poès a svèlin las rašòn da la so prešensa.]

322 (return)
[ Se na volta tornàt tal mont Dante al prejarà par lòu, li so pènis a vegnaràn scurtàdis.]

323 (return)
[ I vapòus impiàs a sarèsin li stèlis ca si jòdin colà di nòt e chej lamps ca iluminèjn li nùlis sul imbrunì in ta li sèris d’estàt. Tant che li stèlis che i lamps a si jòdin doma par un istànt.]

324 (return)
[ Ch’i ti vàs vièrs la to purificasiòn.]

325 (return)
[ A vòlin cal resti pì a lunc par cognosi cualchidùn par podej partà nuvitàs a la so zent cuant cal torna’n tal mont, cu la speransa che la zent ca sìnt li nuvitàs a prej par lòu.]

326 (return)
[ Ben nasùs par via ca sòn in via di otegni la so salvasiòn.]

327 (return)
[ I spirs a si fìdin da la volontàt di Dante di judàju—basta che la so volontàt a no vegni impedida da cualchi ostàcul.]

328 (return)
[ Che fasa da l’Italia ca è tal miès da la Romagna e il regnu di Napoli.]

329 (return)
[ Fan, o Fano, al sarès il post indulà che stu Jacu dal Cassero da Fan al è stàt soteràt.]

330 (return)
[ Jacu al sà che il siòr d’Èste a lu odiava: dopodùt, coma cal dìs Vandelli, Jacu a lu veva acušàt di èsi paricida. Però a nol varès maj crodùt che il so odiu al fòs stàt cussì intèns da falu copà.]

331 (return)
[ Chì, Jacu puarèt, a no ocòr pì cal rispìri. Mira e Oriaca a sòn visìn di Venesia.]

332 (return)
[ Boncont al vorès che Dante al preàs par luj par ridùšighi li pènis dal purgatori.]

333 (return)
[ La so puora vèdula.]

334 (return)
[ Na zona tal Cašentìn, tra Firense e Arès.]

335 (return)
[ Un convènt.]

336 (return)
[ Parsè che a stu punt l’Archiàn al sboca in tal Arno.]

337 (return)
[ L’ànzul bon al parta via l’ànima di Boncònt, lasànt il so cuàrp lì cal è. No podìnt vej l’ànima di Boncònt, il diàu a si la cjapa cul so puòr cadàvar.]

338 (return)
[ Il diàu al à tant control su li fuàrsis da la natura.]

339 (return)
[ L’Àrno al sarès stu flun real.]

340 (return)
[ Ca sarès la glera o savolòn o altra roba ca parta un flun in plena.]

341 (return)
[ Sta Pia, fèmina di un grant siòr, a somèa ca sedi stada copada dal so omp, o parsè cal pensava ca ghi fòs stada infedèl o parsè cal veva intensiòn di spošà n’altra fèmina, e Pia a ghi era di ostàcul.]

342 (return)
[ Anelada = dàt l’anèl; e in sèguit spošada. A si pòl notà che sicoma che ’l omp di Pia a si clamava Nel (Nello), la peràula “anelada” a è ben sielzuda.]

343 (return)
[ Un zòuc di azàrt bašàt sul tirà daj dàdos.]

344 (return)
[ Al pensa e ripensa a sè cal varès podùt fà par vinsi. Nuja di insòlit, purtròp, in ta sta reasiòn.]

345 (return)
[ Plan plan a si lìbera di chej ca vorèsin vej un pus daj bès cal à vinsùt.]

346 (return)
[ L’Aretìn: un famòus magistràt di Arès; Ghin dal Tac al era na sorta di brigànt senèis; chel altri al era pur luj un nòbil Aretìn.]

347 (return)
[ Par vej na idea clara di duta sta zent, i sugerìs Vandelli. ’L importànt a è di tegni in mins che tant Federico Novèl che chèl di Pisa (Farinata, fì di Marzùc) a sòn muàrs copàs, prima, i pensi, di èsisi confesàs daj so pecjàs. A è par chèl ca stàn preànt Dante di racomandà la zent di scju puòrs muàrs di preà par lòu par scurtàighi li soferènsis dal purgatori.]

348 (return)
[ Di cjaša so gjavàt fòu = separàt dal so cuàrp.]

349 (return)
[ Chè daj Brabàns a sarès Maria, la fia di un duca di Brabànt, ca varès acušàt Pier da la Bròcja di vej tentàt di violentala, cu la conseguensa ca si sà. A si jòt da chistu cašu che stu tipo di acùšis a nol è dopodùt na roba tant moderna.]

350 (return)
[ Un tocùt da l’Enèide.]

351 (return)
[ Il judìsi divìn al resta sè cal è encja cuant che chej ca prèjn pa l’ànima di un muàrt a rìvin a ridùšighi a l’ànima il timp ca à da spìndi in tal purgatori, par via che encja sensa la so intercesiòn, prima o dopo l’ànima a zarès sù in tal paradìs lo stes, secont sè ca èra stàt stabilìt dal judìsi divìn.]

352 (return)
[ Chej ca preàvin paj muàrs taj timps di Virgìlio a no rivàvin a comutà la sentensa da la gjustìsia divina, par via ca èrin pagàns, e coma pagàns a no vegnèvin scoltàs da Diu, che li so preferènsis a li veva clàris.]

353 (return)
[ Prima di rivà in pica dal mont dal purgatori, Dante al jodarà di nòuf il levasi dal soreli.]

354 (return)
[ Chist’ànima a sarès che di Sordèl, mantovàn coma Virgìlio. Coma ca è clar da sè ca seguìs, Dante al fà di luj un sìmbul di amòu di pàtria.]

355 (return)
[ Il fren da li lègis Justiniànis ca varèsin da governà l’Italia, ma che invensi a no vegnin oservàdis (la sela a è vuèjta).]

356 (return)
[ Prèdis, vèscui e pàpis, fèit il vustri còmpit, e lasàit che Sèšar al fedi il so. Il Vanzèli: Dèighi a Sèšar sè ca è di Sèšar, e a Diu sè ca è di Diu.” (Matt.xxii. [Footnote 21])]

357 (return)
[ Dal imperatòu Asburgo cal era al podej taj timps di Dante e cal trascurava l’Italia.]

358 (return)
[ La zent devota.]

359 (return)
[ L’imperatòu zà minsonàt.]

360 (return)
[ Dante al vòu che il cjèl a ghi dedi na buna punisiòn a la famèa dal imperatòu par vej trascuràt l’Italia. A stà di fat che, secont Vandelli, il imperatòu al vegneva sasinàt cualchi àn dopo—in tal [Footnote 1308], sùbit dopo ca ghi era muàrt so fi.]

361 (return)
[ Tant Berto che Rodolf di Asburg a si’a dàt da fà pì’n ta li pars todèscjs dal impèr che’n ta chès taliànis (il ort dal impèr).]

362 (return)
[ Santaflou (Santafior) a sarès na contèa visìn di Siena ca steva zìnt a remengo par mans di Siena e dal Papa stes. I siòrs a sarèsin i cons e marchèis taliàns—zent coma ca èrin i Sùcars di San Zuan?]

363 (return)
[ Bandonada dal imperatòu, ma encja dal Papa, che’n ta chej timps là al era a Avignòn.]

364 (return)
[ Nol varèsia il volej divìn da interesàsi encja da la nustra puora Italia?]

365 (return)
[ Dante al è plen di ironìa, encja se sta ironìa a è amàra. Dante a ghi vòu ben a la so sitàt, ma pròpit parsè ca ghi vòu tant ben al è amondi crìtic da la so corusiòn.]

366 (return)
[ Ca no stenta a rangjàsi a mòut so.]

367 (return)
[ Dante a ghi dà una buna frecjada ai so fiorentìns che, secont luj, a àn la gjustìsia doma in taj làvris.]

368 (return)
[ La responsabilitàt di governà.]

369 (return)
[ Se Firense a era siòra, a no era doventada siòra par via onesta; e cussì a no mostrava nencja bon judisi. E la pàs? Firense a era sempri in lota cun chistu o cun chel’altri. Cussì chì a è tanta ironìa.]

370 (return)
[ Sparta.]

371 (return)
[ L’ironìa di Dante tal ušu di sta peràula a è clara.]

372 (return)
[ Taj ùltins mèis e àis.]

373 (return)
[ L’idea a è che dut chel viavaj di zent taj ufìsis pùblics, ca nol pòl èsi bon pa la salùt pùblica, al è caušàt dal fat che chej al podej a càmbin spes, e no in miej.]

374 (return)
[ Parsè che i so dolòus a rèstin, ca si zìri par chì o par lì.]

375 (return)
[ Virgìlio al è muàrt cuant che Otaviàn al era imperatòu, cualchi àn prima che Crist al vegnès a fà sè cal a fàt, permetìnghi a la zent di purificàsi in tal purgatori. Prin di Crist, chej coma Virgìlio a zèvin in tal Limbo.]

376 (return)
[ A Sordèl a no ghi pàr vera di èsi in front di Virgìlio e, plen di amirasiòn, a lu imbrasa di nòuf.]

377 (return)
[ Dante a ghi veva dita a Sordèl cal veva pierdùt il cjèl; e cussì Sordèl al pensa che Virgìlio al vegni dal infièr.]

378 (return)
[ Il Limbo.]

379 (return)
[ I frutùs a èrin muàrs prima di vignì batiešàs.]

380 (return)
[ Li virtùs sàntis a sarèsin la fede, la speransa e la caritàt. Li àltris a sarèsin li virtùs moràls e inteletuàls. (Vandelli)]

381 (return)
[ Qui ambulat in tenebris nescit quo vadat (Giov.XII. [Footnote 35]), coma ca ni recuarda Vandelli.]

382 (return)
[ Il scur, o la mancjànsa da la lus dal soreli, al è da capì coma la mancjànsa da la gràsia divina, che sensa di chè pi’n sù no si riva.]

383 (return)
[ L’alegorìa a è clara. Par cjatà la strada justa a bišugna vej la lus da la grasia divina.]

384 (return)
[ Stu chì al sarès un imperatòu Asburgo ca si rìnt cont di vej trascuràt l’Italia, il “gjardìn dal impèr.”]

385 (return)
[ Secont Vandelli, Arrigo VII al veva provàt a risanà na Italia ca patìva amondi par via di guèris e par via ca mancjava di gjustìsia civìl.]

386 (return)
[ In vita, chistu e Rodolf a èrin nemìs, mentri che chì a vàn d’acordu pròpit ben.]

387 (return)
[ Moldava e Elba, fluns da la Boemia.]

388 (return)
[ Doj re, scju chì, ca si dàn consèis.]

389 (return)
[ Cal sarès Filìp il Bièl.]

390 (return)
[ Vandelli al sugerìs che l’imàgin da la cuarda plena di virtùs e tegnuda atòr da la vita a è biblica. In ogni cašu, chel ben tresàt al è Pieri III di Aragona, e chel dal maròn al è Carlo d’Angju.]

391 (return)
[ Da pari in fì.]

392 (return)
[ Chej tre chì—il zòvin, Jacu e Federìc—a èrin fis di Pieri III di Aragona. Dante al à puc di bon da diši daj ùltins doj.]

393 (return)
[ Diu stes.]

394 (return)
[ Al contrari da li làudis ca ghi fà a Pieri III di Aragona, Dante al à puc di bon da diši encja dal Našòn, o Carlo d’Angju.]

395 (return)
[ Costansa a à pì rašòns di vantasi dal so omp, Pieri III, che li altri dos.]

396 (return)
[ Coma ca si voltàs vièrs Diu, dišìnghi che in Luj a era la so speransa.]

397 (return)
[ Dante al è a colp streàt da la prejèra di chist’ànima.]

398 (return)
[ Li pùntis celèstis.]

399 (return)
[ Dante a ghi dà coragju al letòu di trapasà il vel e entrà’n ta l’alegorìa di sti rìghis.]

400 (return)
[ Par simbolegjà la mišericordia di Diu.]

401 (return)
[ Da notà: il vert al è il colòu da la speransa, e la sensasiòn di velocitàt creada da sti rìghis a sugerìs la prontesa da la gràsia di Diu.]

402 (return)
[ Stu chì al sarès Nino Visconti, un so compaj, parìnt a la lontana dal famòus Cont Ugolìn.]

403 (return)
[ Sè che prin a no si jodeva par via da la distansa, adès, sul imbrunì, invènsi a si pòl jodi—un pensej, chistu, cal à alc dal paradosàl.]

404 (return)
[ Sti àghis a sarèsin chès ca sepàrin il mont dal purgatori da l’Italia.]

405 (return)
[ La vedula di Nino a veva bandonàt li fàsis blàncis (ušàdis—roba strana—da li vèdulis) par spošasi di nòuf cun Galeàs Visconti, cul cual a veva vùt pucja furtuna]

406 (return)
[ Sta vena di ironìa a sugerìs che encja tal purgatori a sòn bòis di cjapàsila cu li fèminis!]

407 (return)
[ Vipera = emblema daj Viscòns di Milan; gjàl = emblema daj Viscòns di Pisa.]

408 (return)
[ Dante a si mèt a vuardà vièrs il polo antàrtic, indulà che li stèlis a somèjn mòvisi pì a plan.]

409 (return)
[ Sti tre flamùtis, o stèlis, a sarèsin sìmbuj da la fede, speransa e caritàt. Li cuatri stelùtis dal pròsin tercèt a sarèsin li virtùs cardinàlis. (Vandelli)]

410 (return)
[ Li rìghis ca seguìsin a mètin in clar l’identitàt di chistu aversari.]

411 (return)
[ La prešensa dal madràs a sarès chì par indicà che encja a sta puòra zent dal anti-purgatori a ghi tocja sufrì li pènis da la tentasiòn!]

412 (return)
[ Da’ndulà ca tègnin protešùs dal mal chej ca stàn par entrà’n tal purgatori.]

413 (return)
[ Coràd al veva vùt cussì tanta cura daj sos che l’ànima so al veva trascuràt—e par chèl al è chì.]

414 (return)
[ La contrada daj Malspins a è cussì tant celebrada che la so fama a è cognosuda pì fòu da l’Italia che’n ta l’Italia stesa.]

415 (return)
[ Dante al ešalta la sioresa di scju bacàns e il so valòu di condotièrs.]

416 (return)
[ A somèa che stu “trist cjaf” (capo reo) al sedi stàt jodùt coma il demòni da cualchidùn, coma ’l amòu da la potensa da àltris, coma’l papa da ben àltris, e via di sèguit.]

417 (return)
[ Chista a è na referensa, abastansa intorgolada, dai sièt àis che, secònt i comentatòus, Dante al pasarà in taj poscj’ daj Malspìns, in ta la Lunigiana.]

418 (return)
[ Se il volej divìn a nol vès da cambiàsi—ca no susedarà.]

419 (return)
[ L’aurora stesa. Taj prins tersès, Dante—in ta un mòut abastansa fantašiòus—al dà n’idea di se ora ca era cuant cal era stàt culpìt dal sun.]

420 (return)
[ Il scorpion?—I studiòus a no sòn sigùrs di cuala costelasiòn che Dante a si riferìva.]

421 (return)
[ Al momènt la nòt a era in ta la so tersa ora , ca vorès diši ca èrin pì o mancu li nòuf di sera.]

422 (return)
[ Ch’i eri di cjar e vuès, coma Adàm.]

423 (return)
[ I sinc a sarèsin: Dante, Virgìlio, Sordèl, Nin, e Coràt.]

424 (return)
[ Taj tìmps vècjus, secònt na storiuta contada da Ovidio, la sišila a era na fèmina trasformada in sišila par protèšila da la rabia dal so omp.]

425 (return)
[ Ganimèd, il pì bièl daj mortàj, al era stàt rapìt da n’àcuila e partàt lasù daj dèos dal Olimpo a tègnighi plens i so gos di ambrošia o di altra bevanda speciàl, che a scju dèos forsi a ghi plaševa pì di un bièl tajùt di bacò.]

426 (return)
[ Cal sarès chel post fra la sfera da l’aria e la luna.]

427 (return)
[ La mari di Achìl a lu veva platàt a Schir pròpit par ca nol zès na dì a Troja; ma il so tentatìf al era stàt invàn, coma ch’i savìn.]

428 (return)
[ Virgìlio.]

429 (return)
[ Stu chì al sarès chel post indulà cal veva conversàt cun Sordèl e’i àltris.]

430 (return)
[ Coma ca rišulta da chèl ca seguìs, l’entrada dal purgatori a someàva vierta da lì cal vuardava Virgìlio.]

431 (return)
[ Lùsia a è partida al stes momènt ca si’a sveàt Dante.]

432 (return)
[ Ah, letòu, considera sta pècja com’un neo ca ghi da rišàlt a la puresa dal me furlàn!]

433 (return)
[ Sìmbul da l’aministrasiòn da la gjustìsia.]

434 (return)
[ I comentatòus di Dante a pènsin che scju tre scjalìns a raprešèntin la gradasiòn da la penitensa, da la contrisiòn inisiàl a la sodisfasiòn ca si cjàpa cuant ca si fà dal ben.]

435 (return)
[ Il diamànt al rafigurarès la soliditàt da la Glišia, secònt i comentatòus.]

436 (return)
[ Domanda, in altri peràulis, di vej l’asolusiòn par podej entrà’n tal purgatori.]

437 (return)
[ Mea culpa, etc.]

438 (return)
[ Na volta dentri dal purgatori, Dante al varà da purificàsi daj so pecjàs.]

439 (return)
[ Li do clafs dal regnu dal cjèl.]

440 (return)
[ Alegorìa: se sta claf da l’asolusiòn a no vèn ušada ben, alòra a no è vàlida l’asolusiòn.]

441 (return)
[ A mi par di capì chistu: la claf di oru a pol conferighi l’asolusiòn al pecjadòu pentìt; che di arzènt a è che ca vèn ušada, da li vòltis cun dificultàt, dal predi par otegni il pentimìnt dal pecjadòu, còmpit cal pòl èsi dur.]

442 (return)
[ Chel cal vuarda indavòu e cal torna a pecjà al pièrt la so gràsia.]

443 (return)
[ Tàrpea: il post indà che i Romàns a vèvin il so tešoru pùblic, cul tribùn Metèl ca lu custodiva—fin che Gjulio Sèšar a si veva imparonìt dal tešoru e mandàt via il Metèl. Cupiditas radix malorum est et—coma ca’è ben clar—erat!]

444 (return)
[ La mancjànsa di amòu sincèr pal ben, ca parta la zent al pecjàt, a spiega il puc ušu di sta puarta e il parsè ca’è cussì dirocada.]

445 (return)
[ La curnìs ca va sù pal mont dal purgatori a era da la stesa largesa.]

446 (return)
[ Pas tant voluda dal omp dopo che Adàm & Eva a èrin stàs butàs fòu dal ort terestri—pas in fin anuncjada dal ànzul Gabrièl.]

447 (return)
[ Virgìlio? La fuarsa divina? Ducju doj?]

448 (return)
[ I comentatòus a ni fàn recuardà la storiùta di Oza che, vìnt tocjàt l’arca, ca steva par colà, sensa il permès di Diu, al era stàt fulminàt a colp. (I vinu da considerà sta storiùta coma amonimìnt di no meti li mans in taj afàrs daj àltris, encja s’i pensàn di fa dal ben?)]

449 (return)
[ La vista e il sinti. Li imàginis a someàvin cussì vèris ca pareva ca cjantàsin sul seriu.]

450 (return)
[ David.]

451 (return)
[ Micòl a ghi li veva sunàdis par èsisi disvistìt in public, coma cal varès fàt un mataràn o pajàso.]

452 (return)
[ Micòl, la prima fèmina dal re David; pa li so àriis di granda siora a era stada punida cu la sterilitàt.]

453 (return)
[ ’L imperatòu Trajan.]

454 (return)
[ Il smuàrs di un cjavàl.]

455 (return)
[ Li bandièris ca svualasàvin tal vint a tegnèvin rafigurada n’àcuila nera ta un sfont di colòu òru.]

456 (return)
[ I no vuej mancjàighi di rispièt, ma sta veduluta a no mi pàr pròpit sensa pretèšis.]

457 (return)
[ Diu stes, che dut al jòt—il pasàt, il prešènt e il davignì. Di nòuf cun rispièt: Ma a nol eše un puc masa limitàt, stu puarèt di Signòu, s’a nol pòl maj jodi roba nova?]

458 (return)
[ Ca no si à encjamò cambiàt in pavèa, o farfala.]

459 (return)
[ Asiòns.]

460 (return)
[ Pal amòu che Diu al à paj ànzui e par li stèlis.]

461 (return)
[ La sapiensa? Il sant spìrit?]

462 (return)
[ Chej encjamò vifs a varàn bišugna di tàntis prejèris par entrà’n tal purgatori.]

463 (return)
[ Chì a’n d’è di chej ca àn da purgà pecjàs pì grancj’ daj pecjàs daj àltris.]

464 (return)
[ Chej ca sòn plens di gràsia divina.]

465 (return)
[ Li ròdis stelàdis a sarèsin li sfèris celèstis.]

466 (return)
[ Taliàn.]

467 (return)
[ Minià.]

468 (return)
[ A àn pì colòu, pì vivacitàt.]

469 (return)
[ Mentri cal era vif, Oderìs al bramava pì di dut di èsi il miej minatòu dal mont.]

470 (return)
[ Prin da murì, cuant che encjamò al varès podùt vivi e, di conseguensa, pecjà, Oderìs a si veva pentìt e cambiàt il so mòut di vivi.]

471 (return)
[ Il genio di un artista—o la so fama—al dura amondi puc, se pì ca nol è seguìt da un periodo di mediocritàt.]

472 (return)
[ Dante chì al alùt a sè stes, pensànt sensa modestia cal sarà miej di Guido Cavalcanti.]

473 (return)
[ E cussì a è cu la Gloria dal omp, ca pasa a la svelta da un a un altri.]

474 (return)
[ Una alušiòn, chista, al firmamìnt stelàr, ca si mòuf pì a plan daj pianès e da la luna.]

475 (return)
[ Il soreli.]

476 (return)
[ Di disglonfà il so spìrit cal è plen di orgòliu o supiàrbia.]

477 (return)
[ A nol entra in tal purgatori.]

478 (return)
[ In efièt a si èra metùt lì in plasa a domandà la lemòšina ai so concitadìns par podej acumulà i bes ca ghi ocorèvin par liberà il so compaj. A no è da surprìndisi se un orgoliòus coma luj al tremava fašìnt chistu.]

479 (return)
[ Encja a Dante, una dì, a ghi farà vignì la stesa tremarola cal à provàt il Salvàn—e alòra al capirà il parlà scur.]

480 (return)
[ Gràsis a la so òpera di compasiòn, il Salvàn a si’a meretàt un post in tal purgatori. Basta un’unica òpera a li vòltis par fani meritèvuj.]

481 (return)
[ Cjaminànt insima di sti làstris, i parìncj’ daj muàrs soteràs sot a pòsin vej sempri prešìnt coma ca èrin prin di murì.]

482 (return)
[ Li làstris sot daj piè.]

483 (return)
[ Lusìfar stes, punìt pa la so supiàrbia sensa fin.]

484 (return)
[ I Gigàns a èrin stàs ridušùs a tocs da li saètis di Gjove stes.]

485 (return)
[ Un daj architès da la tor di Babèl.]

486 (return)
[ La pianura di Shinar, indà ca era stada costruìda la tòr di Babèl.]

487 (return)
[ Pal so orgòliu di vej sièt fiòj e sièt frùtis, Niobe a era stada punida da Latona ca ghi’u veva copàs dùcjus. Pal dolòu Niobe a si veva dopo trasformada in ta na statua.]

488 (return)
[ Par no vignì caturàt daj Filistèos, Saul a si veva copàt cul butasi’n ta la so spada. (Vandelli) Saul al era ebrèo ma al varès fat buna figura encja coma romàn!]

489 (return)
[ Aragna a era stada tramutada in ta un raj dopo ca veva sfidàt Minerva in ta l’art dal tesi.]

490 (return)
[ Roboàm al vèn punìt in ta che maniera chì par vej minacjàt i israelìs ca volèvin che luj ju judàs.]

491 (return)
[ E a stà di fat che Almeòn al veva adiritùra copàt so mari pa la vanitàt di vej acetàt na colana ca varès partàt a la muàrt dal so omp.]

492 (return)
[ Senacherib = re daj Asiriàns, copàt daj so fìs par vej par supiàrbia pierdùt na guera cuntra il re di Gjudea.]

493 (return)
[ Ciro al veva fàt copà il fi di Tamiri. Ic pì tars a ghi veva fàt tajà il cjaf a Ciro e butàt in ta na bota di sanc. Che Diu ni vuàrdi da fiòlis cussi!]

494 (return)
[ Olofèrnis, re daj Asiriàns, cuant cal steva combatìnt chej da la Gjudèa, al era zùt a finìla malamintri cuant che Gjudita a lu veva fàt namorà di ic e, coma ca susèit spes cuj maròus, luj al era zùt a pièrdi il cjaf par ic—e no doma par mòut di diši!]

495 (return)
[ L’umiltàt, sugerìda da chist’ultima imàgin, a ghi permeteva a Dante di penetrà in ta la veretàt da li ròbis cal jodeva rafiguràdis in tal pavimìnt.]

496 (return)
[ A s’insurièa, ogni tant, Dante, cuntra i grandòns di sta cjera!]

497 (return)
[ La sesta ora dal dì a à finìt il so còmpit. Cussì adès al è pasàt mišdì.]

498 (return)
[ Coma par domandàighi sè cal intindeva diši.]

499 (return)
[ La “ben guidada” a si riferìs, cun ironìa, a Firense.]

500 (return)
[ Cuant che a Firense a era pì onestàt.]

501 (return)
[ Zìnt sù par sta scjalinada a si si strufìna cuntra li parèis lateràls, ca sòn amondi rìpidis.]

502 (return)
[ Al purifichèa dal mal chej ca ghi vàn sù.]

503 (return)
[ Parsè che il mont dal purgatori a si streta sempri di pì pì’n sù ca si và.]

504 (return)
[ E cussì, ispiràt da la diresiòn dal soreli, Virgìlio al decìt ca bišugna proseguì a destra.]

505 (return)
[ Coma l’invidia, ca è sensa colòu, sbladida.]

506 (return)
[ L’espresiòn a si riferìs a sè ca susedeva in ta li plàsis, in front da li glìšis durànt li mèsis gràndis.]

507 (return)
[ La vista a ghi’è stada tant scurida da la so invidia da impedighi di jodi li ròbis coma ca varèsin da èsi jodùdis.]

508 (return)
[ Diu stes.]

509 (return)
[ Taliana.]

510 (return)
[ Il originàl (“s’i l’apparo”) a si visina di pì a “se jò i impari” cuj ca è. La sostansa, però a no cambia. Dante, a’ è clar, al intìnt diši che s’al sà di na tal ànima, al pol fàighi dal ben preànt par ic cuant cal torna’n tal mont.]

511 (return)
[ Tal sens che se la “sitàt vera” a è la sitàt di Diu, alòra a si è pelegrìns ( o in esilio) s’a si vif in Italia o in altri bàndis.]

512 (return)
[ Chej puarès di svuàrps sintàs in ta li bàndis di stu sìrcul a no pòsin jòdilu, ma a pòsin sinti i so muvimìns.]

513 (return)
[ Còlis = Colle, un paešùt da la Toscana, indulà che i Senèis a èrin stàs scunfìs daj Fiorentìns in tal [Footnote 1269]. (Vandelli)]

514 (return)
[ Diu, vuarda cašu, al veva zà destinàt la scunfìta daj Senèis.]

515 (return)
[ Il mierli, da stupit, al vèn fòu d’unvièr ogni tant, crodìnt ca sedi za primavera.]

516 (return)
[ Ti vàs parlànt coma ca fàn i vifs.]

517 (return)
[ Tal prin ziròn dal purgatori, indulà ca patìsin i rogàns.]

518 (return)
[ Par via che ic, Sapia, a è in via di salvasiòn.]

519 (return)
[ Un puàrt in ta la Marema Toscana cal à vùt puc sucès; Diana a si riferìs a un flun che la zent a crodeva cal pasàs sot di Siena.]

520 (return)
[ Ogni comandànt cal crodeva di podej fà doventà grant stu puàrt di Talamòn. Sapia al dìs chistu cu na friguja di ironìa.]

521 (return)
[ Il Arno, che’n ta li bàndis di Falterona al è encjamò pisulùt.]

522 (return)
[ ’L Apenìn stes, dal cual Pelòu (Peloro) in Sicilia al è distacàt dal rest da l’Italia.]

523 (return)
[ La ploja stesa che dopo a implenìs i fluns.]

524 (return)
[ “Piòra” tal sens di bestia, coma ca ghi era capitàt ai compàis di Ulìs par via da la strèa Circe.]

525 (return)
[ Cjanùs ca sòn doma bòis da bajà.]

526 (return)
[ I Pišàns, ca sòn tant fùrbus ca no si làsin inganà da àltris. (Vandelli)]

527 (return)
[ ’L altri spìrit, chel di Rinieri. Chèl cal parla al è Guido dal Duce.]

528 (return)
[ A Dante.]

529 (return)
[ Persecutòus daj Fiorentìns.]

530 (return)
[ Firense.]

531 (return)
[ Par vej vùt tanta invidia (siminsa) i rivi apena apena a vej un post chì in tal purgatori. (A podarès èsighi zuda amondi pèšu!)]

532 (return)
[ Dal pur gust di vivi. Il teritori descrìt al sarès la Romagna.]

533 (return)
[ Ducju scju nòns—Lisio, Manars, Traversar, etc.—a èrin siòrs benjodùs da Dante, al contrari da la zentàja minsonada un puc pì’n sù.]

534 (return)
[ La memoria a è buna, ma di un intervàl di timp amondi curt.]

535 (return)
[ Grant contràst fra’l bièl mont di na volta e la realtàt asàj brututa dal dì di vuèj. Cussì al jodeva li ròbis Dante. A resta veretàt che “plus ca change plus c’est la….”]

536 (return)
[ Fìa (“rifiglia” tal originàl). A Bagnacjavàl a no si fàn pì fioj màscjus. (Vandelli)]

537 (return)
[ Maghinardo, capofamèa daj Pagàns.]

538 (return)
[ Par via che, muàrs i fioj màscjus a Ugolin a no ghi rèstin che fiòlis.]

539 (return)
[ Vandelli a ni recuarda che chìstis a sòn li peràulis che Caìn a ghi veva dita d Diu dopo vej copàt Abèl: “omnis igitur qui inveneris me, occidit me.”]

540 (return)
[ Sè che Dante al intindeva in ta sti tre rìghis al resta un misteri.]

541 (return)
[ Là = tal purgatori; chì = lì cal stà scrivìnt il poeta—in Italia.]

542 (return)
[ I ràis a ni culpìvin tal miès da la muša. Chistu al è il sens da la espresiòn, abastansa strana, cal uša Dante—e chi uši pur jò, che di luj i mi fidi.]

543 (return)
[ Sensa altra zent.]

544 (return)
[ Purgatori XIV. [Footnote 87].]

545 (return)
[ Se, savìnt il efièt da l’invidia, al avertìs àltris di no èsi invidiòus par no vej di zì a sufrì li pènis cal sufrìs luj.]

546 (return)
[ Ca si vòlin ben.]

547 (return)
[ Chì a para via la metàfora dal dišùn, tacada ta la linia [Footnote 58].]

548 (return)
[ Supiàrbia e invìdia a èrin li do primi plàis; rabia, avarìsia, gola, lusùria, e musetàt a sòn che àltris sinc.]

549 (return)
[ I me vuj bramòus di jodi che ròbis nòvis cal steva par ufrì il ziròn nòuf.]

550 (return)
[ Maria.]

551 (return)
[ La fèmina di Pišistràt. La storia ca à di fà cun scju doj a vèn ripuartada dal scàmbiu cal seguìs sùbit sot.]

552 (return)
[ Stefan, ch’i lu recuardarìn coma San Stefan par èsi stàt martirišàt a Gjerušalèm.]

553 (return)
[ Li višions cal veva vùt a èrin “eròus” doma tal sens ca no fèvin part da la realtàt da li ròbis di ogni dì.]

554 (return)
[ Il fat che chì a cjàntin cun concòrdia al vòu diši che scju rabiòus a no’an pì che discòrdia che na volta a’an di vej vùt fra di lòu.]

555 (return)
[ A ghi sarà pusìbul sìntisi lo stes, sensa zì fòu dal fun—roba ca no podarèsin fa.]

556 (return)
[ Par che stràdis tortuòšis e plènis di dolòu dal’infièr.]

557 (return)
[ Cuant ch’encjamò ti èris in vita.]

558 (return)
[ Sintimìnt, chistu, che Marco al ripetarès encja—o forsi pì encjamò—al dì di vuèj, s’a si pensa a cers governàns ch’i vìn in ziru pal mont.]

559 (return)
[ Il dùbit su la corusiòn umana, che adès a si stà radoplànt dopo vej parlàt prin cun Guido dal Duce (Purg. XIV) e adès cun Marco.]

560 (return)
[ Cualchidùn al mèt la cauša da la corusiòn umana in tal cjèl, e àltris a la mètin chì jù entri la malìsia stesa di nuàltris—puora zent.]

561 (return)
[ I dùbis di Dante a dimòstrin cal vèn dal mont daj svuàrps.]

562 (return)
[ S’i no vèsin libertàt di asiòn, alòra i no meretarèsin nè ’l infièr nè ’l paradìs.]

563 (return)
[ La sostansa di stu argumìnt: se encja i sìn influensàs da li stèlis (il cjèl) al inìsi, lo stes i sìn dotàs da la lus da la rašòn e da la libertàt di sièlzi fra’l ben e’l mal. Si sìn sàvius, in ùltin i zìn a sièlzi il ben. Si no—beh, Dante a ni’a ben fàt jodi li conseguènsis.]

564 (return)
[ A Diu stes. A è da oservà che par cjèl chì a s’intìnt diši li stèlis che, par cuant inflùs ca vèdin su la zent, a sòn sempri mancu potèntis dal creatòu.]

565 (return)
[ Prin ca ešìsti tal mont ch’i cognosìn. Fin a chel momènt lì, Diu al à godeva coma na cualchicjusuta ca ešisteva doma’n ta la so mins. A si pòl oservà da chistu che la nustra ànima, secont Dante (ca si baša, i cròt, su Tomàs d’Àcuina), a à na imortalitàt dopla: a’è imortàl dal momènt ca taca a vivi ta un cuàrp umàn; ma a è encja imortàl in tal sens ca è sempri ešistìda in ta la mins dal creatòu. A stu propòšit, a’è pur interesànt notà che il grant romàntic inglèis, Wordsworth, tal so poema “Intimations of Immortality,” al à ušàt il concèt da l’ànima ca taca a vivi duta plena di legrìa ta un frutùt coma indicasiòn che l’ànima a ešisteva encja prima cal nasès il frutùt.]

566 (return)
[ La guida o il fren al podarès èsi l’autoritàt da la glìšia ca ghi mostra la strada justa da seguì.]

567 (return)
[ Il re o imperatòu al pòl imponi che gjustìsia (la tor) necesària a rivà a otegni contentesa in ta stu mont e’n tal mont da vignì.]

568 (return)
[ Il papa al pòl medità su li scritùris, ma a ghi mancja la capacitàt di fàighi distinsiòn fra li ròbis mondànis e chès spìrituàlis.]

569 (return)
[ Seguìnt il ešempli dal papa, la zent a ghi và davòu doma da li ròbis di stu mont, trascurànt i bens spirituàj.]

570 (return)
[ Il papa e l’imperatòu, che insièmit a luminàvin tant la vita spirituàl che la vita di stu mont.]

571 (return)
[ La fuarsa politica (spada) e che spirituàl (pastoràl) a sòn unìdis in ta la stesa persona—il papa.]

572 (return)
[ Ogni planta a si vèn a cognosi e apresà dal frut ca dà.]

573 (return)
[ La Lombardia, cunfinada daj fluns—ca ghi fàn riga.]

574 (return)
[ Federic II al era in lota cul papa par via da li guèris tra Ghibelìns e Guelfs.]

575 (return)
[ Un cal à cualchi colpa a no ocòr che chì al vedi riguàrt da la zent, par via che chì dùcjus a sòn plens di còlpis.]

576 (return)
[ Li funsiòns e fangu ca parta intòr.]

577 (return)
[ I Levìticos, prèdis dal pòpul israelita, a vèvin da dedicasi doma a ròbis spirituàlis. Par chèl a vegnèvin ešentàs dal eredità bens temporaj.]

578 (return)
[ Na volta a crodèvin che un farc al jodeva pa na pièl ca ghi cujerzeva i vuj. Na volta a crodèvin tanti ròbis stùpidis; no coma vuèj, ch’i ghi crodìn doma a ròbis vèris e jùstis e bièlis.]

579 (return)
[ Par so tendensa naturàl.]

580 (return)
[ Il ušignòu, ca ghi plašarès cjantà pì di ogni altri usièl. (La tristàta, secont i comentatòus, a sarès Progne che tant a si veva rabiàt cuntra’l so omp ca veva copàt il so frutùt e dàt da mangjà al so omp! A sarà vera che “la donna è mobil,” ma fin a stu punt?)]

581 (return)
[ Stu “un” al sarès stàt un ministro dal re da la Persia cal era zùt a finìla crucifìs par vej tramàt cuntra i Israelìs.]

582 (return)
[ Fìa di Amata e dal re latìn. Chista Lavinia a ghi era zuda spoša a Enea, cuntra il volej da la mari che, amondi puc contenta, a si veva impicjàt. (Cussì a dìšin i comentatòus.)]

583 (return)
[ Chista a sarès la vous dal ànzul cal veva fàt duta che lus ca veva sveàt Dante.]

584 (return)
[ La me abilitàt di jodi.]

585 (return)
[ Fà’l ben ai àltris coma ch’i vorèsin ca ni fèsin a nu—sensa spetà di vignì preàs.]

586 (return)
[ Frutàn di sapiènsa, che Virgìlio ghi darà in ta chistu intervàl.]

587 (return)
[ Il amòu naturàl al è istintìf, posedùt da dùcjus, sensa sièlta; chel volùt al è dovùt a la volontàt dal indivìduo—cal resta responsàbil pa la so sièlta.]

588 (return)
[ Diu.]

589 (return)
[ I bens di stu mont.]

590 (return)
[ Dal èsi, o cuàrp, ca lu òspita.]

591 (return)
[ Diu.]

592 (return)
[ Chistu amòu dal mal a si manifèsta in tre manièris, coma spiegàt in ta li tersìnis ca seguìsin: chel dal rogànt, chel dal invidiòus, e chel dal rabiòus.]

593 (return)
[ Chistu, i cròt, al à di èsi un vìsi amondi comùn. Fra ’l altri al è chel tipo di visi ca ghi dà il via a la trama di romànsos coma Il Cont di Montecrist. Se farèsini chej puòrs diàus di scritòus se la zent a fòs sensa vìsis? Provàn a pensà a na Divina Comèdia scrita in ta un mont indulà che la zent a’è sensa pècis!]

594 (return)
[ Al deriva cunfuàrt da l’idea da la ruvìna dal altri.]

595 (return)
[ Ben di stu mont, ca nol pòl dani contentèsa asoluta. (Però scju bens, s’a càpitin tal momènt just, a pòsin zovà a fani contèns—e coma! Provàn a pensà, par esèmpli, a chel cašìn cal stà susedìnt tal Medio Orient, tra Israeliàns e Palestinèis. A si pòl ben dìšighi ai Palestinèis (o ai Israeliàns) di no fa stupidàdis, di no zì a scalmanasi masa—o adiritùra suicidasi!—par rivà a otegni sè che, dopodùt, a sòn bens di stu mont: na cjàša, un toc di cjera da podej clamala sò, un stàt propri. Par lòu il vej sti robùtis a sarès sensaltri inìsi di granda contentèsa.)]

596 (return)
[ Chej ca no sàn un bièl nuja a vàn a fàsi mèstris.]

597 (return)
[ L’ànima a è stada creada cu la dispošisiòn di amà.]

598 (return)
[ La sostansa: Il vustri capì al à inìsi da ròbis estèrnis, che pal spìrit a dovèntin ogès d’amòu.]

599 (return)
[ Il fòuc al tìnt di alsàsi sempri e di zì a finìla la sù in ta chè che i medievaj a clamàvin la sfera dal fòuc—e là, cu la so sostansa, al durarà par sempri.]

600 (return)
[ Par tiràighi fòu il mani di chista discusiòn “scolàstica” i racomandi Vandelli o altri comentatòus. La sostansa dal discòrs, però, a è che na virtùt—cualsìasi ca sedi—a si dimostra doma gràsis al so efièt, coma in tal cašu da li fuèis vèrdis ca fàn jòdj che un àrbul al è vif; o coma i colòus dal arcobalèn ca mòstrin ca stà plovìnt.]

601 (return)
[ Pì o mancu cussì: A no si sà da’ndulà cal vèn il prinsìpit dal nustri intelèt nè da’ndulà ca derìvin li nustri tendènsis a volej ben, a gustà il bièl, etc.]

602 (return)
[ Par via che chista inclinasiòn a’è istintìva—a no è derivada da sièlta lìbara.]

603 (return)
[ Di mòut che ogni prima inclinasiòn o vòja a zedi d’acòrdu cun ogni altra.]

604 (return)
[ Il ušu da la rašòn (la virtùt) al juda a fa filà dret ogni prin impùls.]

605 (return)
[ A è da oservà che Beatrìs a si metarà a discori di sta voja lìbara, o lìbar volej, pì’ndavànt, in tal paradìs.]

606 (return)
[ Cuant che i Romàns a jòdin il soreli a zì jù tra la Sardegna e la Corsica.]

607 (return)
[ Ilerda = la sitàt spagnola Lerida.]

608 (return)
[ Doj ešèmplis di premurošitàt. Coma cal nota Vandelli, il prin al è di caràtar spirituàl; il secònt, di caràtar temporàl.]

609 (return)
[ Il cori sensa pauša di scju spirs al è part da la so penitènsa.]

610 (return)
[ Il “tal” al sarès Berto da la Scjala, cal steva par murì; e so fì, coròt di cuàrp e di spìrit, al sarès Bepi, mal nasùt parsè cal era nasùt da na relasiòn adùltera. (Vandelli e àltris)]

611 (return)
[ A stàn rimproverànt i mus o acidiòus.]

612 (return)
[ I ebrèos, cjastiàs da Diu par vej dišubidìt Mošè. I erèdis dal Gjordàn a sarèsin i palestinèis. (Scju dìs chì a somèa che chej puòrs diàus di palestinèis a risèvin encja lòu un bièl puc dal castìgu di Diu.)]

613 (return)
[ Chej ca no’an volùt seguì Enea fin a Roma, preferìnt restà in Sicilia.]

614 (return)
[ Par vej na buna spiegasiòn di sti rìghis, i sugerìs di consultà i comentatòus. In sostansa Dante al stà descrivìnt chel momènt, sùbit prin dal cricà dal dì, cuant che il scur al stà par zì via.]

615 (return)
[ Ècos di Circe chì, e’n ta li rìghis ca seguìsin.]

616 (return)
[ Beatrìs, secònt Vandelli; ma Dante al pòl vej intindùt Maria o cualchi altra personificasiòn da la rašòn, secont àltris.]

617 (return)
[ Coma un ca si tèn curvàt dal pensej.]

618 (return)
[ Lì ca vìvin i mortaj.]

619 (return)
[ Ca rafigùra i tre vìsis da l’avarìsia, la gola e la lusùria. (Vandelli)]

620 (return)
[ Cu la stesa energìa dal falcòn Dante al à paràt via a zì’n alt fin cal è rivàt tal plan dal ziròn pì’n sù.]

621 (return)
[ La strada ca parta al sest ziròn.]

622 (return)
[ Si sèis lìbars di zì sensa vej da sufrì il patimìnt di stà distiràs par cjera.]

623 (return)
[ Tegnèivi a destra, vièrs l’esterno.]

624 (return)
[ Il pentimìnt.]

625 (return)
[ Il plànzi stes.]

626 (return)
[ Ti’as di savej ch’i soj stàt Papa (“successor Petri”).]

627 (return)
[ Il nòn da lèa so famèa al deriva dal nòn dal flun—il Lavagna. Chel cal parla al è il Papa Adrian V, da la famèa dal cont di Lavagna. (Vandelli e àltris.)]

628 (return)
[ Neque nubent: la alušiòn a è al discorsùt fàt da Crist tal Vanzeli, indà cal dìs che in paradìs a no si è pì spošis nè di chistu nè di chel altri, ma ca si è dùcjus compàis.]

629 (return)
[ Vers [Footnote 91], etc.]

630 (return)
[ Chèl dal Papa Adrian V, ca ghi à apena dita di parà via.]

631 (return)
[ Ai doj poès a ghi tocjava cjaminà visìn da la rocja par via che il percòrs al era dut plen di ànimis distiràdis.]

632 (return)
[ L’avarìsia.]

633 (return)
[ Ducju i altri vìsis.]

634 (return)
[ Secont Vandelli al sarà il “veltro” che a la fin al sbarasarà il mont da l’avarìsia. (Cfr. Inf. I, [Footnote 101])]

635 (return)
[ La stala indà cal è nasùt Gesù.]

636 (return)
[ Stu Fabrìsi al era un cònsul romàn cal veva (secont Vandelli) la virtùt amondi rara di restà puòr e onèst invensi di siòr e visiàt.]

637 (return)
[ Se Nicolò no ghi vès prejodùt la dote, sti frùtis a si varèsin butàdis a la malavita.]

638 (return)
[ Diu.]

639 (return)
[ La cjaša daj Capetìngis, ca’an seguìt i Carolìngis.]

640 (return)
[ Il me sanc, o miej, i me disendèns, ca sòn doventàs coròs in sèguit al matrimoni di Beatrìs Berlinghièr cun Carlo d’Anjou. Da sta uniòn il re al veva risevùt in dote la contèa di Provensa. (Vandelli e àltris.)]

641 (return)
[ Cul matrimoni di re Carlo.]

642 (return)
[ A si nota in ta sti rìghis na buna vena di sarcàsm. (Tomàs al sarès San Tomàs, mandàt in paradìs da Carlo stes.)]

643 (return)
[ Stu Carlo (di Valois) al à ušàt il tradimìnt coma arma, coma Gjuda. In Italia al à judàt i Neris cuntra i Blancs di Firense. (Robuschi)]

644 (return)
[ Carlo II, fàt prešonej in tal golf di Napoli, al veva “vendùt” so fia par profit. (Robuschi)]

645 (return)
[ Rešidensa dal Papa Bonifas VIII.]

646 (return)
[ Fra i cuaj al sarès Filìp il Bièl, cal sotomèt il papa a na pasiòn coma chè di Crist stes.]

647 (return)
[ Filìp il Bièl, fra ’l altri, al fà fòu i bens daj Templàrs. (Robuschi)]

648 (return)
[ Diu a nol sfoga sùbit la so rabia, coma ch’i farèsin nuàltris, ma al speta il momènt just.]

649 (return)
[ Durànt il dì a cjàntin ešèmplis di virtùt; di nòt, ešèmplis contràris.]

650 (return)
[ Pigmaliòn al veva copàt so cugnàt Sichòt (Sicheo) par vej il tešoru.]

651 (return)
[ Ugo Capèt, chel spìrit cal à apena finìt di parlà.]

652 (return)
[ Delo, la išula indulà che Latona a veva parturìt i so doj fiòj Apol e Diana (il soreli e la luna).]

653 (return)
[ Cašu stran: Pròpit mentri ch’i staj par bati sta riga, i sìnt Cecilia Bartoli ta la radio ca cjànta Gloria in excelsis Deo. Stranìsin cašu. Par stu cašu stranìsin e par ducju i cašus stranìsins ca susèdin tal mont (basta ca sèdin bièj) ca ghi zedi pur gloria in excelsis Deo!]

654 (return)
[ Secònt il Vanzeli, chista a sarès che fruta ca à risevùt na aga ca ghi’a cjòlt ogni sèit in cambiu di na gota di aga par copàighi la sèit dal puòr Gesù.]

655 (return)
[ Tornàt fòu tra i vifs.]

656 (return)
[ Virgìlio a ghi fà al spìrit un salùt cal và d’acòrdu cul salùt fàt dal spìrit stes.]

657 (return)
[ I sèns a sòn i “P” segnàs su la front di Dante.]

658 (return)
[ Clot, una da li Pàrchis ca fìlin i destìns da la zent.]

659 (return)
[ Il mont di scju spìris.]

660 (return)
[ Dut sè ca susèit chì’n tal purgatori al seguìs un òrdin divìn.]

661 (return)
[ ’L arcobalèn (Iride) cal cambia pošisiòn a seconda dal muvimìnt dal soreli.]

662 (return)
[ Il volej stes di zì in sù al è in sè stes font di plašej par l’ànima.]

663 (return)
[ L’ànima a vorès zì sù, ma la gjustìsia divina a la custrìns a sufrì la necesària punisiòn pa la so inclinasiòn pal pecjà.]

664 (return)
[ Sèit dimostrada dal cjantà daj purgàns cuant che n’ànima a si libera da li so pènis.]

665 (return)
[ Stasio, chel cal parla sti rìghis, al era cognosùt coma poeta in taj timps di Crist. (Robuschi)]

666 (return)
[ Secònt Vandelli, Dante a si sbàlia: Stasio al era napoletàn, no tolosàn.]

667 (return)
[ Dopo vej scrìt la Tebaide, Stasio al era muàrt mentri cal scriveva la Achilleide.]

668 (return)
[ Su di me e intòr di me.]

669 (return)
[ Ca sarès l’Eneide.]

670 (return)
[ Ta stu ešìlio.]

671 (return)
[ Pa la zent pì onesta e spontanea a ghi’è dur tègnisi dal ridi o dal planzi, encja se l’ocašiòn a dišarès ca nol è il momènt just par ridi o planzi.]

672 (return)
[ Se dut il grant lavoru ch’i ti stàs fašìnt al è pal ben da la to ànima.]

673 (return)
[ Stu ànzul a ghi à apena scancelàt da la front il cuìnt P (o pecjàt) che Dante al veva intajàt ta la front.]

674 (return)
[ Li peràulis da la beatitùdin (Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam…) cjantada dal ànzul. (Vandelli)]

675 (return)
[ Virgìlio al veva zà sintùt Gjovenàl parlà ben di Stasio; e adès, il èsi in compagnìa di un tipo geniàl coma Stasio a ghi farà someà pì curta la strada ca’an da fà.]

676 (return)
[ Avàr.]

677 (return)
[ Dante e Virgìlio a’an par prin cjatàt Stasio in tal sìrcul daj avàrs.]

678 (return)
[ Il sens al è che se Stasio a nol vès lešùt, e capìt, li rìghis di Virgìlio, al sarès cal sufrìs li pènis dal’infièr cul rest daj avàrs (Inf. VII, [Footnote 25]- [Footnote 35]). Chì, però, a somèa ca sedi un problema. Li rìghis di Virgìlio, ripuartàdis da Stasio, a no sòn idèntichis da li rìghis di Virgìlio ripuartàdis in ta l’Enèide. (Vandelli, etc.)]

679 (return)
[ Pecjàs.]

680 (return)
[ Tošàs a zero, coma che’n tal infièr a sòn descrìs chej che’n vita a vèvin masa largesa o prodigalitàt.]

681 (return)
[ A no’an savùt pentisi nè in vita nè in punt di muàrt.]

682 (return)
[ Coma, par ešempli, a susèit tal cašu da la largesa (o prodigalitàt) ca è oponuda a l’avarìsia.]

683 (return)
[ Sti peràulis a ghi dimòstrin a Virgìlio che Stasio a nol era par nuja avàr.]

684 (return)
[ Cansòns bucòlichis. La referensa a è di Virgìlio, che chì a ghi stà fašìnt n’altra domanda a Stasio.]

685 (return)
[ La muša da la storia, ca ispirava Stasio.]

686 (return)
[ Par meretà la salvasiòn a no basta fà dal ben in tal mont; a bišugna pur vej fede. (Chej in vena calvinista a sarèsin amondi d’acordu.)]

687 (return)
[ Stasio a si riferìs a na sorta di profèsia fata da Virgìlio in ta una da li so òperis.]

688 (return)
[ Par gràsia to i soj doventàt….]

689 (return)
[ Stasio a si riferìs al episòdi da la Tebaide cal descrìf il rivà daj Grecs taj fluns visìn da la sitàt di Tebe.]

690 (return)
[ Omero.]

691 (return)
[ Il Mont Parnàs.]

692 (return)
[ Caràtars, chìscjus e chej da li rìghis ca seguìsin, cjantàs da Stasio in ta li so òperis.]

693 (return)
[ Puarèta par sigùr: dopo vej jodùt murì ducju i sòs, il so maròus pur, a era stada condanada a muàrt da Creonte, insièmit cun so sòu Antigone. (Vandelli)]

694 (return)
[ A sòn apena rivàs tal sest sìrcul.]

695 (return)
[ Cuant ch’i eri frut (a si parla di pì di miès sècul fa) a era abastànsa comun a San Zuan di ušà la peràula “moràr” par descrivi un àrbul di cualsìasi sorta. Ma chè, a si sà, a era l’època daj cavalèis e da li mòris, e ogni època a vèn rifletuda in tal so vocabulari.]

696 (return)
[ Tal sens che li ànimis afamàdis dal purgatori a no podaràn permètisi di mangjà li “mòris” di stu moràr.]

697 (return)
[ I sugerìs di consultà i pensèis di Vandelli a stu riguàrt.]

698 (return)
[ In ta la bibia, il profeta Danièl al veva rifiutàt di mangjà, ma in compèns a ghi era stada conferìda na granda cognosensa da li ròbis.]

699 (return)
[ Chì, in tal me post, di cavalètis d’estàt an d’è tàntis; ma i preferìs lasàlis ca saltusèjn pitòst che mangjàlis, encja se cussì fašìnt i vaj a sacrificà l’ocašiòn di implenimi di Gloria. A no’è da esclùdi, però, che se par un toc a si vès da sopravìvi mangjànt doma, o cuaši doma, cavalètis, a si zarès a vej da li bièli višiòns; roba, forsi, da fàighi invidia al stes Zuan Batista.]

700 (return)
[ Virgìlio al sugerìs che sti puòri ànimis a pròvin, cul planzi e cjantà, a liberasi daj vìncuj ca ju tègnin leàs in ta stu post.]

701 (return)
[ Erisitòn al era stàt punìt cu na fan insasiàbil, tant che a la fin al veva tacàt a rošeàsi il so stes cuàrp.]

702 (return)
[ Se Dante al uša “como” par “coma,” alòr i no mi sìnt tant mal a ušà “com” par “coma” nencja jò.]

703 (return)
[ La so vòus.]

704 (return)
[ Cuant che cul sanc da la so vena a ni’a partàt a la redensiòn.]

705 (return)
[ I comentatòus: tal antipurgatori, indulà che il timp da pecjadòu durànt la vita al vèn doplàt prin da entrà tal purgatori stes.]

706 (return)
[ Dal antipurgatori, indà ca sòn chej ca àn spetàt masa timp prima di pentisi.]

707 (return)
[ Forèis al è abastansa sarcàstic tal descrivi la mancjansa di pudòu in ta li fèminis da la Firense cal à lasàt.]

708 (return)
[ A si àja maj jodùt fèminis che par fàighi ritegni il so pudòu a era necesàri creà disiplìnis spirituàlis o civilis? Se’l dišarèsia il puòr Farnèis s’al vès di fà na pasegiàta ta spiàgis coma che di Lignàn al dì di vuej? A ghi vegnarès ingrìsul!]

709 (return)
[ Prin di dut a zaràn a sufrì chej che adès a sòn encjamò frutùs sensa barba.]

710 (return)
[ Par via che Dante, esìnt di cjar e vuès, al fa ombrèna.]

711 (return)
[ La luna, Diana, sòu dal soreli, o Apol.]

712 (return)
[ Ca seguìs Virgìlio.]

713 (return)
[ Stu mont, cal sarès il purgatori, al vòu liberasi di Stasio e mandalu’n ta la strada dal paradìs.]

714 (return)
[ L’ànima di Stasio, ca stà proseguìnt a plan par restà insièmit cun Virgìlio, chèl che “cun me’l và.”]

715 (return)
[ Bonagiunta in tal originàl.]

716 (return)
[ A si trata chì di Papa Martin IV.]

717 (return)
[ Secont Vandelli stu Papa a si la godeva a mangjà bišàtis dopo vèilis ’nnegàdis tal vin (vernaccia) e rustìdis. Insoma, al era un gološòn di un papa, e basta.]

718 (return)
[ Par vej na cognosensa pì buna di scju nòns, e àltris, i sugerìs Vandelli o altri comentatòus.]

719 (return)
[ Ta la bocja.]

720 (return)
[ Tal sens di cunsumà.]

721 (return)
[ ‘Donne ch’avete intelletto d’amore.’]

722 (return)
[ Li ultimi sèis rìghis e chès ca seguìsin a descrìvin la sostansa di chel tipo di poešia o di scrivi cal vèn celebràt coma “dolce stil novo.”]

723 (return)
[ Tal originàl: “dittator” = ’l amòu.]

724 (return)
[ I tornaràj prin cul dešideri che in realtàt. La riva a sarès un post tal Tirèn indulà ca si riunìsin li ànimis par vignì trasportàdis tal Purgatori.]

725 (return)
[ Stu “puòr diàu” al sarès Corso Donati, fradi di Farèis. Secont il fradi, Corso Donati a somèa cal sedi stàt in part responsàbil pal “spolpamìnt” di Firense, descrit pì’nsìma.]

726 (return)
[ Li sfèris celèstis.]

727 (return)
[ Coma ca fà la zent cuant che zà a sà ca no pòl vej sè ca vorès vej.]

728 (return)
[ I centàuros, ca vèvin un pet di omp e un cuàrp di cjavàl. Tant chistu che ’l ešempli daj ebrèos cal seguìs al è un ešempli di gološitàt punida.]

729 (return)
[ I guadàis, i cròt, a sòn li pènis ca sufrìsin, che cul zì ’ndavànt ju purificarà.]

730 (return)
[ Sta pluma dal ànzul a ghi neta via il pecjàt da la gološitàt a Dante.]

731 (return)
[ Chej ca s’intìndin di astrologìa a capìsin a volo che Dante al vòu diši ca sòn li doj dopo di misdì. Chej che di astrologia a s’intìndin puc, coma me, a sòn conseàs di consultà i comentatòus.]

732 (return)
[ Rivànt fin a vièrzi (il àt) la bocja par parlà.]

733 (return)
[ Na domanda amondi sensìbli. La risposta a ghi vèn data in ta in li rìghis ca seguìsin.]

734 (return)
[ Tal sens che Dante al podarès alora capì coma ca è pusìbul dimagrì, par rašòns ca no’an nuja a che fà cu la mancjansa di roba da mangjà.]

735 (return)
[ Il sanc cal scòr in ta li vènis di una part dal cuàrp al và a trasformasi in ta la part stesa.]

736 (return)
[ Ta stu “natural vasèl” a si mìscjn il sanc dal omp e chel da la fèmina.]

737 (return)
[ Il sanc da la fèmina al è pront a ricèvi il sanc dal omp, cal è pront a operà.]

738 (return)
[ I sugerìs di consultà i comentatòus par vej na idea pì clara di chista spiegasiòn “scolastica” di sè ca susèit dal momènt dal concepimìnt in sù.]

739 (return)
[ A è clar, chì, che il sanc maschìl al domina. I cròt che certi feminìstis di vuej a ghi darèsin na buna tirada di orèlis a Dante e a Tomàs d’Acuina e a Aristòtil e a dùcjus chej ca la pensàvin cussì in ta chej timps lontàns.]

740 (return)
[ La referènsa chì a è al filošofo antìc Averroe che, secònt li rìghis ca seguìsin, al insisteva che ’l intelèt al era superàt da l’ànima. (Vandelli, su chistu punt al dà na buna spiegasiòn.)]

741 (return)
[ Par vej n’idea pì clara da la fušiòn da li divièrsis pars da l’ànima (vegetativa, sensitiva e rasionàl) a zova consultà i comentatòus. A è da oservà, però, che l’idea che ’l embrio al vegni dotàt di ànima “rasionàl” a vèn scartada daj filòšofos di vuej, da John Locke in cà.]

742 (return)
[ La referènsa chì a è a che part da l’ànima ca resta atìva encja dopo la muàrt.]

743 (return)
[ In particulàr li facoltàs vegetatìvis e sensitìvis, a rèstin calmùtis; mentri che li facoltàs inteletìvis (memoria, etc.) liberàdis dal cuàrp, a dovèntin encjamò pì ben gusàdis.]

744 (return)
[ L’ànima, che chì si si’èra sofermada, a deva forma umana a l’aria. Interesanta chista teoria da l’ànima, ca à ešistensa prima dal cuàrp, e che di fat a ghi dà forma al cuàrp.]

745 (return)
[ Chistu a veva dita Maria cuant che ’l ànzul a ghi veva dita ca varès vùt un frut; “Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco?” Domanda abastansa naturàl.]

746 (return)
[ Il velèn.]

747 (return)
[ Scju spìris a pòsin purificasi doma restànt lì, dentri da li flàmis.]

748 (return)
[ Tal sens generàl da li zònis cjàldis dal Nordafrica.]

749 (return)
[ Par fasi amà da un toru, Pasife a era entrada ta na vacja di len. Da sta union al era nasùt il Minotauro.

750 (return)
[ Vandelli al cròt che sta siora a è la Madona; Robuschi al dìs ca è Beatrìs. E jò? Jò’i cròt che sta gràsia a posi èsighi conferìda doma da la Madona—o da Beatrìs cu la gràsia da la Madona.]

751 (return)
[ L’idea che na persona urbana, civilišada, nòbil, a resti culpida (o maraveada) dal straordinari par mancu timp dal cjargnèl (=montanaro) a è, secònt me, un cumplimìnt tant pì grant pal cjargnèl che pa la persona “nòbil.”]

752 (return)
[ Sèšar, coma chej spìris descrìs uchì, al veva pecjàt di sodomìa, e par chèl al vegneva clamàt “regina.”]

753 (return)
[ La so vergogna a asìst li flàmis in tal so viàs di purificasiòn.]

754 (return)
[ Pasife, zà minsonada’n tal vers [Footnote 41].]

755 (return)
[ Guinišèl, ca ghi’a dàt il via al “stil novo,” al sarès sens’altri dut invidiòus di sta me prova “volgàr” in furlàn.]

756 (return)
[ A è miej consultà i comentatòus par vej na buna idea da la storia di Licurgo, da la so fèmina e daj so fiòj. Chì a’è da notà che Dante al è tentàt di cori vièrs di Guinišèl, pal ben ca ghi voleva, ma al è trategnùt da li flàmis ca cujèrzin Guinišèl.]

757 (return)
[ Cussì a si riferìs Dante al Guinišèl, che di luj a si considera disèpul.]

758 (return)
[ Il miej fabri dal “dolce stil novo” al sarès Arnalt Daniel; chèl crodùt pì avansàt al sarès Girault de Borneil, un famòus poeta provensàl. (Q.v. i comentatòus.)]

759 (return)
[ I “stùpis” minsonàs in ta stu vers a èrin èncja da l’opiniòn che li òperis di Guiton d’Arès a fòsin fra li miej.]

760 (return)
[ Scritòus coma Guinišèl, sensa parlà di Dante stes, a raprešentàvin tant miej il “bièl stil nòuf.”]

761 (return)
[ Arnalt Daniel, zà minsonàt tal vers [Footnote 115], ca si esprimarà in provensàl fra cualchi riga.]

762 (return)
[ A è ben clar che il provensàl al è cušìn dret dal furlàn.]

763 (return)
[ Il ànzul a ghi aparìs al tramònt. Par na descrisiòn detaliàda su chista determinasiòn di Dante in riguàrt a l’ora, i sugerìs i comentatòus.]

764 (return)
[ Vanzeli di San Matèo, v.8.]

765 (return)
[ Al è doventàt pàlit coma un muàrt.]

766 (return)
[ Sti rìghis a sugerìsin che Dante al veva vùt ocašiòn di jodi zent condanada vignì brušada viva.]

767 (return)
[ La storiuta di Tisbe e Piramo, na sorta di Romeo e Gjulieta pre-Shakespeariana, a’è contada da Ovidio in ta la so Metamorfoši.]

768 (return)
[ Fin a stu punt, i tre a vèvin cjaminàt in fila indiana, cun Stasio in tal miès.]

769 (return)
[ Indà ca tacava la scjala ca partava al paradìs terestri.]

770 (return)
[ Al era zùt a durmì—o tramontàt.]

771 (return)
[ Citerea = Vènere.]

772 (return)
[ Lia, prima fèmina di Jacob, chì ušada da Dante coma sìmbul da la vita ativa. (Vandelli) La corona ca si met in tal cjaf a è na corona fata di buni òperis.]

773 (return)
[ Rachel, seconda fèmina di Jacob, a è chì ušada coma sìmbul da la vita contemplativa.]

774 (return)
[ I splendòus dal vers [Footnote 109: a crèjn stu efièt.]

775 (return)
[ Chès temporàlis.]

776 (return)
[ Làsiti guidà da sè ca ti par just.]

777 (return)
[ Beatrìs.]

778 (return)
[ “Chej” a sarèsin i flòus, àrbuj, e’l rest di stu post. Virgìlio, duncja, a ghi dà la sièlta di ušà stu timp in ta la vita contemplativa (stànt sintàt) o ativa (cjaminànt fra flòus e àrbuj.)]

779 (return)
[ Su di tè i conferìs il podej temporàl e spirituàl.]

780 (return)
[ Sicoma ca era matìna, l’ombrena dal mont dal purgatori a vegneva butada vièrs ovest, par là ca si pleàvin li ramàsis.]

781 (return)
[ Visìn di Ravena.]

782 (return)
[ Ta stu post al è sempri il mèis di maj, cu li so gràndis bielèsis primaverìlis.]

783 (return)
[ Divièrsis interpretasiòns di sta riga a sòn pusìbulis. Robuschi e àltris a cròdin ca sedi Proserpina ca pièrt la primavera (i flòus ca steva cjolìnt sù). Jò invènsi i cròt che al momènt dal rapimìnt par man di Plutòn, Proserpina (la primavera) a pièrt so mari (la cjera, la natura) par via ca vèn trasportada tal mont di sot; mentri che Cerere (la mari), pierdìnt so fia, a pièrt la primavera stèsa.]

784 (return)
[ Cupid.]

785 (return)
[ Tal sens che Cùpid di sòlit al culpìva àltris, no so mari, che stavòlta al veva fat namorà di Adòn.]

786 (return)
[ Chè di Serse a è na lesion che al dì di vuèj a varèsin da tegni in mins chej tipos coma Bush mentri ca si preparing a invadi il Iraq, pensànt, coma Serse, che sbarasàsi di Saddam Hussein a sedi na roba da nuja e sensa nisùna conseguensa negativa.]

787 (return)
[ Chìstis a sarèsin localitàs ta li do bàndis dal Elespònt; Leandro al era costrèt a nodà da un post al altri par zì a cjatà la so amànt, fin che a un bièl momènt a si veva ’nnegàt.]

788 (return)
[ Il Letè.]

789 (return)
[ Il Salm XCI, cal dis fra l’altri quam magnificata sunt opera tua, Domine!]

790 (return)
[ Dante a si riferìs a li peràulis di Stasio (Purg. XXI, [Footnote 43]…: .) cal veva dita che cà a no si varèsin cjatàt cambiamìns di timp.]

791 (return)
[ Diu al pol cjatà e amirà la perfesiòn doma in sè stes.]

792 (return)
[ Da l’entrada in sù, il purgatori al è lìbar di chej turbamìns ca crèjn chì di nuàltris l’aga e la cjera.]

793 (return)
[ Ca sarès la nustra cjera, no chè dal alt dal purgatori.]

794 (return)
[ Di là—tal nustri mont—stu frutàn (dal àrbul dal ben e da mal?) a nol ešìst.]

795 (return)
[ Tal cors da la purificasiòn a bišugna che na ànima a si dismintièj daj pecjàs ca’a cometùt e ca si recuardi doma dal ben ca à fàt.]

796 (return)
[ Il gust da l’aga di Letè e di Enoè.]

797 (return)
[ Ognùn daj poès di na volta, chej ispiràs in tal Parnàs. Fra chìscjus a sarèsin encja Virgìlio e Stasio; e a’è par chel che Dante, ta la prosima riga, a si volta vièrs di lòu.]

798 (return)
[ Dante al veva cjòlt i so vuj da la bièla Matelda doma par un momentùt.]

799 (return)
[ A sarès bièl savej se Dante al ušarès li stesi espresiòns encja vuèj cuant che la potensa feminista a è tal che’n ta un sens no tant indirèt a parta parfìn a guèris coma chè da l’Afghanistan par liberà li fèminis dal so vel.]

800 (return)
[ Il sun da la melodìa minsonada tal vers [Footnote 22].]

801 (return)
[ Li Mùšis.]

802 (return)
[ Vigìlis.]

803 (return)
[ Dante al uša il Elicòn, il post indà ca stàn li Mùšis, invensi da li fontànis—o rišultìvis—Aganipa e Ipocrina—ca vègnin fòu dal Elicòn. Il sens al è che Dante al vou bevi da li àghis di sti fontànis par otègni la ispirasiòn ca ghi ocòr par continuà.]

804 (return)
[ Il rest da li Mùšis.]

805 (return)
[ L’ogèt percepìt da pì di un sens e che, di conseguensa, al pol inganà un daj sens, coma cal ingàna il sens da la vista in ta stu cašu chì.]

806 (return)
[ “Àt” = forma, aspièt. (Dante a si veva visinàt ai àrbuj cussì tant ca nol podeva pì vignì inganàt in ta sè cal jodeva.)]

807 (return)
[ Chista “virtùt” a sarès che facoltàt inteletuàl ca ghi permèt a la rašòn di percepì la veretàt da li ròbis.]

808 (return)
[ Matelda.]

809 (return)
[ Tal nustri mont.]

810 (return)
[ Dal flun Letè, che i poès e Matelda a stàn percorìnt.]

811 (return)
[ Li flamùtis a someàvin pinej.]

812 (return)
[ Li sièt lìstis a rafigùrin i sièt regaj dal sant spìrit: il savej, ’l intelèt, il bon consej, la fuarsa, la siensa, la pietàt, e il timòu di Diu. (Vandelli)]

813 (return)
[ Li strìchis coloràdis lasàdis da li flamùtis a sòn iridàdis, coma cal è ’l arcobalèn o ca sòn i sircuj che ogni tant a si jòdin atòr da la luna. (Delia)]

814 (return)
[ Dante a nol à la capacitàt di jodi cussì lontàn coma cal pòs il spìrit di Diu.]

815 (return)
[ Secont Vandelli, scju vincjacuatri vecjus a raprešèntin i vincjacuatri lìbris dal Vecju Testamìnt.]

816 (return)
[ Cussì al saluda Maria ’l arcànzul Gabrièl.]

817 (return)
[ Coma che’n tal cjèl na stela a cjoj’l post di n’altra.]

818 (return)
[ Sìmbul daj cuatri lìbris dal Nòuf Testamìnt.]

819 (return)
[ La descrisiòn di Dante a deriva in part da Ezechièl e in part da San Zuan da l’Apocalìs.]

820 (return)
[ Il grifòn, a ni recuarda il Vandelli, al è un sìmbul amondi adàt par raprešentà Crist: Crist al à cualitàs divìnis e umànis, coma che il grifòn al è un puc àcuila e un puc leòn. Il cjar al raprešentarès la Glišia.]

821 (return)
[ A è da notà che la part dal grifòn ca raprešènta il divìn a’a la corispundensa àcuila/òru, il pì maestòus daj usièj e il pì presiòus daj metaj. La part umana (il leòn) a è in blanc e in ros.]

822 (return)
[ ’L amonimìnt che, coma ca ghi’a susedùt a Fetòn, cussì a podarès susèdighi al Papa s’a nol vès da guidà ben il cjar da la Glišia.]

823 (return)
[ Li tre fèminis a raprešèntin li tre virtùs teologàlis: la rosa = la caritàt; la verda = la speransa; la blancja = la fede.]

824 (return)
[ Li cuatri virtùs cardinàlis: la prudensa (= chista), la gjustìsia, la fuartesa e la temperansa. (Vandelli al esplora al lunc il valòu simbòlic di sti aparisiòns.)]

825 (return)
[ San Luca e San Pauli, secont i comentatòus.]

826 (return)
[ La natura a veva fàt Ipocrate pal interès daj òmis (chej nemàj ca sòn i predilès da la natura—coma ca crodèvin na volta).]

827 (return)
[ Stu altri vecju al sarès San Pauli, cal mostra cu la so spada il grant podej da la peràula di Diu.]

828 (return)
[ San Zuan, il autòu da l’Apocalìs. A somèa cal durmìsi; ma in realtàt al è tegnùt ben sveàt da li so višiòns.]

829 (return)
[ I ultins sièt minsonàs.]

830 (return)
[ Ca èrin vistìs in blanc.]

831 (return)
[ La caritàt, ca supuarta il Nòuf Testamìnt, a è raprešentada in ròs; la fede dal Veciu Testamìnt in blanc.]

832 (return)
[ Diu stes, tal Empireo, ma encja chel complès di cjandelièrs, etc., zà descrìt.]

833 (return)
[ Il setentriòn pì bas (l’Orsuta cu la stela polar), cal guida il marinàr.]

834 (return)
[ Di matina bunòra, cuant che’l soreli apena apena al vèn sù, al è velàt da vapòus ca ni permètin di vuardalu a vuj nùs.]

835 (return)
[ Un amòu cal và ’ndavòu un bièl puc, coma che Dante al conta in ta la so Vita Nuova.]

836 (return)
[ Dante a nol veva nencja nòuf àis cuant cal veva jodùt Beatrìs pa la prima volta.]

837 (return)
[ Una cuantitàt amondi pìsula (un otàf di un’onsa).]

838 (return)
[ Dùtis li bielèsis dal paradìs terèstri, pierdùdis da Eva, a no bàstin par tègnimi dal planzi.]

839 (return)
[ Chista a è in realtàt l’unica volta che il nòn di Dante al è minsonàt in ta la Comèdia.]

840 (return)
[ Fuèis dal ulìf, ca ghi èrin sàcris a Minerva.]

841 (return)
[ La font a sarès il Letè stes.]

842 (return)
[ La Slovenia dal dì di vuèj.]

843 (return)
[ Il paìs cal pièrt ombrena al sarès ’l Egìt, o altri paìs nordafricàns, indulà che ogni tant il soreli al è cussì dret in parzora daj ogès ca ghi stàn sot che chej a no fòrmin nisùna ombrena.]

844 (return)
[ Cal sarès il cori da li sfèris celèstis.]

845 (return)
[ I ànzui ca vèvin dimostràt compasiòn pal puòr Dante.]

846 (return)
[ Beatrìs e i ànzui.]

847 (return)
[ Tal originàl il ecuivalènt di “zovenùt” a sarès la “vita nova” di Dante.]

848 (return)
[ Chista a sarès la condisiòn dal puòr Dante cuant che par prin i lu jodìn al’inìsi dal Infièr, cunfùs e pierdùt in tal bosc scur.]

849 (return)
[ Al è restàt lì imbacuchìt, cu la bòcja vièrta ma sensa èsi bon di diši nùja.]

850 (return)
[ Beatrìs a è muarta cuant ca veva [Footnote 25: àis.]

851 (return)
[ Sens: La lama ca dovarès punì il pecjadòu a vèn smusada dal intervegnì da la mišericordia divina.]

852 (return)
[ Tal e cual di chej ch’encjamò a ghi fàn part dal mont da li ròbis fàlsis.]

853 (return)
[ Beatrìs a ghi stà dišìnt a Dante ca nol veva da vej pierdùt timp a zì in sercja di chej plašèis di stu mont, coma par ešempli il plašej sesuàl.]

854 (return)
[ Colps o avìs di perìcul.]

855 (return)
[ Il vint nostràl al sarès il vint da la tramontana; chel altri al è il vint da l’Africa.]

856 (return)
[ Riferìnt a la so muša coma “barba,” Beatrìs a ghi fà recuardà a Dante ca nol è pì un frutùt. E luj a si sìnt mortificàt.]

857 (return)
[ Stu èsi in do natùris al è il grifòn—mieša àcuila e miès leòn—sìmbul da la dopla natura di Gesù Crist.]

858 (return)
[ L’aga dal Letè a lu purìfica e a ghi cjoj la memòria daj so pecjàs.]

859 (return)
[ Chìstis a sarèsin li virtùs cardinàlis, che cul so fà a dimòstrin di volej protèšilu.]

860 (return)
[ Indulà ca fòrmin una da li costelasiòns.]

861 (return)
[ Dal inìsi, alòra, Beatrìs a era stada dotada di dùtis li virtùs.]

862 (return)
[ Li virtùs teologàls (caritàt, speransa e fede) ca ghi daràn na man a Dante par jodi li veretàs rivelàdis pì benòn.]

863 (return)
[ Taj vuj di Beatrìs.]

864 (return)
[ Coma za minsonàt, il grifòn al è stàt destinàt a rapresentà il Crist in ta la natura umana e che divina.]

865 (return)
[ In sè il grifòn al restava imutàt, ma a si tramutava in taj vuj di Beatrìs o in tal aspièt uman o in ta chel divìn.]

866 (return)
[ La sostansa di chista esclamasiòn di Dante a è la reališasiòn so che nisùn al podarès maj descrivi cun precišiòn la bielèsa di Beatrìs.]

867 (return)
[ I dèis àis ca separàvin il poeta dal àn da la muàrt di Beatrìs.]

868 (return)
[ Al era dut concentràt in tal amirà la bielèsa di Beatrìs.]

869 (return)
[ Sti tre zòvinis, ca raprešèntin li tre virtùs cardinàlis, a ghi stàn partànt a mins a Dante di smètila di fisà Beatrìs.]

870 (return)
[ I sièt cjandelièrs za minsonàs tal cjànt XXIX.]

871 (return)
[ Cu la bandiera.]

872 (return)
[ Mentri che il cjar al zira, Dante e compàis a sòn ta la banda interna da l’orbita.]

873 (return)
[ I comentatòus a sugerìsin che stu àrbul al raprešenta ’l impero romàn, mentri che il cjar trainàt dal grifòn al raprešenta la Glišia. ’L àrbul svistìt, duncja, al sugerìs la condisiòn dal impero ca ešisteva sensa ’l intervènt redentìf di Crist.]

874 (return)
[ Coma che, di fat, a ghi’a capitàt a la nustra nonuta Eva, che osteàda, dopo vej sercjàt il frut di stu àrbul!]

875 (return)
[ Al à leàt il timòn dal cjar a la frascja cu la frascja stesa. In ta che maniera chì a vèn raprešentada l’uniòn dal’Impero cu la Glišia.]

876 (return)
[ La lus dal soreli a si mìscja cu la lus da la costelasiòn dal Cjavròn, ca seguìs la costelasiòn dal Pès.]

877 (return)
[ Sot n’altra costelasiòn—che dal Toru.]

878 (return)
[ Gjove, ca si ’namorava sù par jù di dùtis li zòvinis ca ghi capitava di jodi, a si veva pur inamoràt di Io e a ogni cost al voleva entrà’n ta li so gràsis. La so fèmina (Gjuno), però, volìnt ostaculalu (cuj sàja maj parsè), a veva metùt Argo (chel mostru daj sent vuj) a fàjghi da vuardiàn a Io. Alòra Gjove al veva mandàt Mercurio a indurmidì il puòr Argo cul contàighi la storia da la ninfa Siringa. Tal fratìmp, Gjove a si veva profitàt, e cussì via dišìnt.]

879 (return)
[ I sugerìs di consultà i comentatòus par una spiegasiòn profundida di chista similitùdin, ca trata da la relasion fra il sveàsi di Dante e chèl daj apòstui.]

880 (return)
[ La compagnìa e i àltris a sarèsin chej spirs (li nìnfis, i vècjus, etc.) ca compagnàvin il cjar. A è da zontà che s’i si recuardàn che il grifòn al rafigùra Crist, alòra il fat che adès al và in alt al raprešenta l’asensiòn di Crist in tal cjèl.]

881 (return)
[ Cjar—il “plaustrum” latìn.]

882 (return)
[ ’L Acuilòn e il Austri a sòn doj vins ca tirin fuàrt.]

883 (return)
[ Rešidènt ta sta “silva”—o paradìs terèstri.]

884 (return)
[ L’acuila e i so dans a raprešèntin li persecusiòns dal impero viers la Glišia.]

885 (return)
[ “Secja” parsè che la volp, coma sìmbul da la erešia, a è al dišùn di ogni buna dutrina. (Vandelli)]

886 (return)
[ Secònt i comentatòs, l’àcuila chì a raprešenta l’imperatòu Costantìn e la so donasiòn al Papa.]

887 (return)
[ Il dragòn descrìt in ta che rìghis chì al è il Satanàt.]

888 (return)
[ La donasiòn di Costantìn, fata cun buna intensiòn, cul zì dal timp a veva da partàighi brus momèns a la Glišia.]

889 (return)
[ Il cjar al vèn cussì a someà la bestia da l’Apocalìs. I cjafs cornùs a raprešèntin i sièt vìsis principaj ca vegnèvin a corompi la Glišia: la supiàrbia, l’invìdia, la ràbia, l’avarìsia, la lusùria, la musetàt e la gola.]

890 (return)
[ La Curia romana che, coma ch’jodìn ta li rìghis ca seguìsin, a si cocolèa cul gigànt, o re di Fransa.]

891 (return)
[ Par Dante, il rapuàrt fra il Papa e il re di Fransa al era amondi puc san!]

892 (return)
[ Dante chì al raprešenta la zent cristiana—o forsi il pòpul taliàn.]

893 (return)
[ Un sugerimìnt, chì, da la trasferta da la Curia a Avignòn.]

894 (return)
[ Li tre virtùs teologàls e li cuatri virtùs cardinàlis.]

895 (return)
[ Peràulis che Gesù a ghi veva dita ai apòstui prin di murì.]

896 (return)
[ La fiola: Matelda; chel: Stasio.]

897 (return)
[ E sè ca ghi zovarès tant al me bišùgnu.]

898 (return)
[ La Glišia a era, ma a no è pì, par via che adès a è sot dominio di Satana.]

899 (return)
[ Li plùmis lasàdis da l’àcuila a raprešèntin i bens di stu mont ca’an vùt l’efièt di corompi la Glišia e di fala doventà la “putana dal gigant,” coma descrìt pì’n sù.]

900 (return)
[ “Cinquecento dieci e cinque” tal originàl. A no’è clar se Dante al à volùt significà DXVopùr li cìfris individuàlis: un D, un X e un V, ca podarèsin vignì lešùdis coma DVX ( = DUX = duce). A è miej, chì, consultà chej ca sàn.]

901 (return)
[ Tant Temi che la Sfinx a proponeva oràcui ca èrin durs da capì.]

902 (return)
[ Cuant che Edipo al veva risòlt il problema proponùt da la Sfinx, chista a si veva rabiàt e fàt dans grancj’ taj cjamps (a piòris e blava). Ma stavolta a no saràn dans parsè che i fàs (ca faràn da Najàdis) a risolvaràn ’l enigma.]

903 (return)
[ Da l’àcuila e dal gigànt. Par altri interpretasiòns, a è miej consultà i espèrs.]

904 (return)
[ Par vèjghi dat na rošeàda al milùs, Adamo al veva dovùt spetà sincmil àis prin che il Signòu al vegnès a redìmilu.]

905 (return)
[ Piramo al à cul so sanc macjàt li mòris che da blàncjs a sòn doventàdis ròsis. Cussì la vanitàt daj plašèis di Dante a ghi scolorìs la mins.]

906 (return)
[ Ta la proibisiòn riguadànt il àrbul.]

907 (return)
[ I pelegrìns a tornàvin da la Cjera Santa cun’un bastòn fasàt di fuèis di palma, par recuàrt.]

908 (return)
[ A stà di fat che sta dutrina, bašada sul crodi che ’l intelèt al rìvi a capì dut, a no’è suficènt par rìndighi pusìbul a Dante di rivà a capì li veretàs “rivelàdis” da Beatrìs.]

909 (return)
[ Festina = espresiòn latina ca ca mi và tant comuda a mi coma a Dante; a tèn a significà il muvimìnt pì ràpit dal Prin Mobil rispièt a la cjera.]

910 (return)
[ Li sièt virtùs ch’i vìn zà incuntràt.]

911 (return)
[ No eše na ironìa delisioša che mentri ch’i staj scrivìnt (il [Footnote 23: di dicembri dal [Footnote 2002]), sta zona fra il Tigris e’l Eufrate a è doventada un daj cèntros di dut il mal di stu mont? Cuj sàja se, dopo vignì distrušùda, a tornarà a doventà un Paradìs Terèstri come ca era stada na volta?]

912 (return)
[ L’aga dal Eunoè a ghi ripuarta a la memoria il ben che un al à fat o pensàt.]

913 (return)
[ Li règulis da l’art.]

914 (return)
[ Indulà cal à bevùt l’aga dal Enoè.]